Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1783

De Natuurlyke Historie der Insecten van den Heer A.J. Rösel van Rosenhof, met naar 't leven getekende en gekoleurde Plaaten: verrykt met de aanmerkingen van den Here C.F.C. Kleemann. Uit het Hoogduitsch vertaald, onder het toezicht en de beschaaving van eenige voornaame Liefhebbers. Met een nevensgaanden Bladwyzer, opgemaakt door den Eerw. A.A.v. Moerbeek, Leeraar der Doopsgezinden te Dordrecht. Te Haarlem, by C.H. Eöhn en Zoon, en te Amsterdam, by H. Gartman, 1783. Vier Deelen in groot quarto.

Eindelyk is de voor eenige jaaren aangevangen overzetting deezer Natuurlyke Historie voltrokken; des de Nederduitsche Liefhebbers, der Hoogduitsche taale niet magtig, in zo verre hunnen wensch voldaan zien; en wel op zodanig eene wyze, dat ze t' over reden hebben, om genoegen in de uitvoering te neemen. Men ziet naamlyk, dat er in de juistheid der Vertaalinge, en de naauwkeurigheid der Afbeeldingen, alles gadegeflaagen is, wat men hieromtrent zou mogen verwagten; en verder vindt men dat deeze Nederduitsche uitgave, benevens het Werk van Rösel, nog eene menigte van laatere waarneemingen van deszelfs Schoonzoon Kleemann behelst: als mede dat dezelve een algemeen Register, door den Eerwaarden Moerbeek vervaardigd, verleent: welke bykomende Stukken de Nederduitsche uitgave grootlyks aanpryzen. Is de Heer Rösel beroemd van wegens zyne opmerkzaamheid; de Heer Kleemann deelt, ten deezen opzigte, niet minder in de algemeene agting; des zyne laatere waarneemingen, in veele gevallen, ter nadere ophelderinge dienen: en daar het in een Werk van die uitgebreidheid dikwerf moeilyk valt, deeze of geene byzonderheid op te zoeken, kan een Register, als dat van den Eerwaarden Moerbeek, dikwerf

[p. 412]

te stade komen. - Uit hoosde der algemeene bekendheid van dit Werk hebben wy 't bykans onnoodig geagt, een verslag van deszelfs beloop te geeven; dan nadere overdenking heeft 'er ons toe genoopt, ten gevalle van zulken, die daaromtrent onkundig mogten zyn.

De Heer Rösel, na in eene Voorreden de beoefening van de Natuurlyke Historie der Insecten aangepreezen, en eenige algemeene aanmerkingen nopens dezelven voorgedraagen te hebben, vangt zyn Werk aan, met eene beschouwing der Vlinders, zo als dezelven naar hunne hoofdsoorten in Dag- en Nagt-Vlinders verdeeld worden. Voorts brengt hy de Dagvlinders in twee en de Nogtvlinders in vier onderscheiden Classen; geevende telkens voor ieder Classe een berigt van de kenmerken, welken aan de Vlinders dier Classen, mitsgaders derzelver Rupsen en Poppen, eigen zyn. De beschryving der daar toe behoorende Insecten beslaat het eerste Deel, het welk op LXXVIII Plaaten ons eene verscheidenheid van CXXI zodanige Insecten voor oogen stelt.

In het tweede Deel ontmoeten ons de Kevers, in twee Geslachten, Aard- en Waterkevers onderscheiden; waar van het eerste Geslacht drie Classen verleent, terwyl het laatste in twee Classen verdeeld wordt. Hierby komen de Springhaanen en Krekels, die wel tot twee hoofdsoorten te betrekken zyn, maar door den Heer Rösel slegts onder ééne Classe gebragt worden, om dat ze de voornaamste eigenschappen met elkander gemeen hebben. Op eene dergelyke wyze neemt hy vervolgens de Wespen en de Hommels, (waaronder ook de Byen) te zamen. En sluit dan verder dit tweede Deel met eene beschouwing der Maggen, Vloon en Vliegen; aantoonende, in hoe verre dezelven onder elkander, en van andere hun gelykende Insecten, te onderscheiden zyn. Vóór de beschryving van ieder deezer soorten gaat insgelyks, als boven gemeld is, een berigt, om ons het algemeene, dat daaromtrent aan te merken is, te leeren gade slaan; en met de beschryving der daaronder behoorende Schepzelen levert dit Deel een aantal van LXXV Plaaten, op welken eene menigte van grootere en kleinere Insecten asgebeeld wordt. De Heer Rösel brengt de hierin beschreevenen tot acht Classen; te weeten drie der Aard- en twee der Waterkevers, maakende verder ieder der opgenoemde soorten ééne Classe, waardoor 'er nog drie Classen ontstaan, uit welken hoofde deeze twee Deelen te zamen veertien Classen behelzen.

[p. 413]

Onze Autheur, met de uitgave van dit zyn Werk, dat in 't oorspronglyke bladswyze geschiedde, volhardende, ontdekte door den tyd nog al etlyke Insecten, die mede tot deeze veertien Classen behoorden; daarbenevens gelukte het hem, onder de reeds beschreevenen, nog nieuwere waarneemingen te doen; en verder ook andere Insecten op te speuren, die tot de bovengenoemde Classen niet gebragt konden worden. De vrugt van deezen zynen arbeid is in het derde en vierde Deel by een verzameld. - Het derde Deel alleen bevat, behalven zodanige Schepzelen, die tot de eerstgestelde veertien Classen te betrekken zyn, nog acht nieuwe Classen. (1.) De Libellen of Landnimphen, waaronder de Mierenroover en anderen. (2.) Zesderleie soort van Waterluizen. (3.) Eene soort van Waterspinnen, benevens eene Watermade of Myt. (4.) De Rivierkreeft, de kleine Riviergarnaal en de Zeegarnaal. (5.) Drieërleie soorten van Scorpioenen. (6.) Tweeërleie Snuitlevers, (7.) Vier soorten van Armpolypen, en eenige in steen gevonden Armpolypen, tweeërleie Vede bespolypen, drieërleie Slongetjes, en eindelyk (8.) Negen soorten van Basterdpolypen, benevens twee kleine Waterinsecten., het zogenoemde Kogeldier, en de klei e Proteus, aan welken noch kop noch staart te vinden is. Het voorgestelde, wegens de Polypen, is genoegzaam een Stuk op zigzelve, waarom de Heer Rösel 'er ook een afzonderlyk berigt voor geplaatst heeft; in 't welke hy ons de opkomst en den voortgang der ontdekkinge deezer zonderlinge Schepzelen verhaalt, met meldinge der moeite, die hy, eerst aan de egtheid der ontdekkinge twyfelende, genomen heeft, als mede van den uitslag zyner poogingen desaangaande, waaraan we deeze zyne naauwkeurige beschryving der Polypen verschuldigd zyn. Men vindt de opgemelde soorten, door den Heer Rösel zelven waargenomen, op XXX Plaaten afgebeeld; behelzende het voorige gedeelte nog LVI Plaaten, met de afbeelding van verscheiden der opgemelde Insecten.

Wyders verleent ons het vierde Deel, behalven eene voorafgaande Leevensbeschryving van den Heer Rösel, en het bovengemelde Register, aan 't einde van dit Werk geplaatst, nog eene verscheidenheid van Rupsen en Vlinders, als mede Kevers en dergelyken; die ten deele van de voorheen beschreeven onderscheiden zyn, en ten deele nog nadere aanmerkingen, op nieuwe waarneemingen gegrond, nopens dezelven aan de hand geeven. Een aantal van

[p. 414]

XXXIV Plaaten brengen ons de hier beschreeven onder 't oog; en by deezen komen ten laatste nog VI Plaaten, ter ophelderinge der nevensgaande beschryving van de zogenoemde Kruisspinnen, die, om haaren roos te vangen, een radvormig Spinzel maaken.

Ter verdere voltooijinge deezer Natuurlyke Historie der Insecten, hebben de Uitgeevers beslooten ook eene overzetting van Kleemanns Beytrage zur Natur- oder Insecten Geschichte te laaten vervaardigen, om dit Werk van dien oplettenden onderzoeker te doen dienen, tot een Vervolg op dit van Rösel; te meer daar zyn Ed. zig in zyne aantekeningen meermaals op deeze zyne Bydragen beroept, des het 'er alleszins toebehoore. Men heeft de vier eerste Plaaten van dit Vervolg reeds afgegeeven; en de Liefhebbers kunnen 'er uit zien, dat de Heer Kleemann zeer wel voldoet aan de goede verwagting, die men deswegens uit zyne aantekeningen heeft kunnen opmaaken.