Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1783

Zedelyke bedenkingen.

Het is verre na alles geen Geluk, wat het gemeen daar voor aanziet. In het oog van den gemeenen man is veelal geluk het geen 'er zeer ver af is. Al wat schittert, al wat uitsteekt, word voor Geluk gehouden. De Man van aanzien, de Man van hoogen rang, is, by het gemeen, de Man van Geluk. Hy die groote schatten bezit, is, naar het oordeel van schier al de waereld, de Man, die met regt den naam van gelukkig dragen mag. Een fraai vergulde koets, een kostelyke kleeding, een groote stoet van bedienden; ziet daar, volgens de denkbeelden van het gemeen, het hoogste toppunt van Geluk. - Dan hoe vaak is de boezem van de zulken, wier luister in 't oog van 't gemeen schittert, vervuld met wroeging en onlydelyke kwelling? De Schatten alleen brengen geen genoegen aan; en de Pragt of Weelde zyn niet in staat, om den kring van het waar Geluk te kunnen uitbreiden.

[p. 520]

Het zyn dikwils niet waardig genoemde beuzelingen, welke de krygsvlammen ontsteken; waar van het verderf van geheele Staten en Volken afhangen. Het zyn niet zelden maar loutere beuzelingen, die het oorlogszwaard doen uit de scheede trekken; die de eene natie doet te gronde gaan, en de andere doet opkomen. - Hoe dwaas en onvoorzigtig handelen niet vaak de Vorsten, met de algemeene rust om eene beuzeling te verstooren, daar het oorlog zo wisselvallig is, en hun veelligt alles kan doen verliezen, wat zy bezitten, en hunne onderdanen jammerlyk ongelukkig maken!

Is hy niet een dwaas, die altyd wil gelyk hebben, en zich verbeeld, dat zyn oordeel niet falen kan? Gelukkig hy, die zyne eigen misslagen ziet, en de zwakheden zyner natuurgenooten kan inschikken.

Het is de pligt der gehuwden, en dat is hunne onderlingen pligt, om elkanders vertrouwen te winnen; niets voor elkanderen te verbergen; en veel minder met anderen geheimen te hebben, die de onderlinge trouw verbreken. Dog wat moet men van de zulken denken, die alles in het byzyn van anderen zoeken, en bykans al hunnen tyd buiten elkanders gezelschap slyten? Het Huwelyk vereischt voorwaar eene allernaukeurigste oplettendheid, eene alleromzigtigste betragting, eene naauwgezette waarneeming van onderlinge liefdepligten. Al wie deze pligten schend, of de minste derzelven verwaarloost, is een valsaris en meineedige.

Lydzaamheid en Geduld zyn sierlyke deugden voor een Kristen. Omtrent zynen Maker deze deugden tot den uitersien grond te oesenen; in alle ongelukkige omstandigheden, in alle drukkende wederwaardigheden zich met Geduld en Lydzaamheid te wapenen, is een pligt, welke door de Euangelische Lessen geboden word, en Gode zeer aangenaam is. - Dan daar is een Geduld, en Lydzaamheid, die men tegen zynen Evenmensch moet oefenen; dezen een zeer hoogen trap te doen bereiken, is ook eene kristelyke deugd: dog men moet, onder den naam van Geduld en Lydzaamheid, tot geene laagheden vervallen, want dan zouden deze deugden in ondeugden verkeeren, en den Mensch ontsieren. - Het Geduld tog zou Lafheid genaamd moeten worden, wanneer men gevoelloos was omtrent zyne eer en goeden naam. Al wie zulks begeert te verdragen, geeft zich aan lage Lafhartigheid over.

'Er is geen drift geweldiger, dan Minnedrift; en wanneer die tot uitspoorigheden overslaat, doet zy den Mensch de grootste dwaasheden begaan. Deze drift is in zig zelve on schuldig, en derzelver regtmatige bestiering is deugd; dan, wanneer ze omtrent verkeerde voorwerpen plaats grypt, wordt de Minnedrift de grootste ondeugd. De onbetamelyke Minnedrift is het verdersclykste kwaad op aarde. Maar nooit

[p. 521]

is die drift uitspooriger, dan wanneer zy in oude, in bedaagde Lieden valt; dan slaat deze dwaasheid over tot onbeschoftheid, en brengt de voorwerpen, waaromtrent de Minnedrift verkeeren moet, in de grootste veragting. Zy mogen de beminnelykste zyn, het baat niet; zy worden veragt; en naar mate dat dit het hart gevoeliger treft, moeten ook de ontroeringen, de aandoeningen, en de smarten des te geweldiger wezen.

