Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1783

[p. 532]

Beknopt Tydrekenkundig begrip der algemeene Geschiedenis van Constantinus den Grooten af, tot op den tegenwoordigen tyd. Door Wybo Fynje, A.L. Mr. en Ph. Dr. Eerste Deel. Te Amsterdam, by W. Holtrop, 1783. Behalven de Voorreden, Tydtafel en Bladwyzer, 344 bladz. in gr. quarto.

Eene onvermoeide arbeidzaamheid, gepaard met de uiterste naauwkeurigheid, heeft den Heer Fynje in staat gesteld, om dit Werk te vervaardigen, en deszelfs eerste Deel door de drukpers gemeen te maaken. Het behelst naamlyk, gelyk de tytel luidt, een beknopt tydrekenkundig begrip der Algemeene Geschiedenis, dat zyn aanvang neemt, met de regeering van Constantyn den grooten, na dat hy het Christendom onder zyne bescherming had genoomen, of het jaar 324, en geschikt is, om zig uit te strekken tot op den tegenwoordigen tyd; gaande het thans afgegeeven eerste Deel tot aan den tweeden Kruistogt, of het jaar 1147. Dit Werk is, met betrekking tot de verschillende Staaten, die van tyd tot tyd opgerigt zyn, indiervoege geschikt, dat de geschiedenis van elken voornaamen Staat in Europa, en de merkwaardigste gebeurtenissen in Asia en Africa, (zynde de laatsten meerendeels betrokken, onder de benaaming van het Grieksche Ryk en het Oosten,) in eene afzonderlyke Colom geplaatst worden. Ingevolge dier schikking neemt het getal der Colommen trapswyze toe. By den aanvang was de verdeeling in Westersche en Oostersche Geschiedenissen voldoende; maar allengskens werden 'er meer Colommen vereischt; en ze zyn, met het afloopen van dit Deel, tot acht bepaald. Te weeten: (1.) Enge and met Schotland en Ierland. (2.) Frankryk. (3.) Spanje met Portugal. (4.) Italie met de omgelegen Staaten. (5.) De Nederlanden. (6.) Duitschland en aangrenzende Ryken. (7.) Het Noorden, bevattende Denemarken, Noorweegen, Zweeden en Rusland; en eindelyk (8.) Het Grieksche Ryk en het Oosten. Hier by staat, wanneer de Geschiedenis tot de ontdekking van America gekomen zal zyn, nog eene negende Colom gevoegd te worden, onder de benaaming van America en de Westindien; zynde dan dus alle de Landen der bekende Waereld onder negen byzondere Colommen verdeeld en begreepen. Elke Colom vervangt de geschiedenis van dat Gewest, welks naam

[p. 533]

boven dezelve staat, en ieder bladzyde, of meerendeels elke tegen over elkander staande bladzyde, deeze Colommen bevattende, behelst, in de daar toe behoorende Colom, het zelfde tydsverloop; waardoor de eene Colom, naar maate van mindere of meerdere gebeurtenissen, nu eens langer of korter, dan eens breeder of smaller wordt, dan de andere. Volgens deeze schikking kan men, indien men het beloop der Geschiedenissen van deezen of geenen Staat afzonderlyk agtereen wil nagaan, zig tot het agtervolgende leezen der daartoe behoorende Colom bepaalen. Agt men 't wyders dienstig op te speuren, wat 'er, gelyktydig met een zeker voorval in dien Staat, in éénen der andere Staaten gebeurd zy, daar die gebeurtenissen dikwerf aan een verknogt zyn, of derzelver kennis tot onderlinge opheldering kan dienen, dan heeft men de Colom van dien Staat op dezelfde hoogte te raadpleegen, alwaar men het toen voorgevallen in dien Staat aangetekend vindt. Men kan dus, als met éénen opslag, gereedlyk zien, wat gewigtigs 'er ten zelfden tyde, in alle die verschillende Staaten, is voorgevallen. - Het in agt neemen van zodanig eene schikking heeft, en in 't schryven en in 't drukken, eene onnadenkelyke moeite veroorzaakt, om dit met de vereischte naauwkeurigheid, gelyk geschied is, te voltrekken: des de Leezers, het voordeelige hier van ondervindende, te over reden zullen hebben, om den onvermoeiden arbeid, en de uiterste oplettendheid, door den Autheur hier in aangewend, danklyk te erkennen; te meer, daar ook de geschiedkundige bewerking zelve hem ter eere strekt.

