Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1783

[p. 464]

Leevensbyzonderheden van Dr. Benjamin Franklin: met eene schets van zyn character.

(Uit het Engelsch.)

‘Volgens ons Plan, om den Leezeren onzes Mengelwerks Leevensschetzen te geeven, neemen wy de eerste gelegenheid waar, welke ons voorkomt om hun den beroemden D^r. benjamin franklin te doen kennen, in zo verre men de Leevensbyzonderheden van deezen gryzen Wysgeerigen Staatsman heeft kunnen verzamelen: als mede een Schets van zyn Character.’

Benjamin franklin werd te Boston in Nieuw Engeland gebooren den zeventienden van January des jaars MDCCVI, en diende in zyn vroegste jeugd by een Drukker; vervolgens stak hy na Engeland over om zich in de Drukkunst meer te oesenen, en werkte daar eenigen tyd als Drukkersknegt. By zyne wederkomst in America zette hy zelve eene Drukkery op te Philadelphia, en voerde 'er een Nieuwspapier in, 't geen hy zelve schreef en drukte. Van tyd tot tyd vondt hy een uurtje om aan zyne zugt tot Wysgeerige bespiegelingen bot te vieren. Onder deeze trok de Electriciteit, de toen minst beoefenende tak der Natuurkunde, bovenal zyne aandagt, en hy deelde zyne Ontdekkingen in die Weetenschap van het jaar MDCCXLVII tot het jaar MDCCLIV mede aan peter collinson, Esq. Lid der Koninglyke Societeit.

Deeze Brieven werden in 't licht gegeeven, en niets, over de Electriciteit geschreeven, werd, in alle de deelen van Europa algemeener geleezen en bewonderd. De Engelschen zyn niet agterlyk geweest in regt te doen aan de verdiensten van deezen Schryver^(*); doch Dr. franklin hadt het zeldzaam geluk om buitenslands beroemder te worden dan by zyne Landgenooten. Om des overtuigd te zyn, hebbe men slegts het oog te slaan in de buitenlandsche Schriften over de Electriciteit; in veele derzelven komen de woorden Franklinist, Frankliniaansch Stelzel, bykans op ieder bladzyde, voor. In 't kort, D^r. franklin's Proeven en Waarneemingen staan zeer veel kans om aan de Naakomelingschap overgereikt te worden als de waare Beginzels der Electriciteit, op dezelfde wyze als de Newtoniaansche Wysbegeerte voor het waare Stelzel der Natuure in 't algemeen.

De grootste ontdekking door Dr. franklin in de Electriciteit gedaan, en die van den meest weezenlyken dienst voor het

(*) De Universiteit van Oxfort beschonk hem niet den Tytel van Doctor in de Regten, den 30 April, 1762.

[p. 465]

Menschdom geweest is, was de volmaakte gelykheid tusschen het Vuur van de Electriciteit en den Blixem. Hy vangt zyn verslag van deeze gelykheid aan met zyne Leezers te waarschuwen, dat zy niet moeten versteld staan op het groot verschil der uitwerkzelen van de Electrische Vloeistoffe en den Blixem, wat de maat der sterkte belangt: dewyl zulks geen bewys altoos oplevert van verschil in derzelver Natuur.

Om, op de voldingenste wyze, aan te toonen, dat de Electricale en de Blixemstof dezelfde zyn, bedagt franklin de Blixemstof uit de lugt te trekken, door middel van een' Electricalen Vlieger, opgeschooten als een Onweersbui opkwam. Deeze Vlieger was voorzien van een puntig yzerdraad, welke het Electricale vuur trok uit de donderwolken, boven dezelven dryvende. Die stoffe daalde neder langs den Vliegerdraad, aan welks einde een zyden lint geknoopt, en ter plaatze waar deeze aaneenvoeging geschiedde, een sleutel vast gemaakt was. De Vlieger en de geheele draad werden gelectriseerd. De losse vezeltjes van den draad stonden recht uit, en werden door een daar bykomenden vinger aangetrokken. Wanneer de regen den Vlieger en den geheelen draad hadt nat gemaakt, zo dat zy vryelyk het Electricale vuur konden overbrengen, stroomde het op het aannaderen van den knokkel overvloedig uit den byhangenden sleutel. Aan deezen Vlieger kon men de Electrische Vles laaden; met het vuur, op deeze wyze verkreegen, konden geesten in brand gestooken, en alle andere Electricale proeven gedaan worden, welke gemeenlyk, door middel van een gewreeven glazen bol of buis, geschieden; ten overtuiglyken blyke dat de Electricale en de Blixemstof een en dezelfde zyn.

