Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1783

Proeve over de veranderingen, in de characters der volken, en de oorzaaken, waar uit ze ontstaan.
Volgens Helvetius.

Elk Volk heeft zyne byzondere wyze van zien en voelen; deeze vormt derzelver Character: en by ieder Volk verandert dit Character schielyk, of by trappen, naar maate de spoedige of langzaame omwentelingen, in de gedaante des Staatsbestuurs, en gevolglyk in de Opvoeding; want deeze heeft daar op altoos eenen sterken invloed.

Het Character der Franschen, zints lang voor vrolyk en lustig aangezien, was niet altoos zo. Keizer julianus zegt, ten opzigte van de Parysenaaren: ‘Zy behaagen my, om dat hun Character, gelyk het myne, streng is en ernsthaftig’.

De Characters der Volken veranderen derhalven; doch, in welk Tydperk, is die verandering allermerkbaarst? Op 't oogenblik der omwentelingen, wanneer een Volk schielyk uit een slaat van Vryheid, in dien van Slaverny treedt. Dan worden zy, van stout en moedig, zwak en laaghartig; zy durven het oog niet opslaan, om den ontzaglyken Gezagvoerder aan te

[p. 85]

zien; zy zyn in slaverny gebragt, en het maakt geen onderscheid, wie het gedaan heeft. Dit vernedert Volk zegt, gelyk de Ezel in de Fabel: ‘Wie ook myn Heer is, ik kan geen zwaarder last torschen!’ Zo zeer een vry Burger yvert, voor den roem zyns Volks; zo onverschillig is de Slaaf, ten opzigte van het algemeen welweezen; zyn hart, van veerkragt en werkzaamheid beroofd, is zonder deugd, zonder moed, zonder bekwaamheden; de ziels-vermogens verstompen; hy stelt geen belang in Kunsten, Koophandel, Landbouw, enz. Slaafsche handen, zeggen de Engelschen, met regt, ontginnen geen land, of maaken het vrugtbaar. Simonides kwam in het Ryk van een Oppermagtig Heerscher, en vondt 'er geen voetstappen van Menschen. Een vry Volk is dapper, openhartig, menschlievend en getrouw. Een slaafsch Volk is laag, trouwloos, boosaartig, woest, het pleegt de verregaandste wreedheden. Heeft de gestrenge Krygsbevelhebber alles te wreezen van de gevoeligheid des beledigden Soldaats, ten dage des stryds; de dag des Opstands is, voor den verdrukten Slaaf, de lang gewenschte dag der wraake; hy is te woedender, naar gelange de vrees zyn woede te langer wederhouden heeft.

Welk eene treffende Schildery, van schielyke verandering, in Volks Characters, verschaft ons de Romeinsche Geschiedenis? Welk Volk betoonde, vóór de verheffing der Keizeren, meer kragts, meer deugds, meer Vryheidsliefde, meer afkeer van Slaverny? En welk Volk betoonde, toen de Throon der Keizeren gevestigd was, meer zwakheids, meer bedorvenheids? Tiberius stak de walge van hunne laagheid.

Onverschillig voor Vryheid, wanneer trajanus dezelve aanboodt, weigerden zy dezelve; zy versmaadden eene Vryheid, door hunne Voorvaderen voor zo veel bloeds gekogt. Alles was toen binnen Rome veranderd, en op dat vast, dat deftig Character, 't welk in de eerste Bewoonders uitblonk, volgde die losse en beuzelende geestneiging, welke juvenalis hun verwyt, in zyn Tiende Hekelschrift.

Laat ons deeze stoffe ophelderen, door een voorbeeld, van verscher geheugenisse; vergelykt de Engelschen van den tegenwoordigen tyd, met die, onder hendrik den VIII, eduard den VI, maria en elizabeth, dit Volk was zo beschaafd, geleerd, vry, vlytig, op Kunsten, Weetenschappen en Wysbegeerte gesteld, was toen slaafsch, onmenschelyk, bygeloovig, noch der Kunsten en Weetenschappen toegedaan.

Wanneer een Vorst een onbepaald gezag over zyn Volk oefent, is hy zeker, dat hy hun Character zal veranderen, hunne zielen verzwakken, vreesachtig en laag maaken. Van dat tydstip af onverschillig, ten opzigte van roem, verliezen zyne Onderdaanen dat Character van stoutmoedigheid en standvastigheid, om allen arbeid uit te harden, alle gevaaren te tarten,

[p. 86]

De zwaarte van eigendunklyke magt verzwakt de springveer des nayvers.

Geeft een Vorst, onverduldig om tegenspraak te hooren, den naam van oproerig aan Spreekers der Waarheid; hy zal de openhartigheid van 't Volkscharacter in valschheid veranderen. Leent een Vorst, in die hachlyke oogenblikken, het oor aan Vleijers, en vindt hy zich eindelyk omringd van Mannen, ontbloot van alle verdiensten, wien zal hy beschuldigen? - Zichzelven, want hy heeft ze zo gemaakt.

