Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1783

Het ongelukkig uiteinde van den beroemden oudheidkundigen Abt Winkelmann.

Winkelmann, de Zoon van een gemeenen Schoenmaaker, in het Brandenburgsche, had, schoon van zulk eene geringe afkomst, egter een zeer groote genegenheid voor de fraaie Konsten; dit spoorde hem zo sterk aan om eene grondige kennis van de Oudheden te verkrygen, dat hy niet berusten kon in den laagen staat en omstandigheden, in welke hy zich bevond.

Hy deed zyn uiterste best om buiten zyn Vaderland te geraaken; en rustte niet voor hy Italie gezien had, en voor al Rome. Hier gelukte 't hem tot een aanzienlyken levensstaat te geraaken; en het was in dit Land, zo vol Overblyfzeis van de uitmuntende Kunststukken der Ouden, dat hy zyn

[p. 88]

Smaak voldoen kon; en in het naspooren dier geliefde schoonheden, geëerd en geagt by alle Oudheidkundigen, vergenoegd en gelukkig leefde.

In een Brief, nauwlyks vier Maanden vóór zyn dood geschreeven, spreekt hy niet eene geestdryvende verrukking van de gelukkige omstandigheden, waar in hy zich bevond; hy onthield zich toen in het Vlek van den Kardinaal albinoni. Hier beschouwde hy de Zee met te grooter vermaak, om dat ze het Voorportar van den Ouden Tempel der Fortuin bespoelde. Maar niet lang daar na schynt hem de vergenoegdheid van geest verlaaten te hebben; hy was niet meer dezelfde; hy was onvergenoegd. Waarschynlyk sproot die ongemeene verandering voort uit eenige ongesteldheid van zyn Lichaam: doch wat 'er de oorzaak van geweest moge zyn, het was deeze te onvredenheid, over zyne tegenwoordige omstandigheden, die ongelukkig gelegenheid gaf, dat hy vervolgens wreedelyk werdt omgebragt.

Twaalf of dertien Jaaren had winkelmann te Rome zyn verblyf gehouden, toen hy voornam zyn Vaderland te gaan zien; in het welk hy nu meerder vermaak dagt te vinden: hy meldde althans dit zyn voorneemen op zulk eene wyze aan zyn Duitsche Vrienden, dat men daar uit duidlyk bemerken kon, dat hy 'er zich veel genoegen van beloofde. M. cavaceppi, een beroemd Kunstenaar uit Rome, verzelde hem op de reis. - Deeze heeft een nauwkeurig berigt uitgegeeven, van de zeer zonderlinge verandering van Aart en Gemoedsgesteltenis, en vooral van de onbegrypelyke Neerslagtigheid en Lusteloosheid welke den Abt eensklaps overvielen, toen ze maar even op reis waren. Zo als zy aanvingen de Alpen over te trekken, nog aan den voet van 't gebergte, veranderde hy op 't oogenblik van houding en manier van denken. - Cavaceppi bemerkte deeze omwenteling het eerst aan de gemoedsgesteldheid van zyn Reisgenoot. Het zien van de Bergen stond hem tegen. ‘Zie myn Vriend.’ riep hy uit, ‘welk een yslyk aanzien hebben ze, en welke vreeslyke hoogten!’ Vervolgens in Duitschland gekomen, mishaagde hem insgelyks de uiterlyke gedaante van de Huizen. - ‘Welk eene elendige Bouworde ziet men hier!’ schreeuwde hy uit. ‘Zie de daken der Huizen loopen spits toe!’ Al het geen hy zag mishaagde hem, en dien weerzin gaf hy op eene hevige wys te kennen. Het hielp niets of zyn Vriend hem het grootsch en verheven gezigt dier Bergen voorstelde; en toonde, hoe dienstig het was de daken der Huizen eene zoort van Piramidischen vorm te geeven, in een Land, en onder een Lugtstreek, waar het dikwils geweldig sneeuwt. Zyn Vriend vertoonde hem nu eens hoe weinig zulk eene kiesheid voegde aan een Wysgeer van zyne bekwaamheden; dan weder poogde hy hem op te beuren, en in eene

[p. 89]

vrolyken luim te brengen, door het aanhaalen van eenige Puntdigten van catullus, tegen de gemelykheid en grilligheid; doch alles te vergeefs. De Abt betuigde, dat hy elendig zou worden, indien hy verder voortreisde; en deed zyn best om zyn Reisgenoot over te haalen, om met hem naar Italie te rug te keeren. Op den weg naar Munchen was zyn standvastig antwoord, op alle de Spotredenen, Verzoeken, Vertoogen en Berispingen van m. cavaceppi, enkel en alleen dit: ‘Torniamo a Rome, laat ons wederkeeren na Rome.’ Zyn gedrag in dit opzigt begon in 't kinderlyke te loopen; hy erkende in eene verkeerde manier van denken te weezen, maar betuigde zulk eene sterke aandryving te gevoelen, om weêr te rug te keeren naar Italie, dat het hem niet mogelyk was dezelve te wederstaan. Alles, wat zyn Vriend hem kon afperzen, was, dat hy, na veel tegenstreevens, 'er eindlyk in bewilligde, om de reis tot Weenen toe voort te zetten. De Abt werd op alle plaatzen waar zy aankwamen, overal, met alle de eer ontvangen, die men te regt aan zyne verdienste verschuldigd was; maar alle die Eerbewyzingen, welk een streelend genoegen dezelve eigenaartig moesten aanbrengen, waren geenzins in staat om de duistere dampen te verdryven welke zyn verstand benevelden. Nergens ging hy uit zich zelve: hy liet zich van my voortsleepen als een gevangen man, zegt m. cavaceppi. Te Regensburg, voegt 'er m.c. by besloot hy my te verlaaten, waar over ik my zeer onvergenoegd hield. De Abt was volkomen bewust van de wanorde zyner verstandlyke vermogens, 't geen blykt uit zyn Brief aan m. de stosch, waar in hy denzelven zyn besluit te kennen geeft om te rug te keeren naar Rome; en dat hy den weg dagt te neemen over Triest. Ongelukkig nam hy dien weg.