Behalven deezen Electricalen Vlieger, hadt Dr. franlin, in laater tyd, een vry staande yzeren roede om den Blixem in zyn huis te geleiden, en proeven te neemen, wanneer 'er eene groote voorraad van blixemstoffe in den dampkring was: en, ten einde hy geene gelegenheid van die natuure mogt laaten voorbyglippen, maakte hy twee schelletjes aan deezen toestel vast, die, door derzelver gerinkel, hem waarschuwden, wanneer zyne yzeren staaf geelectriseerd was.

Het nuttig gebruik, 't geen franklin maakte van zyne ontdekking deezer gelykheid, tusschen de Electriciteit en de Blixemstoffe, was het behoeden der Gebouwen voor den Blixem. Dit bragt hy te wege, door een metaalen staaf boven het hoogste gedeelte des Gebouws te doen uitsteeken, en deeze gemeenschap te doen hebben met den grond of een nabygelegen water. De Blixem trof deeze metaalen staaf eer dan eenig ander gedeelte van het Gebouw, en het anders zo gevaarlyk Blixemvuur werd, zonder schade te doen, veilig afgeleid.

Dr. franklin was, staande den tyd, dat hy zich bezig hieldt

[p. 466]

met deeze ontdekkingen, niet werkeloos in het betragten der weezenlyker pligten van een goed Burger. Behalven veele andere nutte schikkingen, maakte hy een plan voor de Posteryen in America, en werd tot Algemeen Postmeester van het Zuidelyk gedeelte aangesteld, ter belooninge van het heilzaam plan door hem uitgedagt.

Geduurende den jongstvoorgaanden Oorlog met Frankryk, deedt Dr. franklin zeer grooten dienst aan Groot Brittanje, door zyne Landsgenooten aan te moedigen, om, met kragt, den gemeenen vyand wederstand te bieden: in eigen persoon voerde hy de krygsbenden aan in verscheide hachlyke en welgelukte onderneemingen. Toen Canada te ondergebragt was, stak hy na Engeland over, en poogde het Engelsche Ministerie, by monde en by geschrifte, te betoogen, de grootere aangelegenheid van dat Gewest, boven alle bezittingen der Engelschen in de West-Indien^(*). En dewyl de Vrede van Parys op dit beginzel geslooten is, mag men veronderstellen, dat Dr. franklin's onderrigtingen en bewysredenen eenigzins invloed gehad hebben op het neemen van een maatregel, ten dien tyde zo verderflyk voor het grootste gedeelte der Engelschen, en die, by de uitkomst, bleek zo onstaatkundig te zyn.

Dan of Dr. franklin, in het bedryvend gedeelte, 't welk hy, te dier gelegenheid, op zich nam, enkel gedreeven werd door eene zuivere zugt voor de veiligheid en voorspoed van Britsch America, als vereenigd met het Moederland; dan of hy zyne inzigten uitstrekte tot die aanstaande Onafhanglykheid, welke zommigen zyner Landgenooten toen denkbeeldig vormden^(†), en waar aan zy zints een daadlyk bestaan gaven, kan met geene zekerheid bepaald worden. Alles wat wy met zekerheid weeten, is, dat men de Acte der Gezegelde Papieren niet poogde in 't werk te stellen, of hy werd benoemd tot Afgezant van Pensylvanie, en verzette

(*) Zie inzonderheid zyn Werkje, getyteld: The intrest of Great Britain considered with regard to her Colonies, and the acquisitions of Canada and Guadeloupe. 1762.

