Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1783

Amsterdamsche Jaarboeken, bijeengebragt door Jacobus Kok. Met Plaaten. Derde Deel. Te Amsteldam by J.B. Elwe 1782. Behalven het Jaarregister 631 bladz. in gr. octavo.

Hier mede voltrekt de Schryver der Amsterdamsche Jaarboeken zyne opgenomen taak, brengende zyn geschiedkundig verslag, zints het jaar 1702 tot op het afloopen van 't jaar 1781. Op de eigenste manier, welke de Autheur in de twee voorige Deelen gehouden heeft, voltooit hy zyn Werk in dit derde Deel; des wy ons, nopens de uitvoering, en 't nuttige gebruik van 't zelve, alleen hebben te beroepen, op het geen wy daaromtrent alvoorens gezegd hebben^(*). Dan vermids we diestyds, met de afgifte van het derde Deel, nog een staal zelve van de uitvoering beloofd hebben, zo zullen we, ter deezer gelegenheid, om een gedeelte uit te kiezen, dat nog al etlyke byzonderheden behelst, en ons niet lang in Staatszaaken inwikkelt, bepaalen tot het overneemen, van 't geen onze Jaarboekschryver, nopens het voorgevallen in de jaaren 1755-1758, heeft aangetekend.

‘Na dat, (dus vangt dit gedeelte aan,) voor het jaar 1755 als Burgemeesteren aangesteld waren, de Heeren

Mr. pieter rendorp,	Mr. willem gidion
Mr. gerard arnoud	deuts en
hasselaar,	Mr. gerrit hooft.

werd, op den 3den van de maand Mei, een Conventie gemaakt, tusschen Hunn. Ed. Gr. Achtb. en den Gerechte van Amstelland of Nieuwer Amstel, wegens de Jurisdictie of Limietscheiding, voor de Stad en Amstelland^(†).

Ook werd in dit Jaar, door adriaan cock, Confiturier alhier, bewesten de Varkenmarkt, op een stuk gronds,

(*) Zie Alg. Vaderl. Letteroef. IV. D. bl. 318.

(†) ‘Zie tweede vervolg der Handv. bl. 1.’

[p. 416]

door hem voor eenige jaaren van de Heeren Thesauriers gehuurd, een Yskelder gebouwd: deze wordt nog heden door deszelfs Zoon isaak kock onderhouden.

In de maand November van het voorleden Jaar was, door het schieten naar Vogels, buiten de Stad aan 't Schelvishoofd, het ongeluk gebeurd, dat de eene zwager den anderen dood schoot. Een ander geval, dat niet min ongelukkig had kunnen weezen, gebeurde op den 12den October van dit jaar in de Oude Waale Kerk. Zekere Fransche Bakkersknecht, die men naderhand bevond krankzinnig te zijn, schoot op den Leeraar jean henry francois, die bezig was met het gebed voor de voormiddags Predikatie te doen; gelukkiglijk ontving de Predikant geene andere wond dan een schampschoot aan het achterhoofd. Hoe groot de ontsteltenis ook ware, maakte men zig echter meester van den daader, die, na bevinding van krankzinnigheid, in verzekering gesteld werd. Eene algemeener verbaasdheid veroorzaakte de vreeslijke waterberoering, op den 1sten November dezes jaars, die echter mede meerder schrik dan onheil voor deze Stad veroorzaakt heeft.

Op den 4den Januarij had de Wel Eerw. D. wilhelmus koolhaas, alhier, als Hoogleeraar in de Oostersche Taalen, op het Illustre School, zijne Intrerede gedaan; zijnde, den 31sten October 1754, zulks reeds geschied, door den Eerw. D^o. petrus curtenius, als Hoogleeraar in de Godgeleerdheid. En op den 31sten Januarij werd hij, met gemelden Hoogleeraar p. curtenius, zamen als de dertigste Predikant beroepen, op voorwaarde, dat zij beiden, bij de eerste vacatuure, in de openstaande plaats vallen zouden, en als dan het getal weder op negen en twintig bepaald blijven. De bevestiging geschiedde op den 2den Maart, door D^o. w. van den broek. W. koolha s overleed den 30sten April 1773.

Onder meer andere Keuren en Ordonnantien, die met den aanvang van 't jaar 1756 gemaakt werden, was de voornaamste die, welke betrekking had tot de Assurantie en Avarijen^(*): voorts eene nadere ordonnantie op de Scheepskranen, enz.

Op den 20sten Januarij werden de wetten, voor het bestuur der Waalsche Kerken, in eene bekwaame orde gebragt, en door de leden van die gemeente goedgekeurd. Op den gewoonlijken tijd van de verandering der Stads Re-

(*) ‘Zie tweede vervolg der Handv. bl. 89.’

