Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

Vervolg van Papieren in de zaek van J.J. le Sage ten Broek, A.L.M.Ph. et Th. Dr. enz. enz.

Na de asgifte der tweede Memorie van den Hoogleeraer, laetstgemeld, verscheen 'er in 't licht, een Stukje getyteld Advys van drie Leden des Kerkeraads te Rotterdam, behelzende hunne bedenkingen, niet over het geschilstuk zelve, maer tegen de form der behandelinge; doch dit is, niet alleen buiten kennis, maer ook met tegenzin dier Leden, ter drukperse gebragt. Zulks heeft aenleiding gegeven tot ene Protestatie zo van hun, als van de overige Leden des Kerkenraeds, tegen het gemeen maken van alle soortgelyke schriften, te vinden in de Boekzaal van December 1783. Ene derde Memorie van den Hoogleeraer dient grootlyks ter versterkinge van zynen voorigen eisch, en ter ontvouwinge van 't onregtmatige gedrag dat men ten zynen opzichte houdt. Hier op is gevolgd een Vertoog over de rechtmatige en voorzigtige handelwys van den Rotterdamschen Kerkenraad; welks Schryver ons dat gedrag in een geheel ander licht stelt. Daer nevens is gekomen ene Contra-memorie tegen de derde Memorie, bestaande in ene Parodie van dezelve, waer in men den Kerkenraed bykans op dezelfde wys tegen den Hoogleeraer doet spreken als deze tegen den Kerkenraed gedaen heeft. Wat later gaf de Hoogleeraer, met betrekking tot de volgende handelingen van den Kerkenraed, en ener uitgegeven Contra-Aantekeniug van den Kerkenraad, ene vierde Memorie in 't licht, waerin hy op het onregtmatige van die handelingen aenstaet, en ten slot deze verklaring geeft. ‘Ik verklaare, hangende mijn gedaane Appél, nooit met den

[p. 277]

Kerkenraad te zullen handelen, noch voor denzelven te verschijnen, om mij te laaten vermaanen, of onderhouden, over het schrijven van zoodanige stellingen, welke de Kerkeraad reeds heeft geoordeeld, dat van de aangenomen Leer afwijken; en welken zij zonder eenigen grond stelt, dat in mijne woorden en gezegdens begreepen zyn. Maar het oordeel over de handelwijze des Kerkeraads, en mijn gedaan verzoek aan denzelven, aan de Eerw. Classis van Schieland over te laaten.’ - De tot dus ver opgenoemde Stukjes gaen meerendeels over het voorgevallene in den Kerkenraed, en deszelfs handelingen: maer buiten dezen zyn 'er nog etlyken, die meer op het verschillend gevoelen zelve zien; waeromtrent ons nog de volgende ter hand gekomen zyn. - Beoordeelend Bericht, door een Genootschap, onder de Zinspreuk, Waarheid, Liefde en Vreede, dat zeer gunstig voor de zyde van Ds. Habbema is. - Broederlyke Brief aan den Eerw. Kerkenraad, door hunnen Medebroeder Orthodoxus, die in tegendeel het gevoelen van Do. le Sage ten Broek in een aenneemlyk licht stelt, en oordeelt, ten overvloede getoond te hebben, ‘dat het hoofdpunt in geschil enkel op eene onderscheiden leiding der gedachten uitkomt, en dat die in onze Formulieren, noch volgens onze Constitutie, niet zoo bepaald is, dat daardoor vryheid is, om de een of ander te verketteren, of als onrechtzinnig te beschuldigen.’ - Gemoedlyke raad den Hoogleeraer gegeeven door een Lidmaat der Hervormde Kerk, die van gevoelen is, dat de Hoogleeraer een anderen weg behoort in te slaen, dan hy tot nog gehouden heeft. - Het laatste Olysel toegediend aan dezen Lidmaat der Hervormde Kerk, door een veragter van de Inquisitie, die integendeel 'er voor is, dat de Hoogleeraer op zynen ingeslagen weg standvastig blyve, en dat de andere party een beteren weg insla. - Dubbel Tweetal van Brieven aan en van den Hoogleeraar. In deze Brieven, tusschen den Hoogleeraer en een zyner Vrienden gewisseld, vind men, in des Hoogleeraers beantwoording van enige Vragen en Bedenkingen, door zyuen Vriend geopperd, zo wegens het stuk in verschill, als nopens het voorgevallene, verscheiden ophelderingen, die aen 't ene en 't ander een merkelyk licht byzetten. Zie hier 's Mans uitdrukkelyke verklaring van zyn gevoelen, 't welk verder, in 't beloop dezer Brieven, ten aenzien van nadere byzonderheden, ontvouwd word.

