Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1786

Almelosche Oudheden, Eerste Stuk. Betreffende verscheiden Merkwaardigheden omtrent de Heerlykheid van Almelo, onder anderen haaren oorsprong, als ook den oorsprong van het Stedeken Almelo en de gesteldheid van deszelfs Stadsrecht; den Oudeigendom der Heeren van Almelo, van den grond deezer Heerlykkeid; het recht deezer Heeren omtrent de wateren hunner Heerlykheid; het bewind derzelver over de wapening in het land en stedeken aldaar; de diensten der Ingezetenen van het Landgerigt van Almelo ten behoeve van den huize van Almelo; en de patrimonieele Vryheid zo wel van de Ingezetenen deezer Heerlykheid als van den Heer, ten opzichte van de Provincie van Overyssel, waaraan de Heerlykheid van Almelo is verknocht. enz. Door Mr. J.W. Racer. Te Campen, ter Drukkerye van J.A. de Chalmot, 1786. In gr. 8vo. 284. bladz.

Dit Werkje is ingericht om eenige zaaken van gewicht nopens de uitmuntende rechten der Heeren van de Heerlykheid Almelo en van derzelver Ingezetenen, die in

[p. 551]

gedrukte Stukken onaangeroerd gebleven zyn, nader bekend te maaken.

De byzondere gesteldheid namelyk van het Patrimonieel bezit der Heeren van Almelo, hunner Heerlykheid en de natuur deezer Heerlykheid zelve, als zynde niet uit den boezem van Overyssel voortgekomen, maar ten tyde der Bisschoppen van Utrecht aan Overyssel verknocht, hebben, gelyk de Schryver aanmerkt, aan onkunde, die veeltyds tot onderlinge vergelykinge van zaaken, hoewel in grondbeginzelen verschillende, haare toevlugt neemt, menigmaal oorzaak tot dwaaling, en zelfs tot lastering, aangaande het geene men niet verstond, gegeeven. Hy beklaagt zich dat een voorwendsel van Vryheid of de thans veelerlei gedaante aanneemende Vaderlandsgezindheid nu door veelen begint aangevoerd te worden, om de patrimonieele rechten der Heeren van Almelo te bestryden, en om de geenen, die van een ander begrip zyn, haatelyk door te stryken, het geen hy in de Verdeediging deezer rechten, schoon het werk van zyn beroep, zelfs ondervonden heeft.

‘Een zeker denkbeeld van vryheid, 't welk ik niet genoeg zou bot gevierd hebben, zegt hy, gaf aanleiding om my te lasteren. Veelen ook houden net voor onverdraaglyk, dat ik, in navolging van andere Rechtsgeleerden, de rechten en geregtichheden der Ingezetenen van de Heerlykheid van Almelo aan de patrimonieele rechten van derzelver Heer gebonden achtte; terwyl ik tevens stelle, dat zo wel de Heer van Almelo als de Ingezetenen van deszelfs Heerlykheid onder de Souvereiniteit van Overyssel behooren. Ik houde het daarvoor, dat, en de Heer van Almelo, en de bewooners van deszelfs Heerlykheid beide, niet hunne rechten, voor Ingezetenen deezer Provintie te houden zyn, welke hun recht, om over deeze patrimonieele rechten met elkanderen te contracteeren, gelyk zy dit van den beginne af gehad en geoefend hebben, nooit hebben verlooren, en dat hy, die dit recht zou willen schenden, de nadere Unie en andere grondstellingen van dit Gemeenebest, in dit opzicht, den bodem zou instaan, door versinning van eene hier tegen strydige onderwerping van den Heer en de Ingezetenen deezer Heerlykheid aan de Provincie. Dewyl nu de Heer en de bewooners der Heerlykheid Almelo Ingezetenen deezer Provincie zyn, zo moet ook wyders volgen, dat zy onderling Let jus privatorum of privaat Burgerrecht genieten,

[p. 552]

ten aanzien van hunne wederzydsche Patrimonieele rechten.’

