Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1783

Zedelyke bedenkingen.

Wat weegt een Gouden Kroon op het hoofd, en de Seepter in de hand van een Vorst, dikwils niet geweldig zwaar; hoe moeijelyk is de eene niet vaak te torschen en de andere te zwaijen! - Hoe vele aanvallen van buiten en van binnen dringen niet zelden op de Vorsten aan; prangen hunne harten, en vervullen hunnen boezem met nypende zorgen! - Hier lopen hun de Zaken van alle kanten tegen; daar loert het geweld, de wrevel en de boosheid van alle kanten dermate op hun, dat de Rykszetel waggele, en de Vorst dreige van den Throon af te tuimelen. - Zorgelyke staat! Voorwaar zeer zorgelyk! - Wie verwondert zich niet, dat dezelve allerwege nog zo gretig begeerd kan worden; dat men vaak zo sterk woelt, om tot dezelve te geraken!

[p. 273]

Hoe vaak ziet men des morgens de schoonste bloem ontluiken, die voór den avond, door een onverwagt toeval, ontluisterd het slyk daar neder ligt. - Dan, hoe vaak ziet men de pnnte jeugd, die in den morgenstond hares levens zo fris en jeugdig staat, lang vóór den avondstond hares levens, naakt in het stof des doods ter neer geveld! Vertrouwt u niet los, gy prille Jeugd, op iets dat zo onzeker is. - Heden belooft uwe blozende gezondheid u een lang leven, en ziet, weinige ogenblikken daar na, valt u de vernielende krankheid aan; en morgen zyt gy een roerloos Lyk.

Hoe vaak wordt de mensch door ydele verbeeldingen bedrogen, die hem alles doen zien, die hem alles beloven; maar die intusschen, als iedele droomen, met alle hare voorgestelde toonelen, eensklaps verdwynen.

Zou 'er meer kwaad dan goed in de Waereld wezen? Zwaargeestigen gelooven het eerste. Dan zy, die de dingen op hare regte waarde schatten, merken te regt aan, dat het goede het kwade in de Waereld zeer ver overtreft.

Als aller menschen begeerten eens vervuld wierden, en ieder verkreeg wat hy wenschte, welk eene verwarring van zaken zou men niet ontdekken: en hoe veel meer ongelukkigen wierden 'er niet gevonden, dan 'er nu zyn.

Het is opmerkelyk, dat men zo vele stervelingen vind, die met hun staat slegt te vrede zyn. - Dan elk zou nochtans, indien zyne leden onder duizenden andere bogen, zo 't mogelyk ware, zyn eigen staat 'er weder uitzoeken, en geen ander begeren te wezen.

Het is altoos een verkeerd begrip geweest, 't blyft het nog, en zal het blyven zo lang de waereld staat, zich met geweld tegens de dwaling te verzetten. Verkeerde begrippen met kragt te willen tegengaan, den mensch door dwang te willen bekeren, is dikwils al zo gevaarlyk, als met geweld den stroom in zynen loop te willen stuiten; die zich dan vaak, met eene verdubbelde kragt, tegens dat geweld verzet, en eensklaps of alles vernielt, of over alles heen stroomt, en eene schrikkelyke verwoesting aanregt. Men moet de dwaling zagtjes leiden, even gelyk men den loop van eenen stroom leid, dien men niet met geweld kan stuiten.

Schoon alle menschen, in den blooten natuurstaat beschouwd, evengelyk zyn, en de een niets boven den anderen bezit, 't geen hem in waardigheid boven zyne natuurgenoten verheft, is 'er nochtans, door den Alwyzen Bestierder aller dingen, in alle geregelde Maatschappyen, om eene geschikte orde te bewaren, onderscheiden rangen gesteld. - Deze Rangsonderscheiding heeft de wyze Schepper door het gantsch geschapen Al doen stand grypen. 'Er heeft eene opklimming, en eene nederdaling in al het geschapene plaats. Zekerlyk zou ook, indien 'er geen meerder of minder was, de orde dra

[p. 274]

in wanorde verkeeren, en de gansche Waereld eene Woesteny, en eene baijert, worden.

Alle Menschen worden door zekere driften bewoten, vaar van elk een byzonder rad uitmaakt; terwyl deze, alle zamen werkende, een geheel vormen. Zonder deze driften zou den Mensch eene roerloze machine gelyk worden: des het, zo 't al mogelyk ware, nadelig zoude zyn die driften uit te rooien. Dan des menschen plicht en geluk bestaat hier in, dat hy dit werktuig zo doe werken, dat het aan deszelfs eigen wyze eindens kan beantwoorden. Met andere woorden, zyne driften zo te bestieren, dat men 'er steeds zyn geluk, en dat der Maatschappye, door vermeerdere. - De Man die de Vermaken, de Wellusten, najaagt, en de Man die edele Wetenschappen zoekt, worden beiden door hunne driften werkzaam gemaakt; dog terwyl de eerste 'er zich van bedient tot zyn verderf, zo bewerkt de twede, op eene wyze leiding, 'er zyn geluk door.

