Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

Proeve omtrent de Electriciteit der Ligchaamen, door den Abt Nollet, Lid van de Koninglyke Academie der Wetenschappen, enz. Uit het Fransch vertaald. Met Flaaten. Te Utrecht, by S. de Waal, 1784. Behalven het Voorwerk, 234 bladz. in 8vo.

In dit Geschrift heeft de Heer Nollet byeenverzameld zyne opmerkingen wegens de Electriciteit, die hem ten grondslage van verdere waarneemingen strekten. Vooraf verleent hy, na eenige algemeene aanmerkingen over de Electriciteit, eene onderrigting omtrent de werktuigen, die tot de Electrische Proeven geschikt zyn, en de wyze hoe 'er zich van te bedienen. - Daaraan voegt hy een agtereenvolgend verhaal van de voornaamste verschynzelen der Electriciteit, om tot het onderzoek der oorzaaken te dienen: in 't zelve oppert hy verscheiden vraagen, die door Proefneemingen opgelost worden, en welker uitkomsten hem dezelven doet beantwoorden, met aanwyzinge van 't geen men uit die Proefneemingen kan opmaaken. En dit leidt hem ten laatsten tot de verklaaring der verschynzelen, welke hy bouwt op de grondvoorstellen, die hem de opgenoemde Proefneemingen aan de hand geeven: volgens welken de Electrische verschynzelen, zynes oordeels, in twee Classen verdeeld kunnen worden.

‘In de eene, zegt hy, zal men alle die wisselende beweegingen bevatten, die men onder den naam van aantrekking en afstooting kent, en in het algemeen alles wat uitgewerkt word door eene oorzaak, die onzigtbaar blyft. De andere zal alles bevatten wat verzeld is met ligt, kraaking, prikking, ontbranding, enz. Want, schoon alle deze won-

[p. 372]

deren zich aan onze oogen vertoonen, onder verscheiden en verschillende gedaanten, en dat de weinige overeenkomst, die wy onder dezelve zien, ons aanzet om dezelve aan te merken, als zo veele verscheiden en van elkander niet afhangende voorwerpen, die dus byzonder moeten beschouwd worden. Wanneer egter de gewoonte een zekere schemering, die ons in den eersten opslag verblind, weggenoomen heeft, en de verwondering plaats maakt voor de overdenking, ziet men allengskens, dat de uitwerkingen, die het minst aan elkander overeenkomstig scheenen, nader by elkander komen, en de eene dikwils maar eene uitbreiding van de andere is, of noodzaaklyke gevolgen van eene gemeene oorzaak, maar door zommige omstandigheden veranderd, zal men, wanneer men 'er wat over denkt, zien, dat van alle de verschynzelen, die men- kent, 'er geen is, die men niet onder de bovengemelde verdeeling brengen kan.’ - Om dit te toonen gaat hy voorts de verschynzelen en van de eerste en van de tweede soort afzonderlyk na, en verklaart dezelven overeenkomstig met de bovengemelde grondvoorstellen uit de Proefneemingen afgeleid.

Men heeft zekerlyk, na den tyd dat de Abt Nollet, die dit Werkje in 't jaar 1742 schreef, deeze Proeven nam en beredeneerde, groote vorderingen in de kennis deezer verschynzelen gemaakt; dan desniettegenstaande behoudt deeze verzameling haare waarde; en de Nederduitsche Leezer zal het geschikt kunnen plaatzen by de andere vertaalde Schriften van dien geagten Natuuronderzoeker.