Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1784

Eerste Proeve voor Kinderen, ter beantwoording der Catechetische Vraagen, opgesteld door den Wel Eerw. en zeer Gel. Heer Jan Mulder, in leven rustend Leeraar in de Luthersche Gemeente te Amsteldam, en Lid van het Koninglyk Genootschap te Stokholm, opgericht ter voortplanting en verdeediging van het Christendom. Door J.F. Scheffer, Leeraar by de voornoemde Gemeente te Alkmaar. Te Amsterdam, by A. Eichhorn, 1780. Behalven de Voorreden, 154 bladz. in gr. octavo.
Tweede Proeve voor bejaarde Leerlingen, als boven. Te Amsterdam, by J. Ammeling, 1783. Behalven de Voorreden, 402 bladz. in gr. octavo.

Met de ontvangst der tweede Proeve is ook de voorige, schoon reeds in 't jaar 1780 uitgegeeven, ons eerst

[p. 141]

ter hand gekomen. Wy hebben ze thans byeengevoegd, daer ze tog tot elkander betrekking hebben; zynde, gelyk de Tytel uitwyst, de eerste geschikt voor Kinderen, en de tweede voor bejaerde Leerlingen. Beiden zyn ze ingericht naer de bekende Catechetische Vragen, van den Eerwaerden Mulder, die de Eerwaerde Scheffer in de eerste Proeve beantwoord op ene wyze, voor welken de Kinderen vatbaer zyn: terwyl de tweede Proeve dient, om, door ene meer uitgewerkte beantwoording van die zelfde vragen, denzulken, die tot meer jaren van onderscheid gekomen zyn, ene breedere onderrichting te verlenen. Naer de leiding, door den Eerwaerden Mulder in zyne Vragen gehouden, verdeelt zich dit onderwys in drie voorname hoofddeelen. Het eerste gaet over den Godsdienst en de Heilige Schrift. Het tweede behandelt het kennelyke van God in zyn bestaen, eigenschappen en werken; de leerstellingen nopens Gods schepzelen, de Engelen en Menschen, benevens 's Menschen Zonden, val en de gevolgen van dien; de kennis van Jezus Christus in zyn persoon, natuuren, staten en ampten; mitsgaders de leer wegens den Heiligen Geest, naer zyn persoon en genadewerkingen. En eindelyk strekt het derde of laetste deel ter voordragte der Zedeleere, met aenwyzinge hoe zy, die, op deze zuivere grondbeginselen van geopenbaerde kennis, hun geloof en Godzaligheid bouwen, en daerin volharden, ten euwigen leven uitverkoren zyn, terwyl het volhardend ongeloof de oorzaek van de verwerping tot de euwige verdoemenis zy. Aen 't hoofd dezer Proeve is een kort ontwerp van de waerheden der zaligmakende Leere geplaetst; in 't welke het verband dezer Leerstellingen, by manier ener beknopte ontledende schetse, kort en duidelyk onder 't oog gebragt word.

Deze manier van een catechetisch onderwys, naer een aengeschakeld leerverband der waerheden van den Godsdienst, te geven, schynt, onder de Broeders Lutheranen, iets nieuws geweest te zyn, in de dagen van den Eerwaerden Mulder, althans hier te Lande; en 't is ons voorgekomen, dat ze 'er nog niet algemeen in zwang is. Hunne catechetische oefeningen zyn en blyven veelal geschikt, naar de leiding van den kleinen Catechismus van Lutherus; die intusschen, hoewel ook ingericht naer 's Mans oogmerk, in beantwoording aen de toenmalige omstandigheden, echter niet kan strekken, om den Leerling een geregeld verband der Godsdienstige waerheden in te boeze-

