|
| |
Positiones Physicae, quas, annuo labore, in scholis privatis explicat, experimentis illustrat, & auditorum suorum meditationi proponit, J.H. van Swinden; ante hac in Academia Franequerana Philosophiae, Logices & Metaphysices, nunc vero in illustri Amstelaedamensi Athenaeo, Philosophiae, Physices, Matheseos et Astronomiae Professor, variarum Academiarum Socius. Tomus Primus. Harderovici Gelrorum, apud Joannem van Kasteel, 1786. Absque praecedd., 360 pp. In octavo f. maj.
De Hoogleeraar van Swinden maakt hier mede door de Drukpers gemeen zyne Natuurkundige Stellingen, naar welker beloop hy zyne Lessen den Leergierigen gewoonlyk voordraagt. Het Werk was oorspronglyk alleen geschikt ten byzonderen gebruike, en is dus opgesteld als een Collegieboek; maar 't sterk aanstaan van zommigen, en wel inzonderheid de aandrang van den beroemden Nieuhoff, Hoogleeraar der Wysgeerte te Harderwyk, heeft hem overgehaald om het openlyk af te geeven. Ernstige beoefenaars der Natuurkunde zullen den aandrang van den, dit Werk naar waarde schattenden Nieuhoff, en zynen arbeid aan 't zelve besteed, daar hy de bezorging der Drukperse wel op zig heeft willen neemen, danklyk erkennen; nadien hun hier door eene meer dan gemeen volledige beknopte ontvouwing der Natuurkunde, die zig ook tot de nieuwste ontdekkingen en proefneemingen uitstrekt, in handen gegeeven wordt. Ze behelst eene welgeregelde agtervolgende voordragt, van de grondbeginzelen der Natuur- | |
| |
kunde, met de daaruit afgeleide gevolgen, door vroegere en laatere waarneemingen nagespoord, door proefneemingen bevestigd, en grootlyks wiskundig betoogd. In de uitvoeringe hiervan heeft de Hoogleeraar van Swinden zig boven al bevlytigd, om zodanig eene orde in agt te neemen, dat het vooraf verhandelde altoos tot een vasten grondslag verstrekt, waarop het volgende meerendeels onwankelbaar gevestigd kan worden. - Ten dien einde vangt hy, na een beknopt voorafgaand verslag gegeeven te hebben, van de algemeene eigenschappen en hoedanigheden der lichaamen, aan met eene behandeling van de Phoronomia of Beweegkunde, daar toch genoegzaam alle de verschynzelen der Natuure van de beweeging afhangen. Hieraan hegt hy eene overweeging van de Statica en Mechanica, of Weeg- en Werktuigkunde, ter verklaaringe van 't evenwigt der lichaamen, en van de beweeging der
werktuigen, als steunende de Werktuigkunde deels op de Beweegkunde, en meerendeels op haare eigen grondbeginzels, die van het Evenwigt ontleend zyn. Zulks leidt hem voorts tot de Hydrostatica of Waterweegkunde, gaande dus, na het afhandden van het evenwigt en de drukking der vaste lichaamen op elkander, over ter verklaaringe van het onderlinge evenwigt en de drukking der vloei- en vlietstoffen. En daarop verledigt hy zig, in eene geregelde orde, natuurlyk ter ontvouwinge van de daadlyke werking, die van de beweeging afhangt, zo ten aanzien van vaste lichaamen als van vloei- en vlietstoffen. Nadien elk deezer eene onderscheiden opmerking vordert, gaat hy eerst na, de wiskundige Dynamica of Kragtkunde ter ophelderinge van de onderlinge werking der vaste lichaamen op elkander, zo door persing als door botzing: en vervolgens de Hydrodynamica of Waterwerkkunde, ter opheldering van de onderlinge werking en persing der vloei- en vlietstoffen, mitsgaders van den wederstand, welken lichaamen, die 'er in bewoogen worden, daarin ontmoeten. Op net afhandelen deezer Stukken, die de algemeene denkbeelden der Natuurkende aan de hand geeven, welken grootlyks van de wiskunde afhangen, en maar weinig van de ondervinding ontleenen, (uitgenomen de Waterwerkkunde, welker bespiegelende kennis zig niet wyd uitstrekt,) gaat de Hoogleeraar over tot het ontvouwen van meer byzondere kundigheden, waaraan de ondervinding meerder deel heeft. By die gelegenheid ontvouwt hy de verscheiden soorten van lugten; en handelt over het vuur, het welk hem tevens de Electri- | |
| |
citeit doet nagaan. Verder neemt hy dan, in onderscheiding van de voorheen beschouwde wiskundige, in overweeging, de natuurlyke Dynamica of Kragtkunde, ter verklaaringe van de natuurlyke kragten der lichaamen; waaronder behooren de verschillende soorten van aantrekking; de zamenhang der stoffe; de onderlinge verknogtheid der
lichaamsdeelen; de veerkragt; en, ook met betrekking tot de vloei- en vlietstoffen, derzelver natuur en veerkragt, mitsgaders derzelver aantrekking door vaste lichaamen, het welk hem byzonder 't oog doet vestigen op de hairbuisjes; hier by komt eene navorsching van het vermogen van den Zeilsteen; en voorts eene beschouwing van eenige wetten der Natuure, welken de Natuurkundigen gevormd hebben, als daar is, het gadestaan der spaarzaamheid, het bewaaren der leevende kragten, en meer dergelyken. Wyders ontvouwt de Hoogleeraar nog het geen de zamenstelling en de grondbeginzelen der lichaamen betreft: en laatstlyk handelt hy over de Meteora of Lugt- en Weerverschynzelen, tot welker rechte kennis en verklaaring eene gegronde kundigheid van al het voorverhandelde vereischt wordt.
