Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

[p. 323]

Mengelwerk, tot fraaye letteren, konsten en weetenschappen betrekkelyk.

Drie oorspronglyke brieven, geschreeven aan een vriend, die tot deÏstery overhelde.

(Uit het Engelsch.)

(Zynde het Vervolg en Slot der Vyf voorheen medegedeelde^(*).)

(*) Zie boven, bladz. 231, enz.

Zesde brief.

Zodanig eene Openbaaring, als de Christlyke, hoogst waarschynlyk zynde uit haare eigene inwendige natuur, en om dien eigensten stempel van Hemelsche zuiverheid, in elk gedeelte van dezelve zigtbaar, moeten wy, om de Geloofwaardigheid van dit Stuk te verzekeren, overweegen, of men op het Verhaal der Wonderwerken, ter staavinge daar van verrigt, kan staat maaken. Of, met andere woorden, wy moeten onderzoeken, of de Boeken, onder den algemeenen naam van de Heilige Schrift bekend, een geloofwaardig Verslag behelzen van welbevestigde Gebeurtenissen. Indien dit het geval is, - indien wy goede gronden hebben om te gelooven, dat de Heilige Boeken, de Voorschriften der eeuwige Waarheid bevatten, dan moeten wy, in gevolge daar van, ook gelooven, dat het Opperweezen, op eene zeer buitengewoone wyze, tusschen beiden is gekomen in het Zedelyke en Natuurlyke Bestuur der Wereld; en dat hy verscheide Persoonen begaafd heeft met bekwaamheden, de kunde en werkzaamheid van bloote Stervelingen verre overtreffende, om op de Waarheden, den Menschdomme overgeleverd, het merkteken van Godlykheid te drukken. Want geen Mensch kon de Wonderen doen, die christus en de Apostelen deeden, zo god niet met hem ware, - dat Almagtig Weezen, 't geen aan de Natuur alle haare vermo-

[p. 324]

gens geschonken heeft, kan dezelve ophouden, bedwingen, en naar welgevallen bestuuren.

De Hervorming der Wereld, volgens een nieuw plan, vorderde, eer dezelve in haare onderscheide takken kon volvoerd worden, de volslaagene afschaffing van veelvuldige Gebruiken en Plegtigheden, in de Joodsche en Heidensche Wereld, door gezag heilig, door gewoonte hebbelyk geworden, en waar aan het gros der Volken op 't sterkst verbonden was. - Eene Hervorming, begonnen en voortgezet op zulk een voet, vorderde eene kragt en bekwaamheid, zich veel wyder uitstrekkende dan de kring van Menschlyk Vooruitzigt, en de uiterste poogingen van Menschlyk Vermogen. Hoewel nu onze Heer altoos natuurlyke middelen gebruikte, in gevallen waar dezelve blykbaar genoegzaam waren tot bereiking van zyne oogmerken, zouden, nogthans, in verscheide gelegenheden, dezelve van geen dienst geweest zyn, tot het voldoen aan zyne bedoelingen.

De sterke stroom van tegenkanting, welke met zo veel gewelds inbrak tegen de Hervorming, die Christus beoogde, zou deeze verydeld hebben. Het groote Ontwerp, 't geen de Ziel van dien Leeraar der Geregtigheid vervulde, was alleen het werk der Almagt. Aan deeze vertrouwde hy de volvoering. Van de bescherming en invloed eens meer dan Menschlyken Vermogens, gaf hy, staande den tyd zyner Omwandeling op aarde, de helschynendste blyken. Wanneer de Dooven hoorden; wanneer de Stommen spraken; wanneer de Blinden het gezigt onrvingen; wanneer de Melaatzen gereinigd, en de Dooden ten Leeven verwekt wierden, en wanneer onsterflyke Zielen de onwederstaanbaare kragt gevoelden van zyne Leere, en van de toekomende Wereld, zette zulks klem by aan zyne Prediking. Dit schonk moed en onverschrokkenheid aan zyn Gedrag; dit verkeerde last in lust; dit deedt hem zegepraalen over den veréénden invloed van list en geweld; dit deed hem gevaar en dood rustig onder de oogen zien; dit deed hem bedaardheid en tegenwoordigheid van geest behouden, op de vernederenste tooneelen deezes leevens, te midden van armoede, smaad en verguizing, te midden van 't verlaaten zyner Vrienden, en de wreedheid zyner Vyanden. - Ondersteund door de tegenwoordigheid van oneindige Wysheid en Magt, en het bemoedigend bezef van zyne eigene vleklooze Braafheid, was hy dezelfde in leeven, en dood. - Deezen onderging hy niet met de valsche

[p. 325]

moedbetooning, of gewaande ongevoeligheid eens Bedriegers, maar met de stilzwygende zagtmoedigheid en beminnelyke onderwerping eens Martelaars der Waarheid.

