Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

Brief van Paulus van Hemert, geschreven aan de Eerwaardige Classis van Rhenen en Wyk. Vergaderd te Rhenen op den 24 van Oogstmaand, 1784. Te Utrecht, by J.C. ten Bosch, 1784. In gr. octavo 16 bladz.

In dezen Brief geeft de Heer van Hemert der Eerwaerdige Classis rekenschap van de reden, waarom hy zyne bediening, als Leeraer, in de Gereformeerde Kerk, en tevens zyn lidmaetschap van dat collegie, heeft moeten nederleggen, neemende te gelyk een zegenend afscheid van hunne Wel Eerwaerdens. Zyn Ed. zou, volgens het Voorbericht, dezen Brief, als het Gemeen niet rakende, niet uitgegeven hebben, was 't niet dat 'er geruchten liepen, als of hy de Eerwaerde Classis daar in zeer onbehoorlyk behandeld, en leeringen voorgesteld had, die, gelyk hy zich uitdrukt, naer ik weet niet welke ketteryen rieken. Ter stuitinge hiervan kan ook deze Brief wezenlyk strekken, daer dezelve ene heusche behandeling van de Eerwaerde Classis behelst, en men 'er uit zien kan, dat men hier op gene zeldzame ketteryen heeft te denken, maer dat zyn Ed. grootlyks van de Contraremonstrantsche tot de bekende Remonstrantsche denkbeelden is overgegaen; 't welk hem dan genoodzaekt heeft zyn Ampt vrywillig neder te leggen, als bezeffende, dat hy, behoudens zyne van de leer der heerschende Kerk zeer veel verschillende gevoelens, in die Kerk niet langer konde blyven leeren; daer hem de eerlykheid verbood anders te denken, en anders te spreken. Zyn Ed. heeft dit by geen overhaesten stap gedaen, maer na een welberaden overleg, als uit zyne volgende voorstelling is af te nemen.

‘Zoo lang ik, zegt hy, my door vooroordeelen liet regeeren, heb ik ook overeenkomstig met die begrippen gepredikt: maar zoo haast bekende ik niet de eenvouwigheid der kristelyke leer, of ik moest myne predikwys ver-

[p. 583]

anderen, en ondervond meer dan eens, hoe moeilyk het zy, een eerlyk man te blyven, door, aan den eenen kant, niets te zeggen, 't welk tegen de aangenomen leer strydig is, en, aan de andere zyde, zyne konsjensy niet te verkragten. - Ik poogde wel het groot onderscheid tusschen het geen wat eigenlyk leer van den Godsdienst is, en den grondslag legt tot kristelyke deugd, rust, hoop, en tusschen de verdere enkel bespiegelende leerstukken en bepaalingen, steeds in het oog te houden, mynen hoorders lievderyke en verdraagzaame gevoelens omtrend andere kristenen in te boezemen, en hunne aandagt, zoo veel ik konde, af te trekken van alle onvrugtbaare geschillen, menschelyke vindingen en eigendunkelyke uitleggingen der schrivtuur, welken maar al te vaak aanleiding geeven tot dien beslissenden toon, waarmede wy enkele onderstellingen tot het volkomen gezag van uitgemaakt Goddelyke leeren verheffen. Evenwel wil ik niet ontveinzen, dat ik my telkens verlegen vond, vooral wanneer ik de Heidelbergsche Catechisme verklaaren en van de zoogenaamde partyleeren spreeken moest. Het is tog den gemeenen hoop der Kalvinistische Kristenen niet genoeg, de algemeene geloovsleer te hooren voorstellen, en de werkzaame leeringen van Jezus hemelschen Godsdienst te hooren aanklemmen; maar men wil schier by alle gelegenheden het karacteristieke van Kalvins stelsel, jaa zelvs de verschillende begrippen, waarover de kristenen zig helaas van elkanderen- gescheurd hebben! van den predikstoel hooren voordraagen; onttrekt de Prediker zig aan deze onkristelyke gewoonte, terstond word hy het voorwerp der lievdelooze verdenking en smaadelyke naspraak, gelyk ik ook in myn persoon ondervonden heb. Hoe moeilyk derhalven, jaa onmogelyk is het voor eenen Leeraar, die begrypt, wat eigenlyk het Kristendom zy, en dat het Predikambt niet anders nuttig is, dan, wanneer het de menschen waarlyk verbetert, zyn ambt in consjensy waar te nemen, onder zulke Kristenen, die den Prediker gewoon zyn te beoordeelen, naar maate van den yver, waarmede Hy de woorden behoudt, en zig aan de formulieren en uitdrukkingen verbindt, welke hunne Vaders gemaakt, en als volstrekt noodzaakelyk voorgesteld hebben. Het Predikambt, Myne Broeders, houde ik van onberekenbaar nut, mits het zelve wel bediend worde, en regtschapen Predikers veel eere waardig: maar hoe ongelyk meer nut konden de dienaars van 't Euangelie aan hunne Gemeenten toebrengen, indien

[p. 584]

zy het voorbeeld van Gods grooten Afgezant, en van de Apostels meer volgden, welken in alle hunne onderwyzingen dat alleen als Godsdienst deeden voorkomen, wat welgezinde en regtschapene menschen maakt, en de herssenen der hoorders nimmer met hoogvliegende en netelige verschilstukken warm maakten! Geerne had ik op deze wys langer in dit ambt bezig geweest; dog de staat, waarin de Hervormde Kerk zig tot nog toe bevindt, maakt dit onmogelyk.’