[p. 142]

men: dan ene oude vooringenomenheid en de volduurende gewoonte schynt hierin grootlyks de overhand te hebben. Evenwel is 't 'er zo mede gelegen, dat deze en gene Leeraers dier Gezintheid, het verkeerde daervan bevroedende, en een beter aeneengeschakeld onderwys den voorrang gevende, gelyk de Eerwaerde Mulder, reeds gebruik maken van hunne eigen byzondere leerwyze, zo als zy dezelve bekwaemst oordeelen, om den Leerling de Godsdienstige waerheden in derzelver zamenhang te leeren kennen. Een openbaer voorbeeld hiervan heeft de Eerwaerde Deiman, diestyds nog Leeraer in de Luthersche Gemeente te Utrecht zynde, gegeeven, met de afgifte van een Kort Samenstel der Kristelyke Leere, by wyze van korte Stellingen, met daer achter gevoegde Vragen, tot die Stellingen betrekkelyk; mitsgaders van zyne Katechetische Aanleiding tot de kennis der Christelyke Leere; welke beide Geschriften naer ene vierledige hoofdverdeeling geschikt zyn. Na ene voorbereidende ontvouwing van de Christelyke Leer, in derzelver oorsprong, enz. word derzelver inhoud voorgedragen, als behelzende ‘ene genoegzame onderrichting, (1.) van God, de oorzaak onzer Zaligheid. (2.) Van den Mensch, den geroepenen erfgenaam der Zaligheid. (3.) Van de Schikkingen, welke God gemaakt heeft om ons zalig te maaken, en (4.) van het gedrag des Menschen, indien hy zalig wil worden.’ De Eerwaerde Deiman, alle andere soorten van onderwyzingen in hare mindere of meerdere waerde latende, oordeelde dat het hem vry stond hierin zyn eigen weg te bewandelen. ‘Zo lang 'er,’ zegt hy daerom in zyne Voorreden, ‘zo lang 'er geen vast Leerboek met algemeene goedkeuring in onze Gemeentes is aangenomen, moet het, myns oordeels, ieder Leeraar, is hy anders slechts getrouw aan de Waarheid die hy belydt; en voorzichtig genoeg eene goede keuze te treffen, vry staan, by de Onderwyzing zulk een Leerboek te verkiezen, dat hy daartoe meest bekwaam oordeelt.’

Op dat eigenste spoor treed ook in dezen de Eerwaerde Scheffer, en bedient zich, ter ontvouwinge zyner Kerkleere, van de welingerichte leiding der Catechetische Vragen, waervan de in de Luthersche Kerke hooggeachte Mulder, in zyne huiselyke Catechisatien, geduurende zyn leven, gebruik gemaekt heeft. Zyn Eerwaerde toont, in beide deze Proeven, met het beantwoorden dier Vragen, dat hy zeer geschikt is tot deze soort van onderwyzing,

[p. 143]

daer hy zyne antwoorden by uitstek naer de onderscheiden vatbaerheid heeft ingericht, en zich, naer vereisch der zaken, beknopt en onderscheidenlyk uitdrukt. In de onderwyzinge zelve houd zyn Eerwaerde, gelyk hy in de Voorreden, (waerin hy een verslag van deze zyne onderneming geeft,) meld, dien voet, dat hy de Leerlingen niet verbinde, om zyne antwoorden van buiten te leren, en dezelven dus op te zeggen. Hy vordert veel eer van hun, dat ze deze zyne antwoorden met aendacht lezen en herlezen, om zich de daerin voorgestelde denkbeelden eigen te maken; en dan strekken zyne verdere mondelyke ondervragingen, om hen deswegens nader te onderrichten, en tot ene gegronde kennis op te leiden: ten einde het dus niet zo zeer op hun geheugen te laten aenkomen, als wel hun alle aenleiding te geven, om hun eigen oordeel werkstellig te maken; dat ongetwyfeld ene aenpryzenswaerdige manier van catechizeeren genoemd mag worden; als waerdoor men het Verstand der Leerlingen gestadig kan scherpen. Dit kan op den hier geleiden grond met wezenlyke vrucht geschieden. Wanneer de Kinderen naer de eerste Proeve onderwezen zyn, en dit zelfde onderwys, als ze tot meer jaren van onderscheid gekomen zyn, weder herhaeld, breder uitgebreid en nader ontvouwd word, is zulks natuurlyk geschikt, om hun ene geregelde kennis der voorgestelde Leere in te prenten.

Men kan derhalve gegrond verwachten, dat de poogingen van den Eerwaerden Scheffer, indien ze voorts door zynen Kerkenraed ondersteund worden, en ingang vinden by de Leden zyner Kerke, daedlyk zullen strekken ter bevorderinge van den aenwas van kennis in zyne Gemeente; het groote doelwit dat zyn Eerwaerde zich hierin voorstelt.