[p. 417]

geering, [te weeten den eersten Februarij,] werden als Burgemeesters verkoozen,

Mr. gerard arnoud	Mr. cornelis hop,
hasselaar,	en
Mr. egbert de vry	Mr. daniel de d eu.
temmink,

Weinige dagen daar na, en wel op den 18den der maand Februarij, zijnde de Algemeene Dank- Vast- en Bedendag, gevoelde men zo wel alhier als in de meeste plaatsen van Nederland, des morgens omtrent agt uuren, eene aardbeeving, die niet weinig schriks veroorzaakte, voor all' in de kerken, en bijzonderlijk in de Luthersche Oude Kerk, alwaar, behalven de beweeging die men duidelijk aan de kerkkroonen ontwaar werd, nog een valsch gerugt van brand in de kerk verspreid werd; doch het behaagde de Voorzienigheid, alles zonder verdere onheilen te doen eindigen: ter gedachtenisse daarvan is kort daarna, door den Heer holtziiey, een zinnebeeldige penning vervaardigd.

Den 10den van de maand October dezes jaars overleed, op deszelfs Lustplaats Watervliet onder Velzen, in den ouderdom van ruim zes- en zestig jaaren, de Wel Ed. Gr. Achtb. Heer gerrit corver, Heer van Velzen enz. enz.

Op den 28sten Januarij 1757 werd door de Heeren van den Gerechte eene nieuwe Ordonnantie gemaakt, betrekking hebbende op het gedrag der Acteurs en Actrices van den Schouwburg^(*); en door de nieuw aangekomene Heeren Burgemeesteren

Mr. egbert de vry	willem gideon deuts,
temmink,	obiit 27 Junij,
Mr. pieter rendorp,	Mr. jan baptist slicher
	in deszelfs plaats, en
	jan calkoen.

werd op den 13den April het recht van Exue met Londen mortificeerd^(†). Op den 28sten van de maand Junij vierden de Wel Ed. Gr. Achtb. Heer Burgemeester Mr. gerrit hooft, en deszelfs Gemalin, Mevrouw hester hinloopen, de vijftigste verjaardag van hun huwelijk zeer luisterrijk, op de zaal van het O.Z. Heere Logement.

De plaatsen van de overledene Ed. Manhafte Heeren Colonellen, daniel van hengel en jacob du peirou jansz. werden, door den Ed. Manhaften Krijgsraad, op

(*) ‘als boven, bl. 149.

(†) als boven, bl. 223.’

[p. 418]

den 24sten van de maand Augustus, vervuld, door het verkiezen van de Ed. Manhafte Heeren theodor wynants en hendrik balthazar van aalst.

Op den 15den van de maand December werd alhier het Eeuwfeest van het Diaconie Weeshuis plechtig gevierd; wordende op Zondag den 18den in de meeste kerken dezer Stad, en bijzonderlijk door D^o. plantinus in de Zuider Keerk, alwaar de kinderen uit dat huis hunnen kerkgang verrichten, een toepasselijke Leerrede gedaan.

Johannes van schelle werd in dit Jaar alhier beroepen: in het volgende Jaar werd zijn Eerw. beroepen te Leiden, als Hoogleeraar in de Godgeleerdheid, alwaar hij weinige Jaaren daarna overleed: nog werd in dit Jaar beroepen D. daniel serrurier.

Met den aanvang dezes Jaars zag men alhier te voorschyn komen de protesten van wege de Stad gedaan, in de zaak betreffende de Stad Haarlem, en derzelver verschil met de Vrouwe Gouvernante; ten opzichte van de Nominatie tot de veranderingen der Regeeringe aldaar, waarin Amsteldam, en anderen Steden de Stad Haarlem ondersteunden.

Op den 24sten van de maand Januarij 1758, werden in den Ed. Manhaften Krijgsraad tien openstaande Capiteins plaatsen vervuld; by welke gelegenheid één der in dienst zynde Luitenants tot die waardigheid verheeven werd.

Burgemeesteren, zijnde de Ed. Gr. Achtb. Heeren

Mr. pieter rendorp,	Mr. gerrit hooft,
Mr. gerard arnout	en
hasselaar,	Mr. daniel de dieu,

vernietigden op den 26sten April het recht van Exue met Luik, en den 30sten Mei dat met Woerden^(*).

(*) Na dat de Heeren Burgemeesteren, op den 18den April 1726, verklaard hebben, bereidwillig te zyn, om, des verzogt zynde, dit Regt, in het toekomende, met ieder Stad, onder behoorlyke wederzydsche Acte van Mortificatie, te willen vernietigen, is dit Regt, op het vervoeren van goederen, uit hoofde van erfenis, of op eenige dergelyke wyze verkreegen, uit de eene Stad na de andere, met verscheiden Landen, Steden en Plaatzen vernietigd. De Heer Wagenaar geeft 'er ons in zyne Beschryving van Amsterdam IVde St. bl. 19. eene Lyst van op, zints het jaar 1453 tot het jaar 1766.
Men voege uit deeze Jaarboeken daarby:

Schuttrop en Roermond. 1768.