Wat christus by zyn leeven ook mogt gezegd of gedaan, hoe zeer hy zich gesteld mogt betoond hebben op den goeden uitslag zyner Leere, kon hy, egter, geen voldoende proeve geeven van zyn eigen Geloof in een Toekomenden Staat van Onsterslykheid, (welke het hoofd voorwerp van de Christlyke Openbaaring in 't algemeen, en byzonder van den Dood en Opstanding onzes Heeren, schynt geweest te zyn,) zonder daadlyk in de verwagting van denzelven te sterven, - en wy zouden, indien hy zyne Voorzegging van uit den doode te zullen verryzen, niet vervuld hadt, de zekerheid, die eene Gebeurtenis schenkt, derven. 's Heillands vrywillige Dood was een allersterkst bewys van zyne eigene vaste Overtuiging der Waarheden, door hem geleeraard; zyne Opstanding drukte 'er voor ons het zegel der Waarheid op. Hy was 'er van overtuigd en daarom stierf hy. - Hy stondt op uit den graave, op dat allen mogten gelooven.

Hier zien wy de rede en regtmaatigheid van 's Apostels zegezang. - Christus. is het die gestorven is, Ja, dat meer is, die ook opgewekt is! Wy roemen in zyn Dood, als het groot Zoenoffer voor de zonden der Wereld; doch onze lofzegging klinkt een toon hooger, als wy in hem den opgewekten Heilland beschouwen. Dit verleevendigt onze Hoope, - dit doet de naargeestige verschrikkingen van het akelig graf verdwynen, en opent ons het troostryk verschiet der zalige Eeuwigheid.

Een Geestdryver mogt, vol verrukking, sterven door het geloof in de buitenspoorigste dwaasheden; de trotsheid eens Bedriegers hem bekwaam maaken om bedaarde gerustheid te betoonen, in het ondergaan van den Dood: maar het Graf zou de verrukkingen van den eerstgemelden bedolven, en den trots van den laatstgenoemden beschaamd hebben. Dan jesus stierf, en herrees: schoon hy bespot ten graave daalde, verliet hy 't volheerlyk. Hier kon geen bedrog plaats vinden. Zulks uit te werken, was verre verheeven boven de inbeeldingen van eenen Geestdryver, - boven de kunstenaaryen van eenen Bedrieger. Hy die den Dood magt gaf, kon denzelven alleen de overwinning ontrukken; dat Weezen, 't geen den Dood gelastte den slag toe te brengen, kon alleen denzelven herstellen.

[p. 326]

Zevende brief.

Veroorlof my de blykbaarheden van jesus Opstanding in 't byzonder by te brengen, en in ééns voor uw oog bloot te leggen: de andere Wonderwerken aan uwe eigene bedenking overlaatende.

De Jongeren van jesus konden door Verbeelding niet vervoerd, en even min door Bedrog misleid worden in een stuk, 't geen zo blykbaar was als de Zon op den vollen middag. Vergun my, dat ik my voor een oogenblik, op 't gezond Verstand beroepe. Konden de oogen, de ooren, de aandoeningen van Menschen, - van zulk een aantal van Menschen, op éénmaal, en in 't algemeen, het vermogen van bevatting verliezen? - voor zo langen tyd verliezen, als onze Zaligmaaker, naa zyne Opstanding, op aarde omwandelde, - veertig dagen lang? - Onmogelyk! - volstrekt onmogelyk!

Wyders. De Leer der Opstandinge van jesus te verkondigen als eene ontwyfelbaare Waarheid, zonder des ten vollen overtuigd te weezen, deeze op die wyze en in die omstandigheden, als de Apostelen zich bevonden, te verkondigen, is het onbestaanbaarst stuk 't geen met mogelykheid kan worden uitgedagt. - Gelyk het gemaklyk valt de Jongeren van Verbeelding en Bedrog vry te pleiten, even gereed kunnen wy aantoonen, dat zy niet hebben willen bedriegen.

