Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1783

[p. 439]

Kort berigt, om bedorven stinkend water, zeer ras, en onkostbaar, niet slegts drinkbaar, maar aangenaam en gezond te maken.
Door Jacob van der Haar.

Zedert veele Jaren heb ik menigmalen van Scheeplingen, die langduurende reizen hadden gedaan, jammerlyk horen klagen over den stank, wormen, en daar door veroorzaakte afkerigheid van hunnen eenigen, dog zeer geliefden, drank, het Water; het welk aan hun, niet zelden, naauwlyks half genoeg, om hunnen dorst te voldoen, kon worden uitgereikt. Alle Scheeplingen van dit gedeelte des Aardbols, die naar Asia, Africa of America, oversteken, of van daar te rug keren, klagen steeds over het zelsde gebrek.

Dit heeft my meermalen zeer gesmert, en het smert my nog; egter hoopte en wenschte ik, dat de onvermoeide vlyt van zo veele ware Menschenvrienden, als welke steeds bezig waren, om deze gebreken, was het mooglyk, geheel of ten deele weg te nemen, mogte gezegend worden; dan, helaas! zo veel ik weet, duuren zy nog.

De moeite en kosten, om op de Schepen het Zeewater drinkbaar en gezond te maken, schynen te groot tot een algemeen gebruik; - en om het zoete Rivier- of Fontein Water, op langduurige reizen, en in heete Gewesten, bestendig zuiver en drinkbaar te houden, schynt mede volstrekt onmooglyk. Ieder weet, dat dit Water, en vooral onder eene warme luchtstreek, in spyt van alle tot nog toe aangewende middelen, op de Vaten gedaan, hoe heilzaam anders ook, aan eene geduurige verwisseling en verandering onderworpen, en van fris stinkend, van zuiver onklaar, met ongedierte bezet, en daar na, dog slegts maar voor een korten tyd, wederom zuiver word.

Scheeps-Officieren mengen veeltyds onder hun bedorven, stinkend, en met Wormen bezet Water, een weinig Brandewyn, of Azyn, en maaken het daar door, na een weinig stil gestaan te hebben, zuiver, drinkbaar en zelfs heilzaam. Dan dit is veelal onmogelyk voor gemeene Scheeplingen.

Zo onmogelyk als het schynt, om het Water, in Vaten, op de Schapen, bestendig zuiver te bewaren, zo

[p. 440]

gemaklyk als onkostbaar schynt het my toe, om het vuilste Vat-water, eenige uuren voor dat het zelve uitgedeeld en gebruikt moet worden, niet alleen van vuil en Wormen te zuiveren, maar tevens helder, aangenaam, meer dan gemeen verfrissend en heilzaam voor de gezondheid te maken.

Ik heb daartoe reeds voor lang, en nog onlangs, in dezen drogen en warmen Zomer, eene menigte proeven met Regen-, Rivier-, Put-, Pomp-, en uit de moerassen geschept zoet, Water gemaakt. Alle proeven hebben volkomen, dog met een gering onderscheid, aan myne verwagting voldaan. En, schoon ik ze in het klein heb te werk gesteld, verwagt ik, egter, dat ze in 't groot, dat is, in een Oxhoofd Water, van eene gelyke uitwerking kunnen en zullen bevonden worden.

Dit heeft my voornaamlyk aangespoord, de vryheid te nemen, deze weinige regelen aan zulke Vaderlandsche Letteroeffenaren, die meer kunde en gelegenheid hebben dan ik, om 'er in het groot en op Schepen proeven mede te doen, mede te delen.

Een Burger pond zoet, dog vuil stinkend, Water, van een walglyken smaak, in een glas gedaan, is altoos, door het bydoen van min of meer tien greinen zeer fyn gemaakten raauwen Aluin, binnen een of twee uuren, zuiver, aangenaam en van een zoetachtigen smaak geworden; hebbende een min of meer zwart-bruinachtig bezinkzel naar den grond doen vallen.

Dezelfde proef met brak, by voorbeeld, Amsterdamsch Burgwal-water, heeft wel het geelachtig troubele weggenomen, eene menigte graauwachtig flym naar den grond doen zakken, en het Water zeer helder gemaakt, dog de brakzoute smaak doen behouden.

Zoude evenwel deze proef niet eenigzins leren, dat men, in tyd van nood, het Zeewater, door het bydoen van Aluin, van zyn nadeelig slib geheel of ten deele kan zuiveren? - Meer proeven met verschillend Zeewater zullen dit moeten beslissen.

Intusschen ziet men tog, dat één lood gepoederde Aluin genoeg en in staat is, om 25, of meer, ponden, zoet, dog onzuiver Water, binnen eenige uuren, zuiver, aangenaam en drinkbaar te maken.