Zodanig is het beloop van het geheele Werk, en het thans afgegeeven eerste Deel loopt ten einde met het afhandelen der Mechanica of Werktuigkunde, waarop het overige in een volgend Deel voorgedraagen zal worden. - In het thans ontvouwde heerscht eene geregelde manier van onderrigting, welke door oplettenden gereedlyk nagegaan kan worden, en die hen in staat stelt ter verdere navorschinge. Wel byzonder heeft de Hoogleeraar in derzelver voordragt gade geslaagen de onderscheiden bekwaamhaid der Leerlingen, en de min of meer uitgestrekte oogmerken der geenen, die de Natuurkunde beoefenen. Ter deezer oorzaake is zyne voordragt op drieërleie wyze onderscheiden. De eerste grondbeginzelen der Natuurkunde, waarvan men, al wil men ze slegts een algemeen, doch egter in zyn soort volledig, begrip van de Natuurkunde vormen, niet onkundig mag zyn, waarom ze ook door den Hoogleeraar jaarlyks in zyne lessen ontvouwd worden, zyn met eene onderscheiderde groote letter gedrukt; des men dezelven zonder moeite afzonderlyk kunne nagaan. Eene tweede soort van kundigheden, die zig wyder uitstrekken en meer opmerkzaamheid vorderen om ze recht te bevatten, welken den zulken te stade komen, die de Natuurkunde verder begeeren te beoefenen, welken de Hoogleeraar ook alleenlyk in 't openbaar behandelt, in omstandigheden daar ze byzonderlyk dienst
| |
| |
kunnen doen, worden met eene wat kleiner letter, onder de voorige stellingen, geplaatst. En eindelyk vindt men, met eene nog kleiner letter gedrukt, zodanige voorstellen, welken alleen van nut zyn voor dezulken, die zig op eene gezette beoefening der Natuurkunde, en 't dieper navorschen van deeze en geene byzondere deelen van dezelve, toeleggen; welker ontvouwing juist niet geschikt is voor de openbaare lessen, ten dienste van 't algemeen; en die daarom door den Hoogleeraar, alleen in afzonderlyke byeenkomsten, voor de zodanigen onderscheidenlyk behandeld worden. Door deeze inrigting kan een ieder, naar zyne vatbaarheid of min of meer uitgestrekter oefenzugt, van deeze voordragt gebruik maaken; en 't geen den weetgierigen, zo in 't eene als in 't andere opzigt, in deezen nog merkelyken dienst doet, is, dat de Hoogleeraar, by ieder voorstel van elke soort, aangeweezen heeft, in welke Natuurkundige Schriften men eene breeder opheldering van het opgegeevene kan vinden. 's Mans uitgestrekte beleezenheid heeft hem in staat gesteld om dit zeer verre te brengen. Hy bepaalt zig daarin niet slegts tot zulke Schryvers, die het geheele Stelzel der Natuurkunde ontvouwen; maar verzendt ons tevens tot eene groote menigte van byzondere Schriften, die deezen of geenen tak der Natuurkunde op zigzelven nagaan; als mede tot een aantal van afzonderlyke Verhandelingen, die in deeze en geene Schriften of Verzamelingen van dien aart voorkomen, en welken dit of dat byzonder Natuurkundig onderwerp behandelen. Men vindt hier des byeen eene Verzameling van de merkwaardigste Schriften, die tot dit onderwerp behooren, met aanwyzing van de plaatzen, waar men, nopens het behandelde, nadere onderrigting in dezelven kan erlangen; het welk in veele gevallen van een uitgebreid nut kan zyn, en dikwyls veel moeite en tyd in het nazoeken bespaaren.
|
|
Auteursrechtvrij