Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784
(1784)– [tijdschrift] Vaderlandsche Letteroefeningen–
AuteursrechtvrijHeelkundige aanmerringen en byzondere geneeswyze, van eenige langduurige gezwellen der gewrigten.
| |
[pagina 279]
| |
ze onderscheiden Ziekten zyn, in alle hare verschillende omstandigheden, door onze uitmuntende Vaderlandsche Heelkundigen, de Heeren van gesscherGa naar voetnoot(*) en balthazarGa naar voetnoot(†), zo naauwkeurig beschreven, dat ik gaarne beken daar by niets byzonders te kunnen voegen. - De twee eerste dezer gebreken gaan nogthans wel eens met elkander gepaard, terwyl het derde daar van een gevolg word. Want ik heb by een zogenaamde oude Waterzugt, niet op, maar in, het Gewrigt der Knie, door eene ruime insnyding aan de binnenzyde der Schyf, eens meer dan 20 oncen troubel water, nevens verscheiden groote en ontaarte Slymklieren, ontlast. En, schoon ik het deel met droogende middelen, en een welsluitend verband behandelde, had ik nogthans werks genoeg, om, met drukking, en met verteerende middelen, het Sponsaartig vleesch tegen te houden en de wond te sluiten. De Lyder genas zeer langzaam, met eene regte, dog styve Knie; en ik meen dat de drie gemelde gebreken hier hebben gepaard gegaan, of althans elkander gevolgd zyn. Maar, behalven de Waterzugt, het Sponsgezwel of zogenaamde witte zwelling der Knie, zie ik dikwyls, ja veel meer een ander gezwel of Ziekte van dit deel, van de twee voorgaande, in allen opzigte, verschillende; en het verwondert my, dat daar van by de Schryvers zo weinig gesproken wordt. - Dit gezwel, naamlyk, is eene ware uitzetting, niet van de zagte delen, maar, van de einden of hoofden van het Dye- en Scheenbeen, merendeels met een min of meer gebogen Knie, en eene geringe of gene beweging der Knieschyf: - dit gezwel is zeer hard, de twee voorgaande zyn zagt; dog behouden te zamen de natuurlyke kleur. Deeze gezwellen zyn zomwylen een langzaam gevolg van uitwendig geweld, of eene vermoeijende beweging, vooral zo 'er by deze Menschen eenig bederf in de vogten of zagte deelen plaats heeft. Maar meermalen zynze een haastig gevolg van eene onvolmaakte scheiding of raming, (Crisis imperfecta,) eener voorgaande Ziekte, waar van de ziekmakende stof zig op, of liever in, de hoofden | |
[pagina 280]
| |
van de beenderen neerlegt, en aldaar, met of zonder eene verzwering te maken, verblyf houd. - Zomtyds is eene inwendige, langzaam werkende, Scrophuleuse, of eenige andere ziekmakende stof, daar van de oorzaak, althans het gevolg is, dat de beenderen van dit Gewrigt, dog vooral het Dyebeen, langzaam, met min of meer pyn, en zonder uitwendige kleursverandering, beginnen te zwellen, en zodanig tegen elkander gedrongen worden, datze naauwlyks eenige buiging of het uitstrekken kunnen toelaten. - Behalven de Knie zyn 'er de meeste Gewrigten vatbaar voor. De ware zitplaats van dit gebrek, (schoon ze vry duidlyk is, als men het zieke tegen het gezonde deel betast,) schynt, zo veel ik als nog gezien heb, by eenigen niet zeer bekend, wyl zy het veelal als een gebrek der zagte deelen, het zy een Waterzugt, Sponsgezwel, of een vermenging van dezelve, aanmerken. Ik heb hier van in een geval, het welk ik aanstonds melden zal, met verscheiden Genees- en Heelmeesters, de proef genomen, en alle betuigden zy, op het uitwendig gezigt, dat dit gezwel, zo niet eene Waterzugt, althans een Sponsgezwel of Gliedschwamm, naar purmann en heister, of eene witte zwelling, naar monro, was. Maar zo ras ik hun de Knie deed bevoelen, en met de gezonde vergelyken, betuigden zy eenparig, dat de zwelling, waarlyk, en alleen, in het been, plaats had. Zo wel by het Sponsgezwel als de Waterzugt der Gewrigten, komt dikwyls eene weekheid, zwelling en bederf in de hoofden dier Beenderen, dan deze zyn als een gevolg van de eersten aan te merken: in het tegendeel, by ons gezwel heeft de uitzetting van het Been het eerst plaats; en het is niet vreemd, dat, daar op een Spons- of Watergezwel, of wel beide, volgen. Ja, het heeft my wel eens toegeschenen, dat deze twee of drie onderscheiden gebreken gepaard gingen, zonder dat ik durfde bepalen welke Ziekte 'er het eerst had plaats gehad. Iemand van eenig oordeel en ervaring, zal my gereedlyk toestaan, dat ik dit stuk vry verre zou kunnen uitbreiden. Maar alzo voorbeelden meer dan woorden leren, zal ik, uit vele andere, slegts maar één geval opgeven, in vertrouwen, dat men daar uit tevens myne handelwyze, in deze en soortgelyke Gewrigt-gezwellen, zal konnen zien. In de strenge aanhoudende koude van dit Jaar 1784, vertoonde my een sterk en gezond Man, van ruim 30 Jaren, | |