‘Al het recht welk de Heeren van Almelo aan het Stedeken van Almelo meer dan aan het land van deeze Heerlykheid verleend hebben, komt in geringe vergelyking met het recht, 't welk deeze Heeren aldaar behouden hebben. In weinige zaaken oefenen de Burgemeesteren aldaar een bewind, zonder de Heeren van Almelo; hiernit volgt, dat het Stadrecht door de Heeren van Almelo oudtyds aan dit Stedeken verleend, en door wederzyds goedvinden, of verjaaring van gebruik, nader bepaald, niet zeer aanmerkelyk zyn kan, al was het ook dat dit Stedeken zell's zyne Burgermeesters en Gemeenslieden aanstelde, waaraan echter zeer veel ontbreekt.

Doch van den anderen kant, daar het op de uitwerking, de noodstar der verstandigen, aankomt, hebben de Ingezetenen van het Land en het Stedeken Almelo eene uitmuntende Vryheid behouden, die men elders zelden in kleine gewesten ontmoet. Indien zy meenen door den Heer bezwaard, of in eenigen opzichte niet wel behandeld te worden, behoeven zy niet tegen den Souverein, noch tegen deszelfs gemachtigden of Repraesentanten, als zynde Ambtlieden van de Provintie, maar tegen den Heer van Almelo hunnen mede Ingezeten, over patrimonieele rechten en het gebruik van die, als de meo & tuo, te pleiten, en hebben daarin voor geene Staatkundige belemmering te duchten; terwyl zy tegen de Provincie, omtrent Nieuwigheden, die hun door dezelve zouden voorgeschreven worden, door deeze patrimonieele rechten beveiligd zyn - En dit is het Stuk, zegt hy, waarin de Ingezetenen van Almelo, door zommigen, die gaarne, ter voldoening van Aristocratische grondbeginzelen, de Heerlykheid Almelo gefnuikt zagen, om die aan eene onbepaalde beheersching te onderwerpen, misleid worden; tot bederf van hun gereed middel tegen bezwaar, en ondergang van het patrimonieel recht van den Heer, en van de Ingezetenen deezer Heerlykheid, welker verdeediging de Heer Racer als Advocaat op zich genoomen heeft, terwyl hy de volgende Stukken, die wy thans zullen opgeeven, gemeen gemaakt heeft, om elk in staat te stellen van te kunnen overweegen, of een Advocaat de vryheid hebbe de zaaken, daarby gemeld, terwyl de beslissing aan den rechter moet overgelaaten worden, in rechten te bedienen dan niet. Deeze Stukken bestaan, voor eerst, in een Exceptioneele Conclusie

[p. 553]

tegen twee Klaagrequesten van Burgeren van het Stedeken Almelo, onder de Letter A. In dezelve wordt voornamelyk gehandeld van den oorsprong en gesteldheid der Heerlykheid Almelo, en van het recht der Heeren van Almelo omtrent dezelve Heerlykheid; den oorsprong van het Stedeken Almelo en de gesteldheid; van deszelfs Stadrecht en het behonden gezag der Heeren van Almelo in dit Stedeken, byzonder met betrekking tot het Stadsgericht en aanstelling van Burgemeesteren en Gemeenslieden; het recht van de Heeren van Almelo omtrent den grond van het Stedeken en verdere Heerlykheid; een zeer aanmerkelyk vonnis aangaande de Tollen en andere gerechtigheden omtrent de wateren in deeze Heerlykheid; het recht van de Heeren van Almelo omtrent den wapenhandel in het Stedeken en verdere Heerlykheid; waartoe ook behoort het adres am de Heeren Staaten van Overyssel onder Lett. B. Eindelyk is hier bygevoegd een Gerechtelyke Eisch en Aanspraak, over het bezit der Heeren van Almelo van diensten der Ingezetenen van het Landgericht van Almelo, onder Lett. C. Alle Stukken die daar toe ingericht zyn, om te doen zien, dat het een onrecht van zeer nadeelige gevolgen zou zyn, indien men patrimonieele rechten, met welke het Gemeenebest kan bestaan, geheel of gedeeltelyk zou willen vernietigen of veranderen.