Ik vraag de bedaarde Rede, welke einden konden deeze Persoonen bedoelen, met zichzelven dagelyks bloot te stellen, aan smaad, veragting, banden, gevangenissen, pynigingen, en de verschrikkelykste doodstraffen, om eene bekende valschheid te verkondigen, - want was het eene valschheid, zy moesten dezelve geweeten hebben.

Men neeme hier in overweeging, dat zy de Verryzenis van hunnen Meester beweerden, en de blykbaarheden van dezelve aanvoerden, waar zy kwamen, als het hoofdbewys van de Godlykheid der Leere, welke zy predikten, en den onwankelbaaren grondslag van hunne Hoope en Gelukzaligheid. - Ja zy gaven hier van verzekering, niet als van eene Geschiedenis, die op hooren zeggen berustte, en onmogelyk tot de hoogte van stellige baarblyklykheid kon worden opgevoerd, - maar zy spraken 'er van als van iets dat op Persoonlyke blykbaarheid steunde; waar van zy ooggetuigen waren, en de volste overtuiging met zich omdroegen, zulks staande houdende

[p. 327]

in 't aangrimmen des eislyksten Marteldoods, - en dien ondergaande, roemden zy in de eer van getuigenis te mogen geeven aan de Verryzenis huns Heeren.

Noodloos is het u te zeggen, hoe ongerymd het is zich te verbeelden, dat eenigen, die hun Verstand en Zinnen bezaten, zo verbaazend zouden yveren voor eene bekende valschheid. Wy kunnen niet veronderstellen, dat veelen zo dwaas en zinneloos zouden weezen om van Stad tot Stad te gaan, om iets te verkondigen, waar van zy geene overtuiging bezaten, - en dit niet alleen, maar dat meer is, iets, van 't geen zy, uit eigen ondervinding, moesten verwagten, dat hun zou bloot stellen aan de strengste straffen, aan de wreedste en schandelykste Marteldooden: en, gelyk zy geen uitzigt op belooning in deeze wereld konden hebben, zo konden zy zich met de verwagting daar van in eene andere wereld niet streelen: stervende ter verdeediging van eene bekende Valschheid, verdubbelden zy hunne schuld tienvoudig: en zy zouden hunne eigene veroordeeling met hun bloed verzegeld hebben.

In deezer voege heb ik de blykbaarheden voor 's Heillands Opstanding in het voor my sterkst licht byeen gebragt. Myne aanmerkingen, over dit hoogstaangelegen onderwerp, vloeiden van zelve voort, uit de wyze waar op de Euangelisten dit stuk verhaalen. Die schoone eenvoudigheid, en teffens sterkspreekende baarblyklykheid, doorstraalende in het oorspronglyk verhaal der gebeurtenissen, betrekking hebbende op jesus Verryzenis, is van die kragt, dat ik de toestemming even min kan wederhouden, als dezelve weigeren aan een wiskundig betoog. - En, eer ik lets van aanbelang, ten deezen aanziene, geleezen had, maakte ik het Bewys, in gemelder voege, op.

Achtste brief.

Wat de Leerstellingen en Beginzelen des Christendoms betreft, men moet ze in het Oorspronglyke, en nergens anders, zoeken. Laaten de Wetgeleerden over dit of dat, en duizend dingen, twisten, ik heb niets meer te doen, dan tot de oorspronglyke wetten te gaan. De Bybel is het Wetboek van waaren Godsdienst. Alle geschillen over de Grondbeginzelen des Godsdiensts moeten daar ter toetze gebragt en beproefd worden, of zy met de groote Instellingen des Hemels strooken. Doen zy het niet, wel aan, dat doldriftige Yveraars, en verstandlooze Godge-

[p. 328]

leerden, daar over harrewarren; de eerlyke Man, de braave Christen, die voor heeft zynen leevenswandel in te rigten naar 't voorschrift der Godlyke Wet, mag dezelve, als nutloos, versmaaden.