[pagina 281]
| |
zyne regte kromme Knie, die, in omtrek, over de Knieschyf gemeten, ruim eene derde dikker dan de gezonde was. - Hy verhaalde my, dat deze Knie, na eene voorafgaande kwaadaartige koorts in het voorgaande Jaar, eerst pynlyk, en daar na gezwollen, was: - dat de gewoone Pappen, Plaasters, Smeringen, enz. door zynen gewonen Heelmeester daartegen aangewend, ja zelf eene sterke Kwik-smeering met Camphora gemengd, daar tegen vrugtloos waren gebruikt geworden. Wyl hy deze kromme Knie niet konde buigen nog uitstrekken, nog ook de Hiel op den grond brengen, was hy verpligt, op eene pynlyke wyze, en op de tenen, te moeten gaan. De Knie zelf was natuurlyk van kleur, zonder de minste weke of bolle zwelling, maar beenhard in het betasten: ook strekte zig dit Beengezwel van het Gewrigt, tot byna in het midden van het Dyebeen, uit. De Knieschyf, die zeer gespannen stond, liet zig nauwlyk iet bewegen. Voor het overige gevoelde de Lyder, in dit deel, op de minste beweging, zelf in het bed stil liggende, altoos enige pyn. Aldus merkte ik dit gebrek aan als een waarachtig Gezwel van het Hoofd en van het onderste des Dyebeens; waar van ik, in myne Verhandeling over de Ontsteking, Verzwering, Verharding en Versterving, van de groote BeenpypenGa naar voetnoot(*), verscheiden voorbeelden getoond, en tevens, zo ik meen, bewezen heb, dat de Beenderen dezelfde Ziekten als de zagte delen onderworpen zyn. - En alzo dit Gezwel reeds enige maanden oud was, en misschien nog dagelyks toenam, had ik maar weinig hoop op zyne herstelling. Om de felle koude van dien tyd, durfde ik by hem, voor als nog, van het slaan of kloppen met doeken, in eenig koud vogt genat, geen gebruik maken, vrezende datze bevriezen mogten. Intusschen deed ik hem van tyd tot tyd verscheiden groote Spaanschevlieg-plaasters, die, gelyk ook de etterdragten, by weke Gewrigts-gezwellen, dikwyls zo vele diensten doen, over de gehele Knie leggen, en met etterlokkende middelen lang openhouden, waar na wel de pyn, maar geenzins de zwelling, verminderde. | |
[pagina 282]
| |
Eindelyk nam ik een twaalf- of zestiendikken linnenlap, veertien of zestien duimen lang, en vier duimen breed, en deed het eene eind daar van nat maken in Aquae Calcis unc: XXIV, en Sal Ammoniac dr. iij. Het drooge eind hier van in de eene hand houdende, gaf hy zig met het natte afhangende, 's morgens, 's middags en 's avonds, telkens byna 200 slagen op en over de gehele zieke Knie en het onderste des Dyebeens. De Hiel van het zieke Been, op, of tegen een bank steunende, wierden de slagen zo gerigt, datze altoos eene zagte, en niet onaangename trilling en schudding door het gehele Been, te weeg bragten. Onder dit slaan wierd de Knie altoos van eene roode Rozekleur; maar dezelfde linnenlap, in het zelve koude vogt genat, en dag en nagt over de Knie gehouden, deed de roode en witte kleur, driemalen daags, verwisselen. - In het begin had ik de Lyder gelast dit slaan, tweemalen daags, en tot slegts 100 slagen te doen; dan hy vond zig daar by zo wel, en zyn geest was 'er zo mede ingenomen, dat hy de slagen, uit eigen beweging, vermeerderde. De Lyder, volmaakt gezond zynde, gebruikte gene inwendige geneesmiddelen, die tog, by de meeste gevallen, nodig zyn. Alleenlyk deed ik hem eene strikte levenswyze, en euen open buik, houden, zonder enig vleesch of bederf aanbrengende voedzelen. Door een aanhoudend gebruik van het voorgemelde hulpmiddel, is dit Been- en Kniegezwel, in den tyd van ruim twee maanden, byna