De Staaten en Landen van den Koning van Pruissen,

Lippe, Eysenburg en Budingen. 1770.

Texel. 1773.

Bazel en Zutphen. 1774.

Friesland, Gulik en Berg, Zweden, Ysselstein en Hulst. 1775.

Saxen-Gotha en Schiedam. 1776.

[p. 419]

Had de Regering dezer stad zig in het voorige Jaar de zaak van Haarlem aangetrokken, en zig daarin tegen het hof verzet, denzelfden weg volgde zy in dit Jaar, toonende zulks ten duidelijksten, met haar Advis ter Staatsvergaderinge te doen inbrengen, wegens de vermeerdering der troupen van den staat, waartegen Amsteldam zig met magt verzettede, en ook moest verzetten, wilde men het Concept van onzijdigheid, tusschen de oorlogende Mogendheden, Frankrijk en Engeland ter zee, en tusschen Frankrijk en Pruissen benevens derzelver Geallieerden, behouden, 't welk, behalve dat, nog werks genoeg verschafte, vermits Engeland en Frankryk, volgends oude gewoonte, als om 't sterkst, den staat elk tot zyne belangens trachtte over te haalen; daar, wat zyde de staat ook kooze, zulks altoos ten nadeele van dezelven verstrekken moest. Dus hield men zig alhier, hoe zeer onze koophandel en koopvaardij, door de afgunstige Engelschen op een schreeuwende wyze door rooven en steelen ook benaadeeld werd, gelukkig onzijdig. In de Jaarboeken van dien tijd is ook met roem vermeld, en zal altoos vermeld worden, het manlijke gedrag van Capitein harinxma, die de doorzoeking van zyn onderhoorend Convooi, aan twee Engelsche Oorlogschepen, ondanks hunne bedreigingen, weigerde^(*).

Wat men in 't werk stelde, welke klagten en aanspraaken ook aan de Gouvernante gedaan werden, om de roofzucht der Engelschen met goede en sterke Convooijen te keer te gaan, alles was te vergeefsch. Eindelijk verklaarde de Heer de larry, uit naame van de Gouvernante, aan de Kooplieden, dat het de schuld van H.K.H. niet was, dat 'er geen redres kwam: voegende daarbij; dat het voor de Vrouwe Gouvernante was geworden een Poinct d'

(*) ‘Zie mijn Vaderlandsch Woordenboek, IIIde D. bl. 969 enz., alwaar ik, breedvoeriger dan mijn bestek hier toelaat, deze zaaken gemeld heb.’

[p. 420]

Honneur, om in geen Equipagie ter Zee te bewilligen, zonder eene vermeerdering der Landtroupen; en dat hy de kooplieden niet dorst vlijen met de te ruggaave der schepen en goederen, door de Engelschen genomen: met welke redenen zy zig moesten laaten vernoegen, en ondervinden, dat het belang van den koophandel, waarvan de welvaart van het Vaderland afhangt, aan het Point d' Honneur van H.K.H. moest worden opgeofferd; te meer daar het waarachtig was, zo als de kooplieden H.K.H. te gemoet voerde: “Oorlogschepen, Mevrouw, die alleen kunnen ons redden.”

Op den 26sten Junij ontstond er een hevige brand in een Vewrmolen, op één der Paden, tusschen de Raampoort en Leidschepoort: meerder schriks en grooter verwoesting veroorzaakte echter het springen van de Kruidmolen Sollenburg op den Overtoomschen weg, vroeg in den morgen van den 14den Augustus. Eenige menschen kwamen daarbij om, en anderen waren deerlijk gekwetst, leverende het gezicht, zo van geschroeide boomen, als ontramponeerde huizen, één der akeligste vertooningen op.

Van de gebouwen dezer Stad moet alhier gezegd worden, dat de kerk van 't Cicilien Krooster geheel weggebroken, en in plaats daar van een nieuw gebouw, dienende tot een Comptoor van het Convooi, gesticht werd.

De beroemde Dichter sybrand feitema, wiens werken genoeg bekend zyn, was alhier gebooren in de maand van December 1694; hy overleed op den 13den Juny dezes jaars.

Als Predikant werd in dit Jaar beroepen nicolaas tetterode; zyn Eerw. overleed den 27sten Februarij 1773: nog werd in dit Jaar beroepen johannes arnoldus eck, rudolf arend ten brinck, obiit. 1775, samuel claver, obiit 1781.’