Een gewoon Oxhoofd, van zes Ankers, of ruim 400 ponden Waters, zoude dus met ruim acht oncen, of een half pond fynen Aluin, dat is, ter waarde van ruim twee

[p. 441]

stuivers, eenige uuren, of daags voor dat het ontgonnen of gebruikt moet worden, kunnen worden gezuiverd.

Vermits de Aluin, voornaamlyk als hy fyn gemaakt en met water vereenigd is, het vuile, onklare vry schielyk naar den grond doet zakken, dient men het water niet naar de gewoone wyze uit de Vaten te pompen, maar door een kraan, wat hoog geplaatst, af te tappen, en het laatste aftapzel nogmaals te doen bezinken; dan dit wil ik liefst aan de Scheepsbestuurders overlaten.

Waarschynlyk' zal men vragen, of twee of drie ponden Waters, met 20 of 30 greinen raauwen Aluin gemengd, en daaglyks gedronken, voor de gezondheid niet nadeliger dan stinkend water is?

Ik antwoorde, neen; en vooral niet in heete Gewesten, daar, door de warmte, onze vogten ontbonden, door veel zweet ontlast, en de vaste deelen en vaten geweldig verweekt, verslapt, en beiden, vogten en vaten, in een staat van rotting gebragt worden. En het is al te zeer bekend, dat stinkend rottig Water tot deze ziekten, en tot den dood, van zo veel brave Scheeplingen geweldig veel toebrengt.

Aluin (zo 'er by eenigen een vóóroordeel tegen zyn mogt) is een der sterkste verrotting- en bederfweerende middelen, welke bekend zyn. Eenige Burgers, die dit weten, koken daarom ook hunne weeke en eenigzins bedorven Zee-visch met Aluin, waar door hy beter schuimt, vaster, smaaklyker en vry wat gezonder word: het zelfde heeft mede by eenigzins stinkend Vleesch plaats.

Volgens de naauwkeurige en onbetwistbare proeven van den beroemden pringle, bevatten twee greinen Aluin een veel sterker vorrottingweerende kragt, dan zestig greinen gemeen zout.

Dit is waarschynlyk ook de reden geweest, dat de groote boerhave en anderen, by tusschenpozende koortzen, welke altoos uit iets rot-aartigs bestaan, zestig greinen Aluin, met eens zo veel Nootmuscaat gemengd, plegen in te geven.

Ik zelf heb meermalen, na de ontlastende middelen, 60 tot 80 greinen Aluin, met ruim zo veel Gentiaan of Kalmus-wortel, of het geel van Roomsche Kamomil-bloemen, fyn gemaakt, in vier reizen, op de goede koortsdagen, doen innemen, en vooral, zo de Lyders, in en na het afgaan der koorts, geweldig zweetten, het welk altoos eene groote zwakheid te kennen geeft. En voor hun, die

[p. 442]

de Kina niet bekostigen kunnen, of waar dezelve ontbreekt, kan men deze eenvouwige middelen, tusschen de koorts-verheffingen, niet slegts veilig, maar met voordeel, doen gebruiken.

Maar wien der Geneesmeesters is niet bekend, of behoort niet bekend te zyn, dat honderd en meer greinen Aluin, in een of twee pinten Zoetenmelk, op het vuur geschift, doorgedaan, met Zuiker gezoet en eenige dagen gedronken, een der grootste inwendige bloedstempende middelen, en vooral by uitgebloede Vrouwen, (dog niet in een Haemorrhagia Critica, nog gravidarum uteri) is?

By Scheurbuticque bloedende monden en wonden, die altoos met verrotting en stank gepaard gaan, is Aluin, zo men 'er wél mede weet om te gaan, een algemeen bekend en treflyk middel.

Sommige hevige en hardnekkige krampen, van de Maag of van den twaalf vingerigen Darm, die de gewoone middelen lang weerstaan hebben, worden niet zelden, ja tot verwondering, door Aluin genezen.

Deze weinige voorbeelden, welke ik zeer kon vermeerderen, en die niet slegts het veilig, maar vooral het heilzaam, inwendig gebruik van den Aluin, en wel in zulke eene ruime gifte, bewyzen; als mede de proeven, daar mede, tot zuivering van onrein water, dunken my genoegzame aanleiding te geven, van te mogen hopen, dat men ook daar mede, ten minste op eenige Schepen, naar Asia, Africa of America, gelyke proeven zal doen. Ach! dat ze tot heil der Zeelieden dienden!

's Hertogenbosch,

den 29 July, 1783.