Het opstellen van zulk een beknopt tydrekenkundig begrip der algemeene Geschiedenis was, zekerlyk, aan veele zwaarigheden onderhevig, zo ten aanzien der onderwerpen, als ten opzigte van derzelver behandeling; dan de Heer Fynje is dezelven grootlyks te boven gekomen. Eene oordeelkundige schifting van 't geen in zodanig een beknopt berigt gemeld of agterwege gelaaten behoorde te worden, heeft gemeenlyk zynen arbeid naar eisch geregeld; en de manier van voordraagen is, zo ver zodanig een beknopt berigt vryheid verleent, meerendeels zeer wel geschikt, naar den verschillenden aart der zaaken. Dit Werk, op die wyze in de algemeene uitvoering beschouwd, is derhalve zo ingerigt, dat het vooral niet minder, dan andere Inleidingen tot de Algemeene Geschiedenis, ter beoefeninge van dezelve, nuttig zy: en als

[p. 534]

men hiernevens de bovengemelde byzondere schikking opmerkt, is 't baarblykelyk, dat het, boven die allen, dit aangenaame en nuttige hebbe, dat men, door deszelfs behulp, het gelyktydige beloop der Geschiedenis in verschillende Staaten, zo gemaklyk kan nagaan. Het kan dus den zodanigen, die juist geen gezette beoefenaars der Geschiedkunde zyn, maar egter lust hebben, om het algemeene beloop der Waereldsche voorvallen na te speuren, tot een leerzaam rigtsnoer strekken; terwyl het anderen, die daar in wezenlyke vorderingen gemaakt hebben, tot een geschikt Tydregister kan dienen, om zig den zamenloop der zaaken, in 't een of 't ander geval, daar 't geheugen niet recht leevendig is, te gereeder voor den geest te brengen. Ter meerdere hulpe ten dien opzigte is 'er by dit eerste Deel, ('t geen by de nog volgende twee Deelen insgelyks staat te geschieden;) ook gevoegd eene Tydkundige Tafel der Keizeren, Koningen, Pausen en andere voornaame Vorsten, mitsgaders een Bladwyzer der voornaamste Persoonen en Plaatzen in dit Werk voorkomende. - En, daar de natuur van 't Werk niet wel de gewoone verdeeling in Boeken, Hoofdstukken enz. gehengde, is het, tot gemak van den Leezer, zo veel dit eerste Deel aangaat, geschift in de tien volgende Tydperken.

I.	Van de Alleenheersching van Keizer Constantinus den Grooten, tot de Verdeeling der Roomsche Heerschappye, in het Ooster- of Grieksche, en het Wester-Keizer-Ryk, van Ao. 324. tot Ao. 395.
II.	Van die Verdeeling tot aan den ondergang van het laatsgemelde, van Ao. 395 tot Ao. 476.
III.	Van deezes Ondergang tot aan de Stigting van het vermaarde Ryk der Lombarden in Italie, van Ao. 476. tot Ao. 578.
IV.	Van die Stigting tot aan de Verovering van Spanje door de Saraceenen, van Ao. 568. tot Ao. 711.
V.	Van deeze Verovering tot aan de Herstelling van het Wester- of de Oprigting van het Duitsche Keizerryk, van Ao. 711. tot Ao. 800.
VI.	Van die Oprigting tot den Overgang van het zelve aan Vorsten uit Duitsche Huizen, van Ao. 800. tot 911.
VII.	Van deezen Overgang tot de Verheffing van Hugo Capet op den Troon van Frankryk, van Ao. 911. tot 987.
VIII.	Van die verheffing tot de Verovering van Enge-

[p. 535]

	land door Hertog Willem van Normandye, bygenaamd den Veroveraar, van Ao. 987 tot Ao. 1066.
IX.	Van deeze Verovering tot de Inneeming van Jerusalem door de Kruisvaarders, van Ao. 1066. tot Ao. 1099.
X.	En van daar tot aan den tweeden Kruistogt tegen de Ongeloovigen, onder het bevel van Keizer Conraad, en Koning Lodewyk van Frankryk, van Ao. 1099. tot Ao. 1147.