[p. 278]

‘Hoe kan iemand, die de leer onzer Formulieren, aangaande des Zaligmaakers borgtogtelijke voldoening, ooit met opmerking geleezen en verstaan heeft, in dat begrip komen, dat men de Leer der Formulieren tegenspreekt, wanneer men, na vooraf duidelijk erkend te hebben, dat alles, wat in Jezus Christus heeft plaats gehad, tot de minste omstandigheden toe, in hem als borg noodzaaklyk was, en bij gevolg, dat dit alles te samen genomen zijne waare en volkomene borgvoldoening uitmaakte; alleenlijk ontkent, dat elk bijzonder gedeelte van dit geheel, op zig zelven, en in 't afgetrokken beschouwd, eene voldoende, of betaalende, kracht hebbe? Mijn oogmerk is tog nooit geweest, om te ontkennen, dat de smaadheden en smerten, welke Christus in zijn gansche leven ondergaan heest, of de smertelijke en verzwaarende omstandigheden van het lijden des doods, zoo wel, als de dood zelve, tot zijn borgwerk behoore; dat is, tot die volmaakte gehoorzaamheid, welke de Vader Hem, als den Borg van Zondaaren, voorschreef, en van Hem eischte, waardoor Hij hunne verzoening met God, en hunne volkomene verlossing, moest ten wege brengen: - noch ook om te stellen, dat zijn Dood alleen genoeg ware geweest; om de Godlyke volmaaktheden op te luisteren, en de verzoening aan te brengen; - en dat dus die dood alleen, op zig zelven beschouwd, borgtogtelijk was. Maar ik ontken alleen, dat men aan het lijden van Jesus, buiten den dood, of aan eenig gedeelte van zijn lijden, buiten het geheel beschouwd, eene betaalende, voldoenende of verzoenende kracht moet toeschrijven.’

Wyders leeren ons deze Brieven, onder anderen, dat de Hoogleeraer zich reeds bevlytigd had, om zyne gedagten over het Borglyden, en enige daer mede verbonden waerheden aen de Kerk van Nederland duidelyk en volledig open te leggen in 51 Grondstellingen: doch dat de Heren Visitatores hem in de uitgave hier van belemmerd hadden, door hunne approbatie te weigeren, niet zo zeer, om dat deze Stellingen strydig waren met de Formulieren, als wel om dat ze niet overeenkwamen met hunne leiding van gedachten: dat echter gansch geen rechtmatige grond schynt te te wezen, om ene gewoone Approbatie te weigeren. - De Hoogleeraer heeft zynen Vriend, op deszelfs verzoek, die 51 Stellingen schriftlyk toegezonden; en ze zyn, naer 't ons toeschynt, vervolgens ook in ene andere hand gekomen, die dezelve, buiten goedkeuring van den Hoogleeraer, gemeen gemaekt heeft. Men vind ze in den bovenge-

[p. 279]

melden Broederlyken Brief van Orthodoxus, met enige nevensgaende ophelderingen. Deze Stellingen ontvouwen, in een beknopt verband, het geheele beloop van 's Mans denkwyze nopens dit Stuk, overeenkomstig met de verklaring in deze Brieswisseling voorkomende. - Uit dien hoofde, agten wy dat deze gewisselde Brieven, benevens den Broederlyken Brief, ter kennisse van 't wezenlyke verschil, bovenal in aenmerking komen, des wy hun, die lust hebben, om dit verschil na te gaen, derzelver lezing aenbevelen.

By de opgemelde Schriften mogen wy gevoeglyk hier nog plaetzen den Herderlyken Brief aen de Rotterdamsche Gemeente door P. Hofstede Th. Dr. enz. enz.; dewyl dezelve, schoon de zaek van le Sage ten Broek 'er niet uitdruklyk in gemeld worde, echter ten klaerste ook wel byzonder tot dit verschil betrekking heeft. Deze Brief is in 't geheel zo uit de hoogte geschreven, als ons, in de laetste jaren, naeuwlyks enig Godgeleerd geschrift voorgekomen zy; doch dit is tot daer aen toe; ieder Godgeleerde heeft zyne geliefde schryfwyze. Dezelve dient inzonderheid ten geleide van XII Artikelen, als behelzende de Stellingen der Hervormde Kerke, aengaende het borgtogtlyke van 't lyden van Jezus Christus: en men zou uit 's Mans wyze van voordragt bykans moeten asnemen, dat men geen hairbreedte van deze Artikelen zou kunnen afwyken, zonder te gelyk tegen de Formulieren aen te gaen, en dus onrechtzinnig te worden. Wy laten dit aen 't oordeel van schranderer Kunstregters der Rechtzinnigheid over dan wy zyn; maer, op derzelver vergelyking met het bedoelde verschil, moeten we betuigen, niet te kunnen zien, dat 'er in deze Artikelen iets wezenlyks zy, (rakende het geen door de Formulieren volstrekt bepaeld is, indiervoege dat men 'er in Neêrlands Kerk juist zo en niet anders over zou moeten denken,) waermede het gevoelen van le Sage ten Broek, (zo als het verschil in dit geval staet, en daer 't in dezen op aenkomt,) zou stryden; schoon de leiding der gedachten dier twee Hoogleeraren grootelyks uit elkanderen loopen.