Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1783

[p. 27]

Onderzoek der oorzaaken van de opkomst, het verval en herstel der vereenigde Nederlanden. Door C. Zillesen. Vde Deel. Te Utrecht, by G.v.d. Brink, Jansz. 1782. In gr. octavo, 320 bladz.

Twee by uitstek aanmerkelyke tydvakken van ons Gemeenebest doorloopt, in dit Stuk, de Geschied- en Staatkundige Zillesen, te weeten dat, zints de Utrechtsche Vrede 1713, tot aan die van Aken 1748, en vervolgens het tydsverloop, van daar, tot op den dood van Prins Willem den IV, in 't jaar 1751. Naar de gewoone inrigting van dit Werk schetst hy ons vooraf beknoptlyk de gewigtigste geschiedenissen van ieder tydperk, en hegt 'er dan voorts aan, zyne opmerkingen, zo wegens de uitwendige omstandigheden, als ten opzigte van den inwendigen toestand onzes Lands, om 'er uit af te leiden, welken invloed het een en 't ander, op 's Lands wel- of kwaalykvaaren, had. De verscheidenheid van voorvallen, de wisselende toestand van zaaken, en de groote Staatsomwenteling van ons Gemeenebest, verleenen hem hier eene ruime stof tot veelerleie gewigtige aanmerkingen; waaronder 'er ook veelen gevonden worden, die byzonder in onze dagen te stade komen. Om 'er iets van die natuur uit aan de hand te geeven, zullen wy ons bepaalen tot liet geen de Heer Zillesen ons voorstelt, by gelegenheid van 't gewaagen der Oostenryksche onlusten, in welken wy ons lieten inwikkelen; terwyl Vrankryk alles aanwendde, om ons tot de onzydigheid over te haalen; aan welk laatste wy, zynes agtens, gelyk ook de Steden Dordrecht en de Briel, nog in den jaare 1743, oordeelden, gehoor hadden moeten geeven.

‘Maar ongelukkig, zegt hy, was ons land toen, en vervolgens bij laatere tijden, in een Engelschen en Franschen aanhang verdeeld. Ieder schilderde zijn tegenpartij met de haatlijkste verwen af; het waren ontrouwe verbondbreekers, lafhartigen en landverraders, die het land aan Frankrijk verkogt hadden; men kon op de verbintenissen van dat Rijk geen vertrouwen stellen. De Engelschen waren onze natuurlijke bond- en geloofsgenooten. In het huis van Oostenrijk moesten wij de Pragmatieke Sanctie helpen handhaaven om der Barrieren wille, dan waren wij gedekt voor Frankrijks heerschzugt. De Engelsche aanhang maakte ook de Staatsregeering zeer verdagt, en

[p. 28]

toonde de noodzaakelijkheid van een Stadhouder aan, - daar weer omgekeerd de Fransche aanhang het schadelijke daarvan beweerde. - Dit en meer andere redenen was de harthoofdige taal, die men voerde, en in hekelen andere schriften uitte. - Maar, om ons in die geschilstukken niet in te laaten, zal ik maar eenige eenvoudige vragen doen. Zijn de belangens en oogmerken der Vorsten, door alle tijden heen, altoos een en dezelve geweest? Blijkt niet het tegendeel uit de geschiedenis? Grootbrittanje, Frankrijk en de Staat hadden, korte jaaren geleden, verdragen van onderlinge bescherming geslooten, tegen het Keizerrijk en Spanje. Waarom wantrouwde Engeland en de Staat toen Frankrijk zoo wel niet als nu? Wie was de eerste, welke met ons als een onafhanglijk volk een verbond van bescherming sloot, zelfs tegen den zin van Engeland? immers niemand dan Hendrik de IV, Koning van Frankrijk. Bewijst dit een en ander dus niet ten klaarsten, dat wij zoo wel groote voor- als vervolgens nadeelen van Frankrijk hebben genooten? - Een blijk, dat zich de staatkunde regelt naar dat de belangens der vorsten zich keeren of wenden. - Was het huis van Oostenrijk altoos zo getrouw in de naakoming der verdragen geweest? Wat verschillen hebben wij met dat hof over de Oostendische maatschappij en Barriere gehad, strijdig met de verdragen? - Van Engeland, onze zoogenaamde natuurlijke bondgenoot, is hun goede trouw al van ouds bekend. Want Koningin Elizabeth, in 't jaar 1595 door de Staaten Generaal aangemaand zijnde, om het woord, hun in 't jaar 1585 gegeven, te houden, gaf daarop dat trouwloos antwoord, dat de contracten der vorsten contracten van goede trouw waren, en dat zij daaraan niet gehouden waren, zoo die tot publiek nadeel strekten^(a). Is dit nu de taal van eene, bij de Engelschgezinde verhemelde Koningin, geen wonder dan, dat de geschiedenissen haarer opvolgende Vorsten zoo opgepropt zijn met trouwlooze daaden, en dat wel omtrent ons, die pronken met den eertijtel van hunnen natuurlijken bondgenoot te zijn^(*). Ja, is 'er wel een natie in Europa bekend, wel-

(a) ‘Bynkershoek, over de staatszaaken. 2 D. p. 119 en 120.’

(*) Getuige hiervan, onder veelen, het gedrag der Engelsche Staatsdienaars, omtrent ons, in onze Zeevaart, geduurende den oorlog tusschen Engeland en Spanje, in den jaare 1739 ontstaan; waarover onze Autheur zig wat vroeger aldus uitlaat. ‘Wie zou het kunnen gelooven, zoo de geschiedenissen het niet onwedersprekelijk beweezen, dat der Engelschen stoutheid, in die dagen, zoo verre ging, dat zij, tegen de duidelijke letter van het verdrag van zeevaart van den jaare 1674, waarbij de regel van vrij schip vrij goed vastgesteld was, en rondelijk verklaard, dat contrabande goederen zelve het schip niet verbeurd maakten; en aan welk verdrag de koning betuigd hadt, zich te willen houden; de koning desonaangezien bij zijne oorlogsverklaaring tegen Spanje te kennen gaf, dat alle schepen, die contrabande goederen voerden, voor goeden prijs verklaard zouden worden. Het gevolg was ook, dat Engelsche oorlogschepen en kapers, in afgelegen Zeeën, zich niet ontzagen, onze schepen te onderzoeken, berooven en op te brengen, alwaar ze dan in Engeland, tegen alle verdragen aan, verbeurd verklaard wierden. - En, bij klagten daarover, gaven de Engelsche staatsdienaars genoegzaam te verstaan, “dat 'er acten van 't parlement waren, die met de verdragen scheenen te strijden; dat, door die acte, den koning de handen eenigzints gebonden waren, en dat men, bij 't parlement, herstelling zou moeten zoeken.” - Een blijk, dat zij zich bij hunnen ouden grondregel hielden; “dat de wetten van het Rijk meer golden dan de verdragen.” - Vindt men bij de Barbaaren, ja, bij de woeste volken der oudheid, wel zulke verderfelijke gronden van staatkunde? - Is 