Hy verliet Weenen, overlaaden van beleefdheden en van geschenken. Niet ver van Triest, alwaar hy voorneemens was scheep te gaan op Ancona, om van daar naar Rome te reizen, ontmoette hy, ter kwaader uure, een zeer ondeugend perzoon. Deszelfs naam was francois archangeli; hy was gebooren te Pistoia in Toscanen; en had voor Kok gediend by den Graaf cataldo te Weenen: om verscheiden misdaaden was hy ter dood veroordeeld, maar had eindlyk Pardon en zyne Vryheid verkreegen.

Winkelmann, geheel onkundig van het slegte Character van deezen Booswigt, vertelde hem, in zyne eenvouwigheid, al zyn geheimen. Ook liet hy dien Guit de gouden Medailles zien, welke hem aan 't Weener Hof vereerd waren; als mede eene welvoorziene Beurs. De Schelm gedroeg zich als of hy een beminnaar der Konsten was, en eene buitengemeene genegenheid voor de perzoon van den Abt had. Te Triest gekomen, hield de Abt, die aan niemand aldaar ter Stede een bezoek verkoos te geeven, zich bezig met leezen, met Brieven te

[p. 90]

schryven aan zyn Vrienden te Weenen, om dezelve dank te zeggen, en met het maaken van eenige Byvoegzels by een Werk, dat hy van zins was uit te geeven. Zomwylen vermaakte hy zich met een Kind, dat in zyn Logement t' huis hoorde, 't welk hy gaarne by zich had om dat het zo aartig snapte. Archangeli toonde, van 't eerste oogenblik af, dat de Abt te Triest was aangekomen, altoos eenen grooten yver in het bezorgen van deszelfs zaaken; en vooral om een Vaartuig op te zoeken, waar mede de Abt naar Ancona zou kunnen vertrekken.

Den agtsten van Juny 1768, was de noodlottige dag, op welken de ongelukkige winkelmann, door deezen geveinsden Booswicht, vermoord werd. Omtrent twee uuren na den middag zat de Abt aan een tafel te schryven; hy schreef eenige byzondere onderrigtingen voor den geenen, wien hy de uitgaave van zyn Werk dagt aan te betrouwen, byzonder over het Drukken. Toen hy twee woorden aan de vierde paragraaf geschreeven had, werdt hy in die bezigheid gestoord; want archangeli komt binnen, en meldt hem, met duidlyke blyken van groote aandoening, dat hy genoodzaakt was hem op 't oogenblik te verlaaten, vermits hy zonder uitstel op reis moest gaan na het Venetiaansche. Na dat ze een teder afscheid van elkanderen genomen hadden, houdt zich archangeli als of hem schielyk nog iets invalt, en verzoekt daar op den Abt de Medailles nog eens te mogen zien, om dezelve te beter in zyn geheugen te kunnen bewaaren. De goede Abt haast zich om hem die vergenoeging te geeven; ryst op, gaat na zyn Koffer, en op de kniën liggen om ze te openen. De Booswigt sluipt aanstonds agter hem, haalt een Koord, met een doorgestooken oog voorzien om gemaklyk toegehaald te kunnen worden, uit de zak, en werpt ze hem over het hoofd, met oogmerk om hem eensklaps te verworgen; maar dit mislukte; de Koord kwam niet om den Hals van den Abt, ze bleef op deszelfs kin hangen. De Abt, door dit yslyk geval uit zyne gevoelloosheid opgewekt, greep de Koord, en liet niet af, schoon de Moordenaar hem herhaalde reizen met een Mes over de Vingers sneed, de Koord zo wel vast te houden, dat het Worgen onmogelyk was. Toen viel hem de ontmenschte Booswigt op 't Lyf, en stak hem met het Mes tot vyf reizen toe in den Buik. Hy zou den Abt verder verwond hebben, en niet van hem afgegaan zyn, voor dat hy hem geheel van 't leeven beroofd had, indien het Kind, daar de Abt zo veel van hieldt, en 't geen dikwils by hem op de kamer kwam, niet juist op dat oogenblik aan de deur geklopt had om ingelaaten te worden. Op dit geluid nam de Moordenaar de vlugt; en met zo veel verhaasting, dat hy zich den tyd niet gunde, die Medailles mede te neemen, om welke hy zulk een gruweldaad begaan had. De ongelukkige winkelmann ver-

[p. 91]

kreeg aanstonds alle vereischte hulp en bystand; doch zyne wonden waren doodlyk. Hy vergaf zynen Moordenaar deszelfs gruwelyke misdaad; ontving de Sacramenten; maakte met de grootste tegenwoordigheid van geest zyn uitersten Wil, en overleed in den tyd van zeven uuren. De Booswigt werdt agterhaald, en gevanglyk binnen Triest gebragt; alwaar hy het loon zyner Ondaaden erlangde.

De Moordenaar heeft beleeden, dat hy, den dag voor den Moord, insgelyks by den Abt gegaan was met een vast opzet om hem toen reeds het leeven te beneemen; maar dat de goede Abt, juist op 't oogenblik zo als hy zyn vreeslyk voorneemen dagt werkstellig te maaken, hem met zulk eene gulle goedhartigheid verzogt om mede te ontbyten, dat het hart hem ontzonk, en hy volstrekt buiten staat geraakte om het gruwelstuk te kunnen bedryven.