Elke Gezinte, en elke Party waant de waarheid aan zyne zyde te hebben, en begeert, dat al de waereld tot zyn gevoelen overkome. Dan, welke is de toetssteen, waardoor men onderkennen kan, wiens gevoelen het beste zy? Deze is ontwyfelbaar de gezonde Rede. Zy tog alleen onderscheid de Waarheid van de Leugen. - 't Is de gezonde Rede alleen die de dwaling ontdekt en het spoor aanwyst, waar op men niet dwalen kan. De Heilige Schrift zelve is in zo verre aan de gezonde Rede onderworpen. Door deze onderscheid men haar van die Schriften, welke eene valsche leer behelzen; door deze overtuigt men den onwetenden en ongelovigen; en de Godsdienst, op dezelve gebouwd, word daarom een Redelyke Godsdienst genoemd.

Onze denkbeelden zyn van dien aart, dat het een uit het ander geboren worde; hier door is het, dat wy ons een oneindig getal voorwerpen in eene volgreeks gestadig voor den geest brengen. Hier van daan worden die byzondere bepalingen geboren, welke men by de menschen vind; en het is ook het middel om de byzondere schoonheden van ieder onderscheiden zoort van voorwerpen en de bepaling tot dezelve voort te brengen. Dan deze bepaling is niet altoos even geschikt, en nuttig voor den mensch. Men kan zich te veel aan byzondere voorwerpen overgeven, en slaafagtig dezelve aankleven: terwyl men anderen, die zeer heilzaam zyn, verwaarloost. Dan handelt men verkeerd; en de verschillende denkbeeiden, welke ons geduurig voor den geest komen, worden dan als zo vele bronnen van zonde en verkeerdheden, welke den mensch verleiden, en van het ware doel afbrengen.

De Ondeugd kan wel eens eenen tyd de Deugd als overmeesteren: maar de Deugd moet toch altyd, vroeg of laat, eenmaal zegevieren. De Waarheid kan door de Leugen wel

[p. 275]

eens verduisterd worden, vooral wanneer de laatste zich bedekt onder het veelgelykend gewaad van de eerste. - Dan, het kan neit missen, of de Warheid ontneemt ten laatsten de Leugen haar bedekzel: en vertoont dezelve aan het oog der waereld in hare wanstaltige gedaante.

Zo lang een dwaas zwygt verbergt hy zyne dwaasheid; maar hy kan den mond niet openen, of hy verraadt zich zelven.

Even gelyk de Spyzen door de toebereiding smakelyk worden gemaakt; zo weet een verstandig man zyne gesprekken te veraangenamen, door het geestige, dat hy met dezelve vermengt; en 't welk zo veel is als de saus, om ze smakelyk te maken.

Zal een werkman wel eenen gunstigen uitslag van zyn werk hopen kunnen, wanneer het zelve de vereischten mist, die het voor het oog bevallig kunnen maken? Even zo min kunnen Geleerden eenen gelukkigen uitslag op hunne werken verwagten, wanneer zy de fraaiheden en bevalligheden missen, welken 'er, door lieden van smaak, in gevorderd worden.

Indien menschen, die voor het oog de grootste en schitterendste vertooning maken, de gelukkigste waren, dan, dan bekleedden de Hovelingen de eerste plaats onder de gelukkigen. - Maar de meeste Hovelingen zugten, en gaan gebukt onder den last van vergulde en blinkende ketenen.

De mensch is doorgaans zeer begerig, en zou wel gesteld willen zyn in elken staat, welke hem als begeerlyk voorkomt. Men vind in zyne eigen omstandigheden doorgaans zeer veel, dat men afkeurt, en waarom men eenen anderen boven den zynen stelt. - Dan daar is een staat, die alleen gezegd kan worden onze bejaging waardig te wezen; en dat is alleen die, in welken men ware rust en Gelukzaligheid kan vinden.

Alle menschen zyn, geboren wordende, in denzelfden staat; allen komen wy naakt in de waereld; en zouden, zonder de hulp van anderen, bykans even zo schielyk verdwynen, als wy te voorschyn komen. Maar zyn de menschen zich allen gelyk by de geboorte, nog klaarder vertoont zich deze gelykheid by het sterven. In het graf is de grootste Vorst den geringsten der Bedelaren gelyk.

Het is alleen een gerust gemoed, dat het ware geluk smaken kan, en alle aardsche dingen op haren regten prys weet te schatten - Den onrustigen is honig zelfs eene bittere gal; maar den gerusten kan gal veel zoeter dan honig wezen.

c.v.d.g.