Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1783

Historisch Tafereel van den oorsprong en voortgang der Kerkhervorminge in Duitschland. Eerste Deels eerste Stuk. Te Dordrecht by J.Ph. Streccius, 1782. Behalven het Voorbericht, 174 bladz. in gr. octavo.

Op het leezen van deezen Tytel verwagt men veelligt, daar de Historie der Reformatie reeds zo menigvuldigmaal behandeld zy, een oud, zo als men zegt, weder opgewarmd Werk; dan vermids het in een geheel anderen smaak, en met een gausch ander inzigt, geschreeven is, agten wy het niet ondienstig hier van verslag te geeven, met mededeeling van 't geen ons de Schryver, nopens zyn oogmerk, in het Voorberigt, vermeldt.

‘Ik ben, zegt hy, altyd van gedagten geweest, dat men de geheele Historie der Kerkverbeteringe, haaren aanvang zo wel als voortgang, de ontzwagteling haarer eigentlyke oorzaaken, der dryfveeren die ze in beweeging bragten, haar vervolg, de onmiddelyke gevolgen die ze hadt, en de meer afgelegene, welke door eene menigte van voorafgegaane omwentelingen wierden veroorzaakt; - dat men de beginzels der Hervorminge nader toetsen, - dezelve onzydig bewyzen, - haaren trapswyzen voortgang, - haare vermindering, haare verandering, - haare modificatien, - byvoegzels, - met één

[p. 119]

woord, haare menigvuldige verwisselingen onderling moet vergelyken, zo men 'er een vrugtbaar Geheel, als een Resultat, uit wil trekken. -

Al het geen regelregt tot de Kerkverbetering behoort, - dus een zaaklyk verhaal en eene verklaaring van de oorzaaken derzelve, - de uiterlyke omstandigheden, die 'er aanleiding toe gaven; - eene beknopte opgave van de voornaamste en merkwaardigste gebeurtenissen, welke, ter bevorderinge van het eigenlyke beloop dezer gewenschte veranderinge het haare inzonderheid hebben toegebragt; - noodige opheldering der Revolutie zelve, die ze heeft veroorzaakt; - onzydige beoordeeling der Karakters, welke in het werk der Reformatie vooral oplettendheid verwekken; - afbeelding hunner wezenlyke verdiensten en hunner bydragte ter voortzettinge der zaake zelve, en, dat het voornaamste is, eene juiste bepaaling, (zo veel naamlyk als naar myne kennis en de uiterlyke omstandigheden mogelyk is,) van het nadeel, dat menige Mannen, die de hand in de Reformatie hadden, door hunne drift en overhaasting, werklyk hebben gedaan; - dit, denke ik, zal een voornaam gedeelte van dit werk uitmaaken.

Ik zal op de leerstellingen der Hervormers naauwkeurig letten; dewyl ik billyke en verlichte oordeelaars eeniglyk denk te behaagen, en my dus slegts op hun oordeel beroepe, zo kan ik, zo veel te geruster, myne meening zelf zeggen, zonder te duchten dat men my den gehaaten naam van een Ketter geeven zal. - De Hervormers konden, by hun regtschapen hart, by hunne gezuiverde begrippen, en by de zo gewigtige beoordeeling, egter veele waarheden met een heel ander oog bezien en beoordeelen, dienvolgens veele dingen van eene verkeerde zyde beschouwen, - dus menigmaal dwaalen. Het is eene bekende zaak, dat men, hier en daar, blind genoeg was, en in de, mogt ik byna zeggen, redelooze hoogagting voor de eerste Hervormers zo verre ging, dat men alle hunne gevoelens als Godspraaken aanmerkte, en, zonder het minste onderscheid te maaken, elke nog zo zeer twyfelagtige en onzekere gedagte, die zy uitten, - bykans heeft aangebeden. - Deze verkeerde handelwyze, waaruit menig onheil ontstaat, denke ik tegen te gaan; - en dit zal ik best kunnen doen, wanneer ik belangeloos genoeg, en der waarheid getrouw, geen blinde volger van eenigen Hervormer ben, maar zo beslisse,

[p. 120]

als ik het vinde. Ik denk niet, dat ik den goeden naam van éénen der groote Mannen, die tot de Reformatie zo beslissend veel toebragten, benadeeld zal hebben; noch minder geloove ik, dat het ooit in my is opgekomen, zyne groote verdiensten te willen verkorten.’

Hier uit kan men eenigermaate oordeelen over de byzondere inrigting van dit Werk, als zeer verschillende van andere Geschristen over de Hervorming; en men zal, dit eerste Stuk doorbladerende, wel dra bemerken, dat de Autheur in 't zelve zeer wel aan zyn bedoelde oogwit beantwoordt, 't welk grond geeft, om iets goeds van de verdere uitvoering te wagten. -. Een volgend Stuk zal ons wel gelegenheid geeven, om hier van eene proeve by te brengen. Voor tegenwoordig zy 't genoeg, nopens het beloop van dit Stuk, het volgende nog te melden. Aanvanglyk draagt de Autheur ons voor, zyne Aanmerkingen over de Staatkundige gesteldheid van Europa, by den aanvang der Reformatie, als mede van die der Hoven, by den aanvang der zestiende Eeuwe. Hier nevens voegt hy eene beknopte ontvouwing van den staat der Weetenschappen, Kerkregeering, Godsdienstgesteldheid en gebruiken vóór de Hervorming; waarin tevens een berigt gevlogten is van de voornaamste Mannen, die als den weg ter Hervorminge baanden, en van de merkwaardigste omstandigheden, die daartoe medewerkten. Na deeze voorbereidzelen, die verscheiden leezenswaardige opmerkingen behelzen, komt de Schryver tot de Hervorming zelve, en deelt ons, na vooraf het character van Luther geschetst te hebben, mede een agtervolgend verslag van de merkwaardigste gebeurtenissen der Hervorminge in Duitschland, geduurende het leeven van Luther, en vervolgens tot op des Keizers trouwloos gedrag jegens den Landgraaf van Hessen, in den jaare 1547; welke gebeurtenissen de Autheur, naar zyn gestelde plan, met veel oordeel ontvouwt.