twee en een halven duim dunner, de Knieschyf losser, en het Been genoegzaam regt geworden; waarom hy, schoon tegen mynen zin, het Hospitaal verliet, en, als Bakkersknegt, buiten deze Stad, ging dienen; dog met oogmerk, om, door een aanhoudend slaan, het nog overige ter zyner herstelling, zo verre het mooglyk was, te bewerken. Ik kan vrymoedig zeggen, dat ik vele en verschillende soorten van Gewrigts-gezwellen in de Knie, Enklauw of Elboog, waar op reeds vele hulpmiddelen vrugtloos gebruikt waren, en die my, om de vermenging der zwelling, vry duister voorkwamen, door de bovengemelde handelwyze, met of zonder Spaanschevlieg-plaasteren, geheel, of ten dele, en zelf zomwylen boven myne verwagting, genezen heb. Deze geneeswys is niet nieuw. - Hippocrates | |
[pagina 283]
| |
heeft reeds, voor ruim 2000 Jaren, gezegd: De gezwellen en pynen, in, of aan, de gewrigten, dog zonder verzweringen, gelyk als het Podagra en de Kramp, worden door veelvuldige overgietingen van koud water verminderd: want eene matige verdoving stilt de pynGa naar voetnoot(*). - En schoon ik deze handelwyze, by alle gezwellen en pynen, uit Podagra en Kramp, niet algemeen zou durven aanraden, maar daar tegen liever een warm dampbad verkiezen, meen ik nogthans vrymoedig te mogen zeggen, datze, by gezwellen en pynen van enen anderen en langzamen aart, gelyk deze, al te weinig gebezigd word. En ik bidde myne Medebroederen, datze, zonder vooroordeel, daar van gelieven proeven te nemenGa naar voetnoot(†). Dan deze geneeswys bepaalde zig niet slegts by de meeste diepe pynen, ontsteking en gezwellen der Gewrigten, maar ook by onvolmaakte scheidingen en neêrlagen (Crisis & Metastasis) van, en naar, voorasgaande Ziekten, die dikwerf het gehele Beenvlies en de groote Beenpypen aantasten, en een exostosis of liever Periostosis, Hyperostosis, en groote Verzweringen met Beenbederf, enz. veroorzaken. - En schoon ik de beginzelen dezer Ziekten, door het tydig slaan met koude natte doeken, en het aanhoudend bedekken met dezelve, niet altoos geheel heb konnen afkeren nog herstellen; heb ik nogthans, zo ik niet dwaal, den gedreigden sterken voortgang daar van enigzins getoomd, en tot eene andere geneeswyze gemaklyk gemaakt. Het heeft my zeer gesmert, en het smert my nog, dat ik, tot hier toe, niemand heb konnen vinden met groote Klier-verstoppingen, (Scrophuli) aan den Hals, of met | |
[pagina 284]
| |
eerstbeginnende Spina Ventosa in de Handen, Voeten, enz. die zig aan deze, enigzins langzame, geneeswyze, heeft willen onderwerpen. Want ik sta, (hoewel ik misschien dwaal,) in die gedagten, datze op deze verdrietlyke Ziekten, op verharde Klieren, Borsten, Testiculi, enz. gepaard met welgeschikte inwendige middelen, zo wel als op andere sponswyze Beengezwellen, gelyk ik meermalen gezien heb, van enig vermogen zoude konnen zyn. - En ik smeek wederom myne Vaderlandsche Kunstgenooten, om ook hier op, by gelegenheid, proeven te doen. Mislukken zy, dan staan ze, met duizend andere onvolmaakte geneeswyzen, gelyk. Ik zelf heb 'er nog gene genoegzame bevinding van. - Ons leven is kort, de Konst lang, en als nog vry duister; dan het is onze pligt om ze op te luisteren. Tot hier toe heb ik my veelal bediend van Kalkwater met Ammoniac-zout, en, by gebrek van het eerste, van 24 oncen zuiver water, met een halflood Ammoniac-zout, en even zo veel Pot-ach, of van één lood Geest van Ammoniac-zout, met levende Kalk bereid; zonder dat ik zelf weet waarom ik deze dingen voor andere gekozen heb. Want ik heb, van verscheiden plaatzen, Menschen, met Gewrigt-gezwellen in Handen, Voeten en Kniën, gehad, welke ik raadde, om deze delen dikwyls onder de pomp te houden, en 'er eene groote, hooge straal water te doen op afstuiten. Andere, die het hunne woonplaats toeliet, raadde ik, om daaglyks in het midden, of aan den rand van eene afloopende rivier te gaan, en de stroom des waters op en over het zieke deel, voor een half of geheel uur, te doen loopen; en ik heb, door een aanhoudend gebruik daar van, zo wel by den een als den anderen, en vooral