Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1783

De woorden en penningen hebben eenerleie gelding.

Verba valent sicut numi. - Met verlof van allen, die buiten zyn, houde ik staande, dat dit eene vaste waarheid is; - de tegenwoordige Verhandeling zal eenige brokken van redeneering aanvoeren, waarop deze stelling kan worden vastgesteld.

Is 'er wel één opmerker in de waereld, wien de menigvuldige overeenkomst tusschen de gangbare en afgeschafte woorden en munten eener natie niet geheel in het oog loopt? - Men heeft, van ouds af, woorden en penningen gemunt, - beiden zyn nu en dan in de handen van valsche munters gevallen, en wie weet, hoe veele valsche woorden en penningen nog heden ten dage onder onze Nederlanders rondzweven! tot oneindige schade voor verschillende takken van nyverheid en Koophandel. - Valsche woordmunten zyn daarom te schadelyker, dewyl dezelven, daar het geldtoetsen vry algemeen kan in 't werk gesteld worden, geenen anderen toets hebben, dan die in het hart van den munter of uitgever verborgen is, en tot welke men geenen toegang heeft dan door den sleutel der menschkunde, het breekyzer der Physiognomie, of door de gevaarlyke kanssen der ondervinding.

Veele beurzen zyn ryk aan goud en zilver, en zeer veele monden vloeien over van woorden; maar, myn Vriend, wees nimmer te los in beider gebruik! - Die veel geld spillen, en die veel woorden hebben, - zondigen naar evenredigheid.

Iemand, die van een buitenlandsche reis te rug keert in zyn Vaderland, zult gy of vreemde munten, of vreemde woorden, zien afgeeven. - Stel deze beiden als broeders van het zelve huis, naast elkander, in uw Empyrisch handboek.

Van eene verhevene uitwerking zyn veele Woorden, en dikke Goud-beurzen, op de voortreslykste plaatzen der aarde, -

[p. 320]

aan het hof, - voor de balie, - in het salet, enz. Indien gy van beiden wel toegerust zyt, onderneem dan vry de reis naar de beide Polen, gy kunt van uwen voorspoed verzekerd zyn; - daar zyn speciën en woorden, die door de geheele waereld eene verwonderlyke kracht oefenen, - ontdoe u echter by voorraad van alle verouderde munten, die, zo wel buiten als binnen 's lands, niet meer bekend noch gangbaar zyn. - Nieuwe Dukaten, waar van de randing duidelyk is, en woorden van smaak, die elk gaarne en veel hoort gebruiken, - zyn de besten tot uw oogmerk.

Men ontmoet op zyne reis door de waereld, lieden, die, met honderd woorden, nog niet meer gezegt hebben, dan drie woorden zouden kunnen uitdrukken. - Besluit hieruit, dat de Complimentist, en de Praatal, niets anders dan duiten afgeeft. - Wanneer de schuld groter is, zult gy deze personen zien ophouden met betalen.

En welk een aantal van ongelukkigen is 'er, die genoodzaakt geweest zyn, ten koste van anderen, een woordbanqueroet te maaken, waardoor eene daling in de actiën voorviel! - welk een aantal van ellendigen, die daar by groote sommen verloren, en wier staat nu nog onder de grieven van dit verlies bukt! - Hoe menige woordenspiller zit heden voor de traliën, of is de waereld uit gedeserteert!

Om geen oneven schaal te gebruiken, moet ik evenwel ook openlyk erkennen, dat my heden veele namen te binnen vallen van zulken, die ik, na een dienstvaardig Compliment aan hun Edel Geborens gemaakt te hebben - verklaren kan, dat enkel en alleen door een voorzichtige en wel aangelegde uitgave van woorden, tot zulk eenen gewichtigen stand in de waereld gekomen zyn, dat een koets, met vier paarden bespannen, hen thans naauwlyks kan voortslepen naar de plaats hunner bestemminge. - Zo veel is een goed Negotiant waardig!

Daar is slechts één geval, voor zo veel ik my herinnere, waarin woorden en penningen zeer verschillen; hoewel deze contrasteering zelve aantoont het verband, dat 'er tusschen beiden plaats heeft in de Natuur; - het geval is dit, dat, daar de speeiën, die gangbaar zyn, meestal by de geheele natie, ja zomtyds zelfs buiten 's lands, dezelfde waarde hebben; integendeel de meestgebruiklyke woorden zo veel gelden, als elk 'er op stelt, of 'er voor geven wil, het geen zelden overeenkomt.

Den Gulden regel, waar naar men alle deze afwykingen, en de daaruit voortvloeiende taras berekenen kan, tot gemak van den Handelaar, zal ik niet eer opgeeven, dan na dat het geduld van den Lezer zal afgemat zyn met de volkomen doorlezing van deze Verhandeling, waartoe ik al myn vernuft heb aan het gisten gebracht; - nu zal ik, ordinis gratiae, eenige voorbeelden van de geopperde aanmerking bybrengen,

[p. 321]

waarvan het overtuiglyke elk moet innemen, die zo wel denkt als ik.

Laten wy tot dat einde de ruime Waereld eens in stappen; een ding, dat ons van alle kanten omringt, en het geen wy menen te kennen; daarenboven een ding, aan welks rechte waarde ons veel gelegen is. - Ik spreek nu niet van de Zedekundige of van de Philosophische gelding van dit woord; - ik bedoele alleen deszelfs gebruik en betekenis in eenen populairen, en economischen, zin. - Hoe menigvuldig zweeft de waereld daarin over de tongen! en hoe verscheiden is de prys, die men daarop stelt, daar voor uitlooft.