Wie kan gelooven, als hy de rampen der Slaavernye overweegt, dat 'er nog Vorsten gevonden worden, onberaaden geneeg, om te wenschen over Slaaven te regeeren? en dom genoeg, om onkundig te zyn van de heillooze veranderingen, die willekeurige Heerschappy, in 't Character hunner Onderdaanen, te wege brengt?

Wat is eigendunklyke magt? Het zaad der rampspoeden, in 't hart van den Staat gezaaid, spruit voort om de vrugten van elende en verwoesting te draagen. Laat ons den Koning van pruissen hooren. ‘Niets is beter,’ zegt hy, in eene Aanspraak in de Academie te Berlin uitgesprooken, ‘dan een Oppermagtig bestuur onder een regtvaardig, menschlievend en deugdzaam Vorst, niets slimmer onder het algemeen geslacht der Koningen.’ Hoe veele zyn 'er niet van deeze laatst gemelde soort? Hoe weinigen gelyken titus, trajanus en antoninus? Deeze zyn de gevoelens van een groot Man. Welk eene verhevenheid van Ziel, welk een kunde, veronderstelt zulk eene verklaaring in een Vorst? - Wat spelt, met de daad, willekeurige Oppermagt? Dikmaals het verderf der Opperheerschers zelve, en altoos dat zyner nakomelingschap. De stichter van zulk een magt bouwt zyn Koningryk op een zandgrond. 't Is alleen, een voorbygaand en kwalyk bedagt denkbeeld van Koninglyke waardigheid, dat is van hoogmoed, trotsheid, of eene dergelyke gemoedsdrift, die de uitoefening van eene onregtvaardige en wreede heerschappy over Slaaven beter keurt, dan eene wettige en vriendelyke magt, over een vry en gelukkig Volk. Eigendunklyke Magt is een bedagtloos Kind, dat steeds het toekomende aan het tegenwoordige opoffert.

Eigendunklyke Heerschappy is de gedugtste vyandin van 't algemeene welweezen; deeze verandert het Volks Character, en altoos ten kwaade; deeze brengt niets voort dan Ondeugden. Hoe groot en onbegrensd de magt van een Indiaanschen Sultan moge weezen, hy kan nimmer grootmoedige Onderdaanen vormen, nooit, onder zyne Slaaven, de Deugden van vrygebooren Menschen vinden. De Stookkunde kan, uit een vermengden klomp van allerlei stoffen, geen meer gouds haalen, dan 'er in is opgeslooten; zo ook de eigendunklykste magt, niets uit een Slaaf haalen, dan de laagheid, welke hem bezielt.

[p. 87]

De ondervinding bewyst dan, dat het Character en de Geestneiging des Volks, met de gedaante der Regeeringsvorm verandert, en dat een verschillend Staatsbestuur, by beurten, aan een en hetzelfde Volk, een edel of laag, een standvastig of weifelend, een dapper of bloohartig, Character byzet. De Menschen bezitten, by hunne geboorte, of geene geschiktheid in 't geheel, of zy worden gebooren met geschiktheden, tot alle Deugden en Ondeugden; deeze zyn vormzels van de Opvoeding. Indien de Persiaanen geen denkbeeld hebben van Vryheid en de Wilden geen denkbeeld van Slaaverny, is dit het uitwerkzel van hun verschillend onderwys.

Waarom, vraagen Vreemdelingen, zien wy in alle Franschen dezelfde geestgesteltenis, het zelfde Character, even gelyk dezelfde Weezenstrekken by alle Negers? Om dat de Franschen niet voor zichzelven denken, voor zichzelven oordeelen; doch de zodanigen, die in hoogheid zyn gezeeten, volgen. Hier uit ontstaat die gelykvormigheid, in denkwyze en oordeelvelling. 't Is met de Franschen, als met de Jufferschap, in dat Ryk, wanneer zy, zich geblanket hebbende, na Schouwburg gaan, schynen ze alle dezelfde kleur te hebben. Ik weet, dat men, met oplettenheid, altoos onderscheid kan maaken, tusschen de Characters en verstandlyke vermogens van byzondere Persoonen; doch dit vereischt tyd.

De onkunde der Franschen, hun Staatsbestuur, de invloed der Geestlykheid, maakt hun, over 't algemeen, gelyker aan elkander, dan Menschen in andere Landen. - Indien nu de invloed der Regeeringsvorm, op de Zeden en Characters des Volks, zo groot is, welk eene verandering, in de Denkbeelden en Characters van byzondere Persoonen, moet 'er dan niet ontstaan uit de verwisselingen, in hun leevensstand en middelen!