(†) Veelen van Dr. franklin's gemeenzaamste Vrienden herinneren zich tegenwoordig omstandigheden, die voorheen ongemerkt voorby gingen; doch waar uit zy zich verzekerd houden, dat dit steeds voor den geest speelde. Onder verscheide gevallen van dien aart, wordt het velgende, met veel vertrouwen van egtheid, vermeld. Commandeur johnstone, Dr. franklin, en anderen, bragten, veele jaaren geleden, een dag door omtrent Maidenhead. In den naamiddag scheidde het gezelschap: en men vondt Dr. franklin in eene peinzende gestalte, op de rivier de Theems ziende. Gevraagd war het voorwerp zyner bepeinzing was, antwoordde hy: Ik peins by my zelven over de onvoeglyke verdeeling van magt, en beklaag het, aat de grootsche Rivieren van Amerika onderworpen zyn aan een' zo geringen stroom als ik thans beschouw!

[p. 467]

zich sterk tegen deeze Acte. Met dit character bekleed, bleef hy verscheide jaaren in Londen, en kantte zich, by aanhoudendheid, aan, tegen elken geweldigen stap ten opzigte van America, als mede tegen alle bevredigende ontwerpen, tot dat men in 't einde bevondt, dat het zwaard allen den twist kon beslissen.

Van deezen tyd af zag men hem aan als een Vyand van het Engelsch Staatsbestuur, en als een Amerikaansch Verspieder, Een zeer onaangenaam voorval in Hyde Park, waar in Mr. whately zeer zwaar gewond werd, schreeven zyne vyanden toe aan zyne bewerking: hy hadt 'er, zo zy beweerden, gelegenheid toe gegeeven, door Brieven na America te zenden, genomen uit brieven in 't bezit van dien Heer, als uitvoerder van den laatsten wil zyns Broeders, die Geheimschryver geweest was van wylen Mr. grenville. Op den elfden en negen- en twintigsten van January 1774, in den Geheimen Raad, ten opzigte van den staat van America, ondervraagd, oordeelden de meeste onpartydigen, dat hy door zeker Heer zeer onheusch behandeld werd, 't geen hem misschien aanzette tot de stappen door hem vervolgens gedaan. Terwyl Dr. franklin ondervraagd werd, bejegende de Raadsheer w. (thans Lord l.) hem met zeer veel verontwaardigings; de Wysgeer verdroeg het met de bedaardheid van een verstandig Man. Naa de ondervraaging zegt men, dat franklin, in 't uittreeden, dien Raadsheer voorby gaande, zou in 't oor geluisterd hebben. Ik zal 'er uw Meester een klein koning om maaken.

In 't jaar 1775, in America wederkeerende, vondt hy dat Land juist in dien staat als hy 't zelve hadt afgemaald: was zyn raad gevolgd geworden, dan waren alle, of 'er was ten minsten het grootste gedeelte, der zints gebeurde onheilen geweerd geweest.

Toen het besluit ter Onafhanglykheid genomen was, werd hy benoemd tot Gevolmagtigden van het Congres, aan 't Hof van Frankryk: waar hy tot deezen tyd toe gebleeven is; toonende, by alle gelegenheden, een onveranderlyk Vriend van America, en een getrouw Dienaar zyner Lastgeeveren te weezen.

Dr. franklin, dus wordt zyn Character in een onlangs uitgekomen stukje opgegeeven^(*), mag aangemerkt worden als een eersteling der Americaansche Vernuften; en misschien was niemand meer verschuldigd aan den tyd en plaats zyner Geboorte, dan hy. Was hy te Londen in stede van te Boston ter wereld gekomen, en uit denzelfden laagen rang gesprooten, men zou waarschynlyk zyn Naam niet geleezen hebben als Wysgeer en Staatsman. In een volkryke Stad opgeslooten, zou

(*) 't Zelve is getyteld: A View of the History of Great Britain, during the administration of Lord North.