Die Heer verstaat zyn waereld zeer wel! - het is geene definitie van een groot Geographicus of Cosmologist. - De Persoon, wien het geldt, is een jong manneken van 21 jaaren, - lang 5¾ voeten; dun en rank van armen en beenen; - hy vertelt zeer aartig; - vloekt merveillieus; - zit volant te paard, en kleedt zich met smaak. - De Guarderobe der Dame, van welke deze aanmerking gemaakt is, heeft zeer veele verplichtingen aan Myn Heer; en hy verstaat zyn waereld zeer wel.

Zy heeft ook de waereld gezien! - wie? - eene dame? - heeft die le grand tour d' Europe gedaan? - dat is wat zeldzaams! - vergeef my, zy zou op reis gegaan zyn, onder geleide van myn Heer en Mevrouw * * *; doch ongelukkig stierf myn Heer kort te voren - toen bleef zy t'huis, en heeft nu zes en vyftig jaren op de assemblees, in het concert, in de Opera, en op het Toilet doorgebracht! - daarenboven las zy de beste Fransche Romans! en bezit geestige Brochures....... zy verdient dus even zo wel den roem van de waereld gezien te hebben, als vader Sharp, die Italien en Frankryk doorkruipende, dezelven bespioneerde, door de ronde opening van zyn portierscherm.

Robbeville kwam onlangs by den ouden bankier Menno, om hem te spreken over een Capitaaltje, dat hy in de negotie nodig hadt. - Menno maakte zwarigheid ‘- ik kan niet! - ik ben in 't grootst gevaar - heb geduld tot overmorgen; dan zal ik alles weten!’ - - wat? hoe? vroeg Robbeville - - ‘hoe? weet gy niet dat Jobst manqueert? - ten minste men vreest! - hy maakt een gat van twee millioen - ik zit onder hem. - Weet gy 'er niets van? de geheele Waereld schreeuwt 'er van!’ - Is 't mooglyk! zei Robbeville - ik ben dezen - morgen eerst weder in de Stad gekomen.

Hy komt eerst in de Waereld, zegt men van een jong heer, die in de partyen geintroduceerd wordt.

Mynheer Legendus levert jaarlyks ten minste een bekwaam boekdeel van zyn eigen Letterarbeid af. - Het gunstig onthaal, dat dezelve by de Waereld ontmoet, moedigt hem aan,

[p. 322]

om de zevenhonderd exemplaren telkens voor eigen rekening te houden - slechts eenige weinige compleete stukken zyn thans voor een verminderden prys te bekomen; en dit is nog veroorzaakt, door de mislukking van een uitzicht op twee buitenlandsche Commissiën.

C'est le beau monde! betekent, te Parys, dat eene Dame 'er wel uitziet - la femme la plus belle du monde - zegt in goed Nederlandsch - de fraaiste vrouw van de Stad!

Wanneer ik nu myn Repertorium van geleerdheid opene, en het schimmel van eenige losse manuseripten wat afveege, dan lees ik, dat zelfs Myne Heeren de Philosophen van oud Griekenland, welspreekender Gedachtenis! - de goedheid gehad hebben, om een individueel mensch, van gelyke beweging als zy zelven waren, κοτμος μικϱος te noemen; waaruit veel kan worden opgemaakt ten aanzien van de gemeenschap der oude Grieken, en hedendaagsche Franschen, 't zy in afkomst, 't zy in denkwyze - doch, dit laat ik voor de leden van de Sorbonne over, in zo verre zy moesten oordeelen, dat het in eenig wezenlyk verband stond met de mysteriën van kerk of staat.

ô! Welk een wonderlyk ding is de Waereld! - in welke verschillende gedaanten treedt het te voorschyn! - welk een ongestadig vel van eenen Cameleon! - welk een ongemaklyk stuk gelds, om uittegeven, en 'er zyne winsten by te berekenen! - dan heeft het de waarde van eene vrouwelyke Guarderobe - dan van het leven naa den goeden toon - dan van een Koopstad, dan van een party, dan van 600 leezende personen - dan van eene vrouw - of, nog minder, van een mensch, en dit alles, zonder eenige Courtagie, of opgeld! - wee, wee hem, die met de Waereld moet ryk worden!!!

Ten dienste van alle de genen, die dit zullen zien of hooren lezen, zal ik opgeven het facit van alle myne Mathematische, Algebraische, Calculatien; in het werk gesteld, om de ryzingen en dalingen van den actichandel met de Waereld op eenen meer vasten voet te brengen; waarvan ik de proeven al vry naauwkeurig heb zien uitkomen. - Het bestaat eenvouwig hierin ‘- de Waereld betekent altyd eenen Cirkel, waarvan de spreker of schryver het middenpunkt, en zyn vernuft, smaak, vermogen, neiging, of betrekking, de diameter is.’

Hieruit blykt, hoe vele afwykingen en verschillen by dit eene woord mooglyk zyn, en hoe men in 't algemeen behoort te werk te gaan, in het berekenen van de waarde der gangbare woordmunten.

Geschreven in Nederland - in het midden des jaars 1783.

O......