Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1783

Brief over het paaschfeest en de maan van maart.

Door den Heer de la lande, Lid van de Koninglyke Academie der Weetenschappen, &c. &c. &c. aan de Schryvers van het Journal de Paris.

myne heeren!

Ik bedien my van uw Tydschrift, om te antwoorden op eene Vraage, over welke men dikwyls aan de Academie, en my in 't byzonder, geschreeven heeft; betreffende de Maan in de maand Maart, en de vieringe van het Paaschfeest.

De Maaneschynen, die nu eens negen- en twintig dan eens van dertig dagen zyn, met eenige veranderingen, komen bykans nooit met de Maanden van het Jaar overeen; ondertusschen heeft het algemeen gebruik ze daar toe altoos t' huis gebragt, en gesprooken van de Maan van Maart, de Maan van April, enz.: doch 'er zyn eenige zwaarigheden over deeze benaaming.

In het Journal Ecclesiastique, Janv. 1771, heeft de Heer l.e. rondet eene vry breedvoerige Verhandeling geplaatst, om te bewyzen, dat de Paasch-maan de Maan van Maart moet geheeten worden. Maar het gebruik strydt daar tegen; want, volgens den ouden regel der Tydrekenaaren, in quo completur mensi lunatio detur, is de

[p. 359]

Maan van Maart, de Maan, die in Maart eindigt. Dit gebruik wordt gestaafd, door clavius in zyn groot werk over den Almanak, Part II. Cap. IV. p. 156; door francois blondel, in zyne Histoire du Calendrier Romain, uitgegeeven in 't Jaar 1682, p. 117, en door den Schryver van eene Verhandeling, getyteld: Question curieuse ou l'on demande de quel mois de l' année solaire doit prendre son nom chaque mois de l' année lunaire. (Journal de Trevoux, Mai, 1741.) Dit gebruik heb ik gezien dat zelfs gevolgd is in het groot en schoon Werk, getyteld: l'Art de verifier les dates, Ed. de 1770 in folio. p. XXII. (Men is thans bezig nieuwe uitgave daarvan te Parys by jombert te vervaardigen.) Eindelyk heb ik zelve hier aan het zegel gehangen in la Connoissance des Tems, de 1774, en in le Journal des Sçavans de Decembre, 1771.

Doch, wanneer 'er twee Maanen zyn, die in de Maand Maart eindigen, noemt men de eene de eerste Maan van Maart, de andere de tweede Maan van Maart.

Volgens dit beginzel is de Paaschmaan nooit de Maan van Maart, 't geen men reeds heeft waargenomen in de Mercure de France, en in le Calendrier de la Flandre voor 't Jaar 1740. Ondertusschen zyn 'er veelen, die de Maan van Maart houden voor die het Paaschfeest regelt: doch ik ken geen genoegzaam gezag om zo te spreeken.

In het tegenwoordig loopend jaar 1783 is de Epacta XXVI: dewyl deeze in de Almanak overeenkomt met den 5 Maart, is deeze de dag der nieuwe Maane, by gevolge zal de 14 van de Maand de 18 van Maart zyn; of men zou om het Paaschfeest moeten stellen, dat dezelve den 21 inviel, volgens den regel aan de Nicesche Kerkvergadering toegeschreeven; 't was dan noodig tot de Nieuwe Maan van den 4 April te komen: de veertiende van die Maan valt in op den eersten Donderdag den 17, en gevolglyk zal de 20ste Paaschdag zyn; doch deeze Paaschmaan eindigt eerst den 2den May; en men zal, over zulks, dit Jaar Pascha hebben in de Maan van May.

Hier staat in aanmerking te neemen, dat men, van het Paaschfeest spreekende, zich bedient van den Kerklyken Almanak der Epactas: deeze Nieuwe Maanen verschillen bykans altoos van de waare Nieuwe Maanen der Starreknndigen, in andere Almanakken aangeweezen: by voorbeeld: in 't Jaar 1748, het Gulden getal 1 zynde, moest de Nieuwe Maan, volgens de Epacta, den 1sten van January invallen; en nogthans was het 's avonds te vooren ten 4 en

[p. 360]

een I½ uur, weezenlyk Nieuwe Maan geweest; in 't Jaar 1767 ten 5 uuren, in 't Jaar 1768 ten 1 uuren. Voor dit Jaar 1783 beantwoordt de Epacta XXVI, aan den 5 Maart in den Kerklyken Almanak: deeze is de dag der Kerklyke Nieuwe Maane, en de waare Nieuwe Maan is den 3de 's morgens ten 7 uuren. Dit verschil ontstaat voor eerst, uit de oneffenheden in den Maansloop. Ten anderen uit eene vertraaging, welke men, met voordagt, gebragt heeft in den Kerklyken Almanak, ten einde het Paaschfeest nooit vóór den 14 der Maane zou gevierd worden, en men nimmer met de Jooden te gelyk dat Feest hield. Ik heb dit alles in 't breede aangeweezen in myne Starrekunde. (Zie het Tweede Deel der Nederduitsche Vertaaling, bl. 298, enz.)

De Eerwaardige beda meende, dat de Maan-maand den naam moest ontleenen van de Zonne-maand, waar in de Volle Maan valt; dit zou misschien natuurlyker weezen. Anderen hebben gewild, dat men aan de Maan-maand den naam moest geeven van de Maand waar in de Maan begint; doch, als men, in eene willekeurige zaak, party wil kiezen, geloof ik dat men zich aan het algemeenste gebruik behoort te houden: men was 'er egter van afgeweeken in de Colombat of Calendrier de la Cour tot in 't Jaar 1770; doch het overzien van dezelve my toevertrouwd zynde, heb ik de benaaming der Maane niet agterwege gelaaten, terwyl ik 'er eene en andere verbetering in bragt.

Voor 't overige zal eene dergelyke benaaming der Maanen altoos dubbelzinnig zyn, en nooit begreepen worden door een groot aantal der geenen, die 'er zich van bedienen: en de Starrekundigen zullen 'er geen gebruik van maaken.

Ondertusschen is het gebruik, 't welk ik volg, niet zonder grond. De verdeeling der Maanen in de 19 Jaaren van een Maan-cirkel, heeft deezen Regel boven andere moeten doen kiezen. In de daad, het eerste Jaar van de Maan-cirkel, by voorbeeld in 1767 was een Maaneschyn, die den 1sten January begon, en den 30sten eindigde: deeze is, onbetwistbaar, by al de wereld, de Maan van January; voorts is het in eene natuurlyke Orde, dat de volgende Maan die van February heete. Dit gaat voort tot de maand October des derden Jaars, waar in twee Maaneschynen eindigen: 't welk twee Maanen in October maakt, naa welke men de Maanen op dezelfde wyze telt.

Het dunkt my, derhalven, dat men zich te houdn

[p. 361]

hebbe aan den regel algemeenst door de Tydrekenaars in agt genomen, en de Maan van Maart noemen, die Maan, welke in Maart eindigt.

Wat betreft 't geen men in 't algemeen een Roode Maan noemt, men weet niet wat men door die benaaming te verstaan hebbe: dezelve wordt, zo 't my toeschynt, niet gebruikt dan door Persoonen, die volstrekt niets van de Maan weeten, en bygevolge het woord Roode Maan niet kunnen bepaalen.