De wellevendheid, de beschaafdheid, is eene zekere kunst om zich behagelyk te maken. Men schikt zich naar de gewoone gebruikelykheden zonder slaasagtige onderwerping; men is gedienstig zonder kruipende nedrigheid; men doet alles met eene losse bevalligheid, zonder gemaakt te zyn. Daarom moet deze kunst eene hebbelykheid wezen; en ze moet niet te ver gaan, of zy ontaart in ondeugd, en word gemaaktheid.

In de Schilderkunst plaatst men dikwils twee koleuren, van den versten afstand, het allernaast aan elkanderen, met dat oogmerk, op dat zy des te sterker op elkanderen zouden afsteeken. Zo legt men ook, in de voornaamste Schilderstukken, de donkere schaduwen; op dat het licht zich des te klaarder zoude vertoonen; de voorwerpen des te beter vooruit komen, en zich opdoen. - Aldus plaatst men ook de Deugd doorgaans het naast aan de Ondeugd, op dat zy zich des te schooner en bevalliger zou vertoonen.

Iemand, die een ander de onaangenaamste waarheden altyd in 't gezigt durft werpen, schoon hy een beminnaar der waarheid zy, is nogthans ver af van bevallig te wezen.

De verleidingen der Weereld zyn onbeschryfelyk veele, en niet na te gaan. Hoe veele millioenen Menschen worden door haar, en hare bedriegelyke goederen, niet verleid. Het is als of eene heimelyke toverkragt de Menschen wist te verlokken. De allerkragtigste vermaningen hebben op de meeste geen vat. De dagelyksche bevinding van misleiden en bedriegen, en dus van ongelukkige Menschen, zyn even kragteloos. ô Onvergeefelyke dwaasheid! driftig te jagen na 't geen, waar in geen bestendigheid is; te grypen naar het geen ons geduurig ontvlugt. Alles heeft zyn grond in het veronagtzamen der middelen, om de regte waarde der dingen verstandig te onderzoeken.

'Er is niets eerwaardiger, dan een Vader van het Vaderland te zyn; en integendeel niets lager noch lashartiger, dan hy, die de belangens van zyn Vaderland niet ter harten neemt, of die zyne eigen belangens voor die van het Vaderland stelt. Zy zyn gehate pesten onder het Volk; afschuwelyke monsters in de Maatschappy, en de verdoemelykste voorwerpen van 's Hemels wraak; terwyl de eerstgenoemden

[p. 522]

zich de liefde des Volks, en de onveranderlyke liefde van God, waardig maken.

Gelukkig Land, wiens Vorst de Geregtigheid lief heeft!

De meeste Menschen verbeelden zich, dat de ware wellevendheid bestaat, in elkanderen eenige complimenten te maken; die enkel nietsbeduidende woorden zyn, waar aan het hart geen, maar de rug en beenen alleen, deel hebben. Hoe bedrevener een Mensch in deze kunst is, des te volmaakter verstaat hy, by het gemeen, zyn weereld. Maar hy, die wel oordeelt, laat zich met deze iedelheid niet paijen; en beweert, dat zulke alleen kunnen gezegd worden wel te leven, die de wetten der wysheid, waar door het geluk van hun zelven, en dat van hunnen evenmensch, bedoeld word, opvolgen.

Is zulk een, die de allerheiligste verbintenissen schend, niet de grootste overtreeder der heilzaamste wetten, en derhalven niet de grootste deugniet? Zyn 'er nu wel heiliger verbintenissen, dan die tusschen Man en Vrouw door een wettig huwelyk zyn aangegaan? Immers neen! gevolglyk is hy de grootste deugniet, de grootste guit, op aarde; welke, met verlating van zyne wettige wederhelft, met eene andere boeleert. Wee zulk een Man en zulk eene Vrouw, die het wettig huwelyksbed besmetten! - Maar hoe veel schandelyker, hoe veel ondeugender is deze misdaad niet, wanneer zy van de beschermers, van de handhavers der wetten, gepleegd word; wanneer deze opontlyk voorbeelden daar van aan anderen geven?

Schoon het bederf van zeden aan geen byzonder beroep gehegt zy; ziet men nochtans dit bederf het meest heerschen onder de krygslieden. Hier van daan is het zwaard, in plaats van de zeden te beteren, het geen dat dezelven alom bederft; om dat, in tyd van oorlog, de krygslieden, van de eene naar de andere plaats trekkende, doorgaans overal hunne voetstappen een langen tyd agter laten.

Geen Lieden vinden doorgaans alom meer ingang, dan die van den kryg; en dat het meest nog te verwonderen is, het allereerst en voornamentlyk by de Vrouwen. Een bewys dat de eerste in de daad zo wreed niet zyn, als ze schynen, en de laatste zo vreesagtig niet, als zy zich uiterlyk vertoonen.

c.v.d.g.