Draag zorg, om op het Algemeen oogmerk der Heilige Schrift te letten. Byzondere Plaatzen der Gewyde Bladeren moeten uitgelegd worden op eene wyze, bestaanbaar met het Heerschend en Algemeen Doeleinde des Godlyken Woords. Neemen wy deezen hoofdregel der Uitlegkunde niet in agt, wy zullen dat woord Onzin - ja meer, Godslastering doen spreeken. De Leer der Transsubstantiatie (eens verondersteld zynde dat die gedrogtlykheid waarheid was) kon niet sterker, met geen eigenaartiger en uitdruklyker bewoordingen geopenbaard zyn dan: Dit is myn liohaam. Gelooven wy niet in die ongerymde Leer der Roomsche Kerke, wy moeten 't Gezond Verstond, de Menschlyke Rede, te hulp roepen, die uitdrukking van den letterlyken zin ontblooten, en den waaren zoeken, in de algemeene Leer der Heilige Bladeren, gebruik maaken van een gezond Oordeel, waar mede wy geestlyke dingen met geestlyke vergelyken, en het verband der deelen met het geheel ontdekken.

't Is my geenzins onbekend, dat veelen zich zeer ontrusten over deeze wyze van Schriftuurverklaaren. De rede van hunne ongerustheid loopt terstond in 't oog. Doch bondige waarheid vreest en ontvliedt het onderzoek niet. Haare schoonheid wordt best gekend by de nauwkeurigste opmerking. Veel is 'er dat den schyn daar van aanneemt; doch de dag beschaamt het bedrog. Valsche munt moge na egte in gedaante, kleur, stempel en opschrift gelyken; vuur en schaal wyzen alleen aan uit wat de waare gehalte hebbe.

Durf de Waarheden van den Bybel gelooven, even zo als de Bybel ze openbaart. Het betekent voor u niets, of south een Sabelliaan, en sherlock een Tritheist was, of clarke een Ariaan, en foster een Sociniaan ware. Laat het uw Geloof niet doen wankelen: dat de een zulk een denkbeeld aan het woord Persoon hegtte, als enkel eene onderscheide wyze van voorkomen, in de Godlyke handelwyze aanduide: die, schoon met rechtzinnige woorden omkleed, in den grond niet beter is dan loutere Sociaanery. - Laat het u, aan den anderen kant, even onverschillig zyn, of Dr. sherlock, door drie onderscheide Geesten te erkennen, (gelyk Mr. hou-

[p. 329]

we,) met de daad de Leer der Drieenheid onderschraagde of om verre wierp - of Dr. clarke, door het woord Creatuur niet op den Zoon toe te passen, zyn geheele stelzel in ééns het onderst boven keerde, of de sterkste tegenwerping daar tegen uit den weg ruimde - Laat het u niet ontrusten, of Dr. foster, Dr. lardner, en Dr. priestley, door te beweeren, dat christus niet meer was dan een Mensch, in alle opzigten, (uitgezonderd zyne wonderdaadige Geboorte en voller maate van Goddelyke Wysheid,) zyner Broederen gelyk was, daar door de Christenheid geheel ontluisterd, of, met het wegverklaaren van alle verborgenheid, daar van een redelyker Stelzel gevormd hebben, beter geschikt naar den smaak der Jooden, der Deisten, en naar de vatbaarheid der Menschen in 't algemeen. - Gy behoeft u, myn Vriend, wegens deeze verscheidenheid van gevoelens, onder de Godgeleerden niet te kwellen. Het eenige dat u te doen staat, is den Bybel voor u zelven te leezen, met naarstigheid en onpartydigheid te leezen - onder afbidding van wysheid van den Vader der Lichten - ten einde gy uit den Bybel den Christlyken Godsdienst leert kennen. Door deeze wyze van onderzoek zult gy in staat gesteld worden, om te zien, wie der bovengemelde Geschilvoerderen gelyk, en of wel iemand hunner het recht, hebbe.

Ik kan u deeze handelwyze, met den hartlyksten ernst aanraaden, daar ik ze, op de proeve goed, en vol van voldoening, gevonden heb. Verscheide twyselingen en belemmeringen zyn daar door te eenemaal opgeklaard, en schoon alle zwaarigheden niet zyn weggenomen, ik heb hier uit geleerd, my deeze te getroosten met eene volslaagene berusting in de Godlyke Wysheid.