[p. 468]

zyne bezigheid veelvuldiger geweest zyn, en zyne zugt tot bespiegelende weetenschap was verzwolgen geworden door uitzigten van belang of eerzugt. Hy mogt zich onderscheiden hebben van den gemeenen hoop als een vindingryk Kunstenaar; maar hy hadt nooit eene veronderstelling uitgedagt om het verschynzel des Noorderlichts te verklaaren; nooit de beginzels en uitwerkzels der Electriciteit nagegaan; en, 't geen meer zegt, hy was nooit het veelvermogend werktuig geworden om een groot Ryk te doen schudden, en een Bondgenootschaplyk Gemeenebest op te rigten, uit deelen van dat Ryk asgescheiden; nooit was hy de voornaame veroorzaaker geweest van een nieuw Tydperk in de Geschiedenis des Menschdoms, 't welk misschien zo aangelegen zal zyn als eenig verloopen Tydperk, door de Wetgeevende magt in 't Wester halfrond over te voeren. In dit opzigt mag hy gehouden worden voor een grooter Vyand van Engeland dan philips de II, of lodewyk de XIV, immer geweest zyn.

Dr. franklin's zugt tot weetenschappen tekende reeds in zyne vroege jaaren^(*), en als of elke gebeurtenis van zyn leeven iet gewigtigs moest behelzen, een bedekte handel, die hem Boston deedt verlaaten, en Philadelphia ter woonplaats verkiezen, bragt hem in ruimer kring van werkzaamheid, en een aanzienlyker stand: nogthans was hy reeds over den hoogsten leevenstrap, eer hy als een Staatkundige met roem te voorschyn tradt. Dewyl hy een uitgestrekte invloed kreeg, bediende hy zich van denzelven om onder 't Volk de Deugden van Spaarzaamheid, Vlyt en Maatigheid, aan te kweeken; en alle zyne werkzaamheden waren ingerigt om de weezenlyke belangen des Menschdoms te beyorderen. Hy bezit die eenvoudigheid van zeden, en die juistheid van denken, welke de hoofdtrekken zyn in het Character van joan de witt; doch nimmer is hy in haat des Volks vervallen, 't zy hy deezen beter heeft weeten te ontwyken, 't zy hy in gelukkiger omstandigheden, dan die opgeofferde Liefhebber zyns Vaderlands, zyne staatsrolle gespeeld hebbe.

Aan geen Stelzel verknogt, mag hy gezegd worden een Wysgeer te zyn zonder regelen; een Staatkundige, zonder de Romeinsche Pandecten aangenomen; en een Staatsman, zonder aan de bevalligheden geofferd te hebben: hy bezit een Verstand op veele zaaken afgerigt, zonder veranderlykheid van Aart.

Deeze diepdenkende, overieggende, en voorzigtige Man, kwam, meer dan zeventig jaaren bereikt hebbende, aan 't Fransche Hof, eerst als Agent, en vervolgens als Plenipotentiaris der Nieuwe Americaansche Staaten. Lieden van allerlei

(*) 'Er zyn nog eenige Brieven voor handen, in den jaare 1726, toen hy een en twintig jaaren ond was, aan Sir hans sloane geschreeven.

[p. 469]

rang zogten, om stryd, hun hof te maaken by deezen wyzen Grysaart. By de Onderdaanen eens Monarchs werd het algemeen, den Geest der Vryheid te bewonderen, en franklin werd met de hoogstklinkende lostuitingen ten hemel verheeven^(*). Zyne Onderhandelingen aan het Fransche Hof vereischten meer dan gemeene bekwaamheden, en zyn slaagen, in dit gewigtig Werk, strekt ten bewyze, dat hy, geduurende zyn langen leeftyd, daadlyk de Wysbegeerte des Menschdoms beoefend heeft.

(*) Zeer sterk is het Byschrift op zyn Borstbeeld, te Parys: eripuit caelo folmen, sceptrumque tyrannis. - hy heeft den hemel den blixem, en den dwinglanden den schepter, ontweldigd.