by dikke, harde, zugtige Benen, dog by anders gezonde Menschen, byna dezelfde uitwerking gezien. - Het gestadig bedekken met Kalkwater en Ammoniaczout, meen ik, dat, nogthans, veel voordeels heeft. Dan, zonder vele woorden te gebruiken, het schynt my toe, dat, aan de daadlyke koude, en de zagte drillende beweging en schudding, op, en door, het zieke deel, het voorname Genees-vermogen moet worden toegekend, wyl dezelve geschikt schynen, om de diepe pyn en ontsteking te stillen, de byna werkloze stoffe te ontbinden, in beweging te brengen, en het bovenmate uitgerekte te doen inkrimpen. Dan dit zy hoe het zy, het is genoeg 'er | |
[pagina 285]
| |
deze dingen van gezien, en my verpligt gevonden hebbe, om ze anderen te moeten aanpryzen. Niemand, hoop ik, vermoede, dat ik deze geneeswyze tegen alle verouderde uitstortingen van Water, Sponsgezwellen, en verstyving der Gewrigten, door zwelling der Beenknobbelen, aanpryze. Neen! ze is, zo veel ik weet, alleen geschikt tegen versche, of althans niet al te oude, gebreken; en ik heb te weinig ervaring, om 'er met meer zekerheid van te spreken. Ik geef ze slegts op als eene onvoltooide proef, waar van, nevens het reeds bekende, kan worden gebruik gemaakt. Voorheen heb ik de moeite gedaan, om een groot Kniegezwel, door overgietingen, (douches) te herstellen, en stak, ten dien einde, enen grooten tregter door een gat der zolder, die ik met warm kalkwater, byna een half uur lang, een- en tweemalen daags, gevuld hield, en waar uit een straal water, van een vinger dik, 7 of 8 voeten hoog, op de daar onder rustende dikke Knie viel. Dit geschiedde in naarvolging van Les douches, te Aken, die de natuur aldaar geeft en de kunst naarvolgt. Dan men ziet ligtelyk dat dit vry lastig is, en niet overal kan gevolgd worden: - in een groot Hospitaal zyn ze goed. Maar ik meen, dat het slaan met natte koude doeken, zo als ik boyen getoond heb, door eene zagte drillende schudding en beweging in het verstopte deel te maken, van veel meer vermogen is, en vooral, zo het waar mogt zyn, dat, door het slaan, enige fyne luchtdelen, die ruim 800 maal ligter dan water zyn, daar door naar binnen konnen gedreven worden. - En in hoe verre de bekende vaste lucht kan dringen, in vaten daar gene vogten konnen inkomen, leren de zogenaamde minerale wateren, die voornaamlyk en alleen, door hunne fyne lucht, op verstoppingen, daar de fynste vogten stil voor staan, werken; - verkiest egter iemand dit slaan met enig warm vogt te doen, ik heb 'er niets tegen; misschien evenaart het, op eene vry gemakkelyke wyze, de bekende goede uitwerking der douches. Tot hier toe heb ik, zo verre het tot myn oogmerk diende, alleen gesproken van de uitwendige behandeling der Gewrigts-gezwellen, waar by niet zelden inwendige Geneesmiddelen zeer noodzaaklyk zyn. En een Heelmeester, die niet tevens een goed Geneesmeester is, zal maar zelden in de genezing slagen. - Is het ongemak versch, en door eene uitwendige oorzaak, dan dienen | |
[pagina 286]
| |
herhaalde Aderlatingen en Purgeermiddelen. - Is het zelve reeds eenigzins verouderd en de Lyder gezond, dan zyn de openlyfhoudende middelen, nevens eene sobere leefwys, goed. - Komen deze ongemakken na eene voorafgaande Ziekte, of Scrophuleuse inwendige oorzaak, dan dienen, naar de omstandigheid, de inwendige middelen gerigt te worden. - Is de Lyder zwak en dun van vogten, met een koortzig of etterachtig zetzel in het water, dan komen versterkende middelen, als: Cort. Peruvianus met Limatura, Vitriolum martis, of met Flor. Sal. Ammoniaci Martialis gemengd, te pas. - Is zyn gestel met taaije slymige vogten bezet, en voorheen aangedaan geweest van Kropgezwellen, Hair- of Daauworm, enz. dan vordert dit een voorzigtig en aanhoudend gebruik van Pillulae AEthiopicae, na de schoone Edenburgsche Apotheek, dog met eene derde minder Kwik, bereid; nevens een standvastig gebruik van een decoctum zarzaparillae, alleen, of met Kina, gekookt; dan hier in dient men zig naar de byzondere omstandigheden te voegen.
's Hertogenbosch, den 23sten May, 1784. |
|