Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1783

Staat en zedekundige bedenkingen over de openbaare vermaaklykheden.

(Uit het Engelsch.)

There blushing roses oft conceal the thorn.
That lurks beneaht and wounds the breast of virtue.

Het onderwerp deezes Vertoogs, de Openbaare Vermaaklykheden, heeft gelegenheid gegeeven tot veele fyn uitgeploozen redenkavelingen, en veele Vertoogen met welmeenenden ernst opgesteld. De Man van vermaak, de Vroome, de Geestige, de Wysgeerige, heeft het behandeld naar zyne gedagten, geaartheid, en kunde van de Wereld en het Menschdom. Van hier zyn ze beurtelings verdeedigd, met eene partydigheid, door enkele zugt tot vermaak ingeboezemd, of veroordeeld met de berispvaardigheid van een bekrompen, naargeestig en grynig hart.

In de volgende waarneemingen laat ik my door geen dier partyen voorinneemen; beide loopen zy in uitersten, en deeze zyn gevaarlyk. Ik zal, derhalven, het onderwerp in een Staat-en Zedekundig licht beschouwen. Dit zyn de voornaamste betrekkingen, waarin zy byzondere Persoonen, os de Maatschappy in 't algemeen, betressen.

[p. 269]

Alle Volken, alle Eeuwen hebben hunne Openbaare Vermaaklykheden gehad. Naar evenredigheid van de verfyningen in smaak en zeden toeneemen, worden de Openbaare Vermaaklykheden, min woest, min wreed. De Olympische en Isthmische Spelen, de schriklyke gevegten van wilde Beesten en Zwaardschermers zyn niet meer. Stieren en Haanegevegten worden nu gewraakt door allen, behalven de heffe des volks. Men heeft Openbaare Vermaaklykheden ingevoerd, die, hoe onbestaanbaar met de Rede en gezonde Wysbegeerte, der Menschlykheid minst stooten. Zulks verandert, nogthans, derzelver aart en uitwerkzels op het volk niet. Naardemaal het leeven van alle dingen, het alleronzekerst is, en elk uur van 't zelve zyne pligten heeft, levert die bykans algemeene zugt tot vermaakneemingen en nutlooze uitspanningen, thans heerschende, een sterk bewys op van 't bederf van der Menschen verstandlyke en zedelyke vermogens.

Deeze bedorvenheid strekte, door alle eeuwen heen, by alle Volken, ten voorteken van hunnen val. Een onmaatige inwilliging van dierlyk vermaak en uitspanning, en een onoplettenheid op eigen belang en veiligheid, heeft hun allengskens verzwakt, in een staat van afhanglykheid en eindelyk ten val gebragt. Wanneer de wagt op zyne post sluimert, valt het eenen listigen vyand ligt, de overwinning te behaalen. 't Was onder het houden van een groot Feest, op een tyd van uitbundig vermaak, dat Babylon voor Alexander bukte.

Het Romeinsche Ryk, hoe groot en vast gegrondvest, begon duidelyke blyken van een naderenden val te geeven, wanneer de Raadsheeren en Regeerders, de oorspronklyke eenvoudigheid van zeden, voor de praal van kwistigen toestel, voor feesten, zang en dans, verwisselden: en dus den minderen rangen des Volks een voorbeeld van ongebondenbeid gaven. - Zo lang de Burgemeesters, Gemeensmannen en Dictators, maatigheid en soberheid in agt namen, en zich onbezweeken in braasheid betoonden, bloeide Rome, en schreef aan de Wereld de wet voor. Waare Grootheid en Eer bepaalden zich toen niet tot de Paleizen, zy vertoonden zich in de Landhuizen, in de Hutten op het veld. Cincinnatus, agter den ploeg, verdiende meer roems, bezat een verhevener character, en gaf een veel nutter voorbeeld, dan cesar by de Wedloopen, het Tooneel en de Zegepraal. Maar zo ras hadden de Bestuurders van den Staat de regelen niet verbrooken, van welker onderhouding de veiligheid des Ryks afhing, of de besmetting verspreidde zich door 't geheele Lichaam des Volks. De Vryen en de Volkelingen volgden hun in alles wat ten bederve van 't Gemeen strekte.

In deezervoege was het gelegen met oud Rome, ten eenigen tyde de roem der Volken, thans de zetel van onkunde, bygeloof en slaaverny: en dewyl dezelfde oorzaaken, natuurlyk

[p. 270]

dezelfde uitwerkzels hervoortbrengen, is 'er gegronde rede om te dugten, dat hedendaagsche Volken by welke dezelve plaats vinden, een soortgelyk lot zullen ondergaan, indien ze niet door een spoedig en kragtdaadig middel gestuit worden. Dit middel moet beginnen te werken waar de kwaal eerst begint: te weeten onder Lieden van den eersten rang.

Weelde en Verkwisting zyn onder ons tot een toppunt, in voorige eeuwen onbekend, opgeklommen. De kwaal is bykans algemeen. Eenige weinigen zyn 'er, onder alle rangen, die by hunne zinnen blyven, in deeze zoo algemeene krankzinnigheid, en wier voorbeeld, met onderscheiden luister, schittert. Maar, wanneer wy de zodanigen in 't algemeen beschouwen, die de eerste plaatzen bekleeden, hoe onrustwekkend is dan het vooruitzigt niet! Met welk een drift haaken zy na Vermaak, in onderscheide gedaanten, waar onder het zich vertoont! Door hun deelneemen daaraan, sterken en wettigen zy alle kostbaare vermaakneemingen, door de zugt om zonder arbeid geld te winnen uitgevonden, of door een bedorven smaak voor vermaak gekeurd.

De veelvuldige Plaatzen, tot deeze Vermaakneemingen aangelegd, neemen tyd en geld weg, en leveren een steeds rondloopenden kring van geen voordeel aanbrengende, dikwyls hoogstbedervende, dwaasheid op. Terwyl de Grooten zich daar in begeeven, lokken zy anderer volglust uit. Alle andere rangen, tot de Handwerksman, volgen. Elk treedt buiten zyn kring, en geen is daar buiten getreeden of een ander vult de ledige plaats.

Zo veel aan vermaak te geeven, is zeker onbestaanbaar met grondregelen van gezonde Staatkunde, en zeer schadelyk voor het welzyn der Landzaaten. Hoe menig een onbedagtzaam en onbedreeven Jongeling heeft, zo te dugten staat, zich tot daaden van Onregt laaten vervoeren om de kosten goed te maaken, door het zoeken van kostbaare uitspanningen veroorzaakt? Hoe menig een is, van den eenen trap des misdryfs tot den anderen overgestapt, tot dat het verliezen zyner vryheid, of het schandelyk einde zyns leevens, een einde aan zyne Vermaakneemingen en Misdryven maakte?

In een zedelyk licht beschouwd, zullen ons de Vermaakneemingen, zo zeer vermenigvuldigd, even gevaarlyk voorkomen. Alle Vermaak, hoe onschuldig ook in zichzelven, en in behoorelyke maate genomen, wordt schuldig en schadelyk, wanneer men aan 't zelve bot viert. 'Er is een vast punt, by 't welke wy deszelfs genot moeten bepaalen, indien wy anderzins de Vermogens of Zintuigen, door welke dat Vermaak ons wordt medegedeeld, ongeschonden willen bewaaren. Gaan wy verder. De verstandige en zedelyke vermogens krygen een krak: onze tederste aandoeningen gaan verlooren, eene soort van lustlooze kwyning volgt; en wy worden onbekwaam tot het betoonen

[p. 271]

van die sterkte, welke noodig is om de heimelyke, zo wel als openbaare, aanvallen der Ondeugd te wederstaan.

Een aaneenschakeling van Vermaaken, zelfs verondersteld van onschuldige Vermaaken, verzwakt de ziel, neemt de waakzaamheid weg, en stelt dezelve meer bloot voor onschadelyke indrukken, dan terwyl zy beschermd blyft door bedaarde Rede, en onbezweeke Deugd.

't Was waarschynlyk, te deezer oorzaake, dat de Lacedemoniers zulk eene strenge tugt over de Jeugd hielden, ten einde geene toevallige botviering aan vermaak gelegenheid gave om het hebbelyk te doen worden. Zy wisten, dat het gezag der Rede over de Driften gemaklyker bewaard, dan, ééns verlooren zynde, herkreegen wordt. Onder het Staatsbestuur van den schranderen licurgus was alle Weelde, Onmaatigheid en ydel Vermaak. Dit Volk hieldt het voor een onwrikbaaren stelregel, dat maatigheid en soberheid de zielsvermogens vry en onbelemmerd, en die des lichaams bekwaam, hielden tot allen arbeid.

Gelukkige Volken, die op eene verlichte Wysbegeerte en schrandere Staatkunde roemen, wanneer zy, naar maate van hunne omstandigheden, die voetstappen drukten! De geschiedenis der vroegere eeuwen, het natuurlyk beloop van der menschen zaaken, het getuigenis der bedagtzaame Rede, stemmen alle zamen, om de dwaasheid en het gevaar eens tegenovergestelden gedrags te toonen!

Voegt hier by, hoe veele Persoonen, den eersten stap hunner afwykinge van het deugdenspoor mogen rekenen, van het neemen der onschuldige Vermaaken. De zugt om zich eene onschuldige uitspanning te veroorlooven, heeft menig een aangezet om Plaatzen des Vermaaks te bezoeken, uit welke zy zeker dagten, met behoudenisse hunner onschuld, te zullen geraaken. Zy deeden het eenige keeren. Maar allengskens werden zy van Vermaak tot Dwaasheid, van Dwaasheid tot Misdryven, vervoerd, op welker aandenken zy, in de uuren van bedagtzaamheid, zouden gebeefd hebben.

Men zie my niet aan voor een grynig Bediller, voor den Man, die allen, wie zich zomtyds op Plaatzen van openbaare Vermaaklykheden laaten vinden, als zedeloozen uitkryt. Ik wil alleen toonen, hoe men, door een bedagtlooze oogenbliklyke voldoening, zich in de waagschaal stelt, om in den draaikolk ingewikkeld en mede gesleept te worden.

Wanneer een jong Heer, drie of vier uuren agter een, de vertooningen van ydelheid en tooneelen van ongebondenheid gezien heeft, zyn onvermydelyk zyne driften opgewekt: hy zal, in deezen toestand, veel meer gevaars loopen om een slagtoffer der ondeugd te worden, dan byaldien hy den avond gesleeten hadt, in de geheel schuldlooze Huislyke vermaaklykheden, in een leerzaam en vervrolykend gezelschap.

[p. 272]

Wanneer eene jonge Juffrouw, door het bywoonen van zulke Tooneelen, haare hartstogten opgewekt voelt wanneer zy denkbeelden in haaren geest verwekt hebben agdlyke kiesheid verbiedt toe te laaten, of te koesteren, zal zy veelligt ten gereeden prooy vallen van een listigen verleider, en de onschatbaare zo wel als onherkrygbaare Juweelen van eer en onschuld verliezen.

Wanneer Ouders, door zich te schikken na de aanzoek dier Vermaaklykheden, veréénigd met dien hunner Kinderen om dezelve by te woonen, medewerken tot het hervoörtbrengen van alle onheilen, welk een hartenleed moeten zy hier over niet voelen! Hoe ernstig willen zy dan wenschen em het wegweeren dier strikken, waar in hunne dierbaarste panden vielen.

Naardemaal Ondeugd het voorwerp van askeer is van elk redelyk weezen, moeten alle wegen, daartoe leidende, met alle mogelyke voorzorge geslooten worden. En, naardemaal de Ondeugd nooit gevaarlyker is, dan wanneer zy het masker van Onschuldig Vermaak heeft aangedaan, behoort men alles, wat dient om dezelve onder die betoverende gedaante in te voeren, zorgvuldig te vermyden.

Hoe zwak de Mensch moge weezen, en hoe ligt overhellende tot ondeugd, worden de Menschen niet op eenen sprong boos en volstrekt ondeugend. De Ondeugd, zo wel als de Deugd, krygt by trappen heerschappy over onzen Geest.

De Openbaare Vermaaklykheden, uit het oogpunt der Staaten Zedekunde beschouwd, blyken, derhalven, strydig te weezen, met het Huislyk en Staatkundig belang des Volks; met de bevordering van goede Zeden en Deugd.