Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1783

[p. 315]

Zamenspraak, tusschen de mode en de rede.

(Uit het Fransch van den Heer de la dixmerie.)

de rede.

Een woordje, Mejuffrouw!

de mode.

Een woordje, Mevrouw? dat is te veel!

De R. Hoe! gy zult my dan de kortste gehoorverleening niet toestaan?

De M. Ik verzogt 'er u nooit om.

De R. 't Zou niet kwaad weezen, indien wy het met elkander konden vinden.

De M. 't Zou dan met u, en met my, gedaan zyn.

De R. Waarom? Ik verstaa u niet.

De M. Dat is uwe gewoone handelwyze. Doch laaten wy het bekorten. Het zou met myn gezag uit weezen, als men my met u in onderhandeling betrapte.

De R. Gy geeft my een slegt denkbeeld van uwe Aanhangers!

De M. Ik heb weinig van de uwe hooren spreeken. - Men zegt dat uw Ryksgebied zeer ontvolkt is.

De R. Dit moet ik bekennen; maar teffens zeggen, dat zulks aan uwe verleiding te wyten is. Deeze onttrekt my dagelyks een en ander myner Onderdaanen.

De M. Ik onttrek u niemand. - Ik vertoon my slegts, en men volgt my.

De R. 't Is wel zeer vreemd, dat men, om u te volgen, my verlaat.

De M. Niets is natuurlyker; gy zyt altoos dezelfde!

De R. De Rede blyft onveranderlyk.

De M. Daarom verveelt ze.

De R. Gy gelooft dan dat ik geheel zal verlaaten worden?

De M. Zeker. - Men mag veronderstellen, dat gy nog eenige onbekende Volgers hebt, die zich bykans schaamen over de rolle, welke zy speelen. De myne komen voor 't licht. De uwe schuilen weg.

De R. 'Er zal een tyd komen, op welken zy wel wraak zullen neemen over deeze geheimhouding. Als een Wyze sterst, wordt hy als 't ware geëerbied en vergood.

De M. Ziet daar al zyn genot. 't Zelve is dermaate aan den dood verknogt, dat het zou verdwynen, als hy weder op 't tooneel der wereld kwam.

De R. Ik schenk mynen Naavolgeren bestendige Agting.

[p. 316]

De M. En ik geef den mynen eene schitterende.

De R. Ik deel den Roem uit.

De M. En ik Vermaardheid.

De R. Gy misleidt het elendig Menschdom dikwyls, ten opzigte van dit stuk, even als ten aanzien van zo veele andere. Ik ken uwe vrolyke gezelschappen, uwe handelplaatzen. Gy deelt daar, zonder maate, en altoos met dat oordeel 't welk u eigen is, Rykdom, Eer, Vermaardheid en Belachlykheid, uit. Gy schept Helden, gelyk armida haare schimmen voortbragt. Gy maakt van een Verstandig Man een Zot, van een Zot een Verstandig Man.

De M. Myne Gunstelingen bevinden 'er zich wel by. - De Wereld gaat 'er niet slimmer om. - Zy wil bedroogen worden. Waar mede zal men alle die Kinderen vermaaken, als men zich alleen hieldt aan 't geen redelyk is?

De R. 't Zou 'er door kunnen; indien gy ze niet bedroog dan ten opzigte van beuzelingen.

De M. Dit zou nog voor my, nog voor hun, genoeg weezen. Men moet de Menschen in hunne bedwelming houden. Hun natuurlyke staat, of liever hun gelukkigste staat, is die soort van krankhoofdigheid, welke alle nadenken buiten sluit, en hun, onophoudelyk, van de eene dwaaling tot de andere doet overgaan. Het Menschlyk leeven zou verveelend lang weezen, wanneer men altoos hetzelfde moest zien, 't zelfde doen, 't zelfde denken. Met één woord, niets anders zyn dan 't geen men geweest is, en vervolgens wederom zyn zal. Men moet over de Wereld heen glippen, en 'er zich niet in begraaven, zegt een Schryver, dien ik, in onze dagen, heb doen herleeven.

De R. Gy!... 't Zou uw werk weezen dat montagne het voordeel geniet van tegenwoordig hooggeschat te worden?

De M. Myn Werk, ja, - het myne alleen! -

De R. Welk een Wonderspreuk!

De M. ô! Wanneer het my behaagt, zal het Wonderspreukige ook de overhand krygen.

De R. Gy hebt 'er ons reeds sterke proeven van gegeeven.

De M. Ik heb 'er nog andere. - Dit is op verre na alles niet. Ik beweer, dat een uwer grootste Vernuften, pierre corneille, een myner Kweekelingen was.

De R. Dit verwagtte ik niet van Hem: en hy betekent zo veel als duizend anderen.

De M. Luister! - Dit is uwe eerste pligt, daar gy u tot Regter opwerpt. - Corneille verscheen, op een tyd, dat het vuur door de Ligue ontstooken, - of, om my beter uit te drukken, - door my ontstooken, - nog rookte. Men dagt een Romein te weezen om dat men Geestdryvend geweest was. Richelieu dwong tot gehoorzaamen;

[p. 317]

maar men onderwierp zich morrende. Wat deedt corneille? Hy wekte de Romeinen op, liet hun spreeken gelyk men toen zich vermat te denken; hy veredelde alles, en bragt zomtyds alles tot eene buitenspoorige vergrooting. Elk verbeeldde zich, in zyn gestalte, die rustige Mannen weder te vinden; elk stelde zich met hun gelyk. Voeg by deeze beweegredenen van zelfsbedriegery, 't geen 't vernuft van corneille er aan byzette, en gy zult teffens het geheim zyner middelen en van zyn zegepraal weeten.

De R. Ik begryp u! - Racine, dit zult gy niet lochenen, slaagde door geheel andere middelen.

De M. Ik was het, egter, die zyne stappen regelde. De Pranschen hadden alle Dweepery der Gemeenebestgezindheid verlooren. De Galanterie, de Liefde, waren in de Mode. Racine schikte 'er den loop zyns werks na, en zyne Helden.

De R. Hy veranderde van taal, wanneer hy tot my wederkwam, en met die taal gelukte het hem.

De M. Hy zag 'er den uitslag niet van. - Hy stierf, zonder te weeten of zyn Meesterstuk hem zou overleeven.

De R. Ik raadde hem zeer gerust te weezen wegens den uitslag. - Maar, laaten wy van een Man spreeken, veel zonderlinger dan de twee gemelden. Hy schitterde een geruimen tyd op het tooneel der wereld; hy maakte zyn hoofdwerk niet van de Staatkunde, noch van de Liefde. Hy bragt alle de driften, alle de roerzels van 't menschlyk hart in beweeging, en deedt alle de groote raderen der Natuure werken. Hy durfde zelfs een Zedeleeraar zyn; en behaagde nogthans.

De M. Ik heb dien Man zeer wel gekend.

De R. Gy!...

De M. Zeer wel, zeg ik u, hy heeft myn raad niet geheel verworpen.

De R. Dus wierd de mode dan een Zedemeesteres!

De M. Waarom niet? Ik wist, eenige jaaren vroeger, wel eene Starrekundige te worden, en alle de schoonen in Parys door Verrekykers te doen zien. Ik ben Zedemeesteres, Natuur- en Scheidkundige, enz. enz. Ik begeer dat myne Sexe niet onkundig is van een der geheimen der Natuure, en volharde met de haare te bewaaren.

De R. Ik geloof dat ik moeilyk zou worden, indien ik één oogenblik vergat dat ik de rede was.

De M. Het staat aan u, en gy zult 'er niets by verliezen. Doch dat wy ons gesprek afbreeken. Of wilt gy dat ik ook een Redeneerster worde?

De R. Gy hebt 'er reeds genoeg schitterende proeven van gegeeven. - Eene zekere julie....

De M. He, ja! De proeve is niet ongelukkig geweest. Ik weet wel wat eenige Redenkavelers 'er van hebben durven zeggen. Maar wat betekent het? Ik heb alleen aan te drin-

[p. 318]

gen, alleen te willen, en de Redeneerders maaken zich weg.

De R. Ik my met hun.

De M. Dat is juist 't geen ik verlang. - Geloof my, ondertusschen: gy zult alle uwe regten verliezen, indien gy de myne niet eerbiedigt.

De R. De myne zullen dierbaar blyven by Menschen, die u nooit raadpleegen. Milton, tasso, la fontaine, werden door u, door hunne Tydgenooten, niet regt gekend; door my leeven zy in alle volgende Eeuwen.

De M. Met myn behulp zouden zy vroegtydiger geleefd, en 'er zelve genot van gehad hebben.

De R. Erken schuld. - Men eerbiedt u nooit, dan wanneer men by misvatting u voor my neemt. Daarenboven ik bestondt vóór u.

De M. Ik geloof niets van dit alles.

De R. Ik geloof, dat men u althans niet raadpleegde, toen de Menschen in bosschen verspreid leefden, zich met eikels voedden, naakt liepen, en zelfs niet dagten ooit klederen noodig te zullen hebben.

De M. Hoe! gy hadt dan gemeenschap met die Elendigen! Helaas! zo veel te erger voor u.

De R. Van het oogenblik af, dat zy my kenden, werden ze van Wilden in Menschen hervormd.

De M. En, zo ras zy Menschen wierden, kenden zy my.

De R. Ik heb meer dan één Volk hervormd.

De M. Ik heb 'er ontelbaare gevormd.

De R. Ik heb het oude Sparta en het oude Rome geregeerd.

De M. Door my zyt ge uit beide gedreeven. Ik beheersch Parys, en hier zult gy my niet uit verjaagen.

De R. Men zou 'er my zeer noodig hebben.

De M. Die Hoofdstad was verlooren als ik ze verliet.

De R. Men zou een Verdrag kunnen maaken.

De M. Ik begryp u! Maar het Verdrag is een teder stuk. 't Is met my gedaan als ik door u bestaa. 't Is met u gedaan, als gy door my moet staande blyven.

De R. Wy zullen voegelyk handelen.

De M. Ik kryg argwaan. - By voorbeeld, gy ziet hoe ik de Vrouwen opgecierd heb! Wat zou 'er van haar, wat zou 'er van my, worden, indien gy ze weder styve halskraagen leerde draagen.

De R. Ik laat ze aan u over.

De M. Dat zegt iets....

De R. Ik laat ook aan u het kappen van alle jonge Heeren; laat my alleen de zorg voor hunne Hoofden.

De M. Gy zoudt te veel te doen hebben. Dit komt my toe; en 't is voor my slegts een beuzeling.

De R. Wat laat gy dan voor my over?

De M. Gy voert wel een groot bewind; gy beheerscht den

[p. 319]

Man, die in Frankryk den hoogsten rang bekleedt.

De R. Dat weet ik: maar zou ik het niet kunnen uitstrekken...

De M. Gy zyt al te eerzugtig.

De R. Hoe, zou ik aan uwe grilligheden zo veele millioenen van weezens overlaaten, die....

De M. Ja, zeg ik u, - laat ons hier afbreeken. De tyd roept my. Ik bestaa alleen in 't voorby gaan. Ik moet morgen onder eene nieuwe gedaante te voorschyn treeden. - Wat u betreft, bewaar de uwe. Een oogenblik zal 'er misschien komen. - Ik beloof u niets. - Maar, bovenal, geen ongeduld, - meer zamenspraaken, - geen bezoeken. - Ik zal u kennis geeven.