Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

[p. 195]

Heelkundig Mengelwerk, byeenverzameld en uitgegeeven door J.J. Plenk, Gewoon Hoogleeraar in de Heel- en Vroedkunde, aan de Keiz. Koningl. Hooge Schoole, te Tirnau. Eerste Deel. Met Plaaten. Uit het Hoogduitsch vertaald, en met Aanmerkingen vermeerderd, door H. Bake, M.D. te Woerden. Te Utrecht, by G.T. van Paddenburg, 1783, 188 bladz. in gr. octavo.

De Hoogleeraar plenk beklaagt zig in de Voorrede tot zyn Werk, over het gebrek van nuttige Heelkundige Waarneemingen. - Waarom, vraagt hy, gaan toch de gewichtigste en nuttigste Waarneemingen zo dikwerf verlooren? Is het om dat de ongevoelige Waarneemer voor het algemeen zo weinig over heeft? - Is hem de waarde zyner Waarneemingen zo geheel en al onbekend? - Of schroomt hy zig, onder het oog van den scherpzienden Kunstrichter, te vertoonen?

Wy zouden hierop antwoorden, dat niets van dit alles plaats heeft. - De meeste Schryvers zyn zo verliefd op hunne eige Waarneemingen; en verbeelden zig, door derzelver mededeeling, zo veel nuts der geleerde Maatschappy toe te brengen, dat zy zig door de strengste critik niet laaten weerhouden, en zelf de bekendste dingen, onder den deftigen Titel van Gewichtige Waarneemingen, te laaten drukken. - De waare reden van dit gebrek, aan goede en nuttige Waarneemingen, moet, onzes bedunkens, voornaamentlyk daarin gezogt worden, dat de kunst, om wel waar te neemen, het byzondere in den loop der Ziekten en Gebreken van het gewoone naauwkeurig te onderscheiden, en het waargenomene op eene bevattelyke en korte wyze, voor te stellen, - niet zo gemakkelyk is, als men zig wel verbeeld, en 'er maar zeer weinigen gevonden worden, die hier toe de noodige bekwaamheid bezitten.

In het Eerste Deel van dit Mengelwerk worden verscheide Onderwerpen verhandeld, die wy onzen Leezer kortelyk zullen bekend maaken. - In de eerste plaats geeft de Schryver een schets van de beste wyze, om voor den Staat nuttige Heelmeesters te vormen. Het geen hy over dit Onderwerp bybrengt, is reeds meermaalen vruchteloos gezegd. - In de tweede plaats, word over de uitwerking des Donders, (Blixem eigentlyk,) gehandeld: - welke uitwerkingen de Hoogleeraar tot tien byzondere

[p. 196]

soorten brengt, en vervolgens uit deeze verschillende uitwerkingen op het menschelyke ligchaam, de geneeswyze kortelyk afleid.

Men ziet klaar, dat onze Heelkundige Schryver, in deezen Tak der Natuurkunde, een Vreemdeling is; anders zoude hy onmogelyk kunnen veronderstellen, dat iemand, naa dat hy door den Blixem getroffen, nog met electrique vloeistof konde opgehoopt zyn; veel minder zig voorstellen, dat de staalmiddelen, in zodanig een ligchaam, de electrike stoffe, uit de vaste en vloeibaare deelen, zouden kunnen naa zig trekken.

In de derde plaats stelt de Heer Plenk eene nieuwe Theorie voor, ter verklaaring der Luchtschampschooten. - Het vierde Onderwerp is eene Verhandeling over het Heelkundig gebruik des Opiums: deszelfs uitwerking op de Tong, op de Huid, op ontstooken Deelen, in Wonden, in vergiftige Wonden, in door wonden ontstaane Stuiptrekkingen, in Been-breuken, by Heelkundige Operatien, in geklemde Breuken, in de Kanker en in Tandpynen.

Hoe ongunstig de Schryver over het gebruik van het Opium in de bovengenoemde gevallen denkt, mag de Leezer uit het volgende oordeelen. - ‘Zie daar,’ zegt de Schryver, ‘Waarneemingen, welke onwederspreekelyk aantoonen, dat het Opium geen verkoelend, geen verdoovend, maar veel eer een prikkelend, brandend, ja bytend, vermogen heeft. - Daar nu de pynstillende en verdoovende kracht des Opiums slegts in de vlugge t' zamenstellende deeltjes deszelven geleegen is, valt het ligtelyk te begrypen, waarom het zelve uitwendig dit vermogen niet heeft; om dat, naamentlyk, eene te geringe menigte dier vlugge deeltjes door de zweetgaatjes indringt, daar tog derzelver grootste gedeelte zig in de lucht verliest.

Inwendig gebruikt zynde, heeft het Opium, behalven deszelfs pyn - en slaapstillende kracht, nog het vermogen de zenuwen en vaten te prikkelen, en dus de beweeging der vochten te vermeerderen. Die, wegens deszelfs inwendig gebruik, eenige nadere onderrigting begeert, hy leeze, en heerleeze, het onvergelyklyk Werk van Tralles; een Man, welke het grootste gedeelte zyns leevens, aan het naaspenren van de krachten des Opiums, besteed heeft. Daar leerde ik, dat het Opium uitwendig zeer veel naadeel veroorzaakte, inwendig aan

[p. 197]

meer moorden schuldig was, dan Alexander. - Vreeslyk werktuig der Heelkunde! Werktuig, 't welk even als een zwaard in de hand eenes uitzinnigen, in de hand des kwakzalvers, zo dikwerf den zegepraal des doods vermeerdert.’ - Dit laatste stemmen wy den Hoogleeraar gaarne toe. - Dog ten aanzien van het geen hy ten naadeel van het Opium bybrengt, spreekt de klaarblyklykste ondervinding tegen, en zal van veelen in twyfel getrokken worden.

Hierop volgt, ten vyfden, eene Waarneeming eener wonde in het middenrif. Ten zesden eene Verhandeling, wegens het Heelkundig gebruik van den Koorts-bast. Ten zevenden, eene verzameling van Waarneemingen, aangaande verscheiden Slagäder-gezwellen. Ten agtsten, de manier om het uitgestorte bloed uit de holligheid der Borst te zuigen. Ten negenden, eene Waarneeming eener gewonde Ribben-Slagäder. Ten tienden, een Brief van J.A. Brambilla, wegens een werktuig tot de Operatie der Aarsfistel. Ten elfden, eene Waarneeming eener, met veele toevallen vergezelde, Breuk, van het Scheen- en Kuitbeen. Ten twaalfaen, eene Waarneeming eener Hoofdwonde, door de Fontanel doorgaande. Eindelyk, eene Waarneeming eener Breuk, van het ring- en schildvormig Kraakbeen aan het Strottenhoofd. - Dit zyn de onderwerpen, in dit Deel voorkomende. - Onze Leezers kennen den Hoogleeraar Plenk genoegzaam uit zyne menigvuldige en nuttige Schriften, en zullen dus begeerig zyn, deeze Heelkundige Mengelstoffen zelf te leezen. De Vertaaling van den Heer Bake is ons in allen opzichte vry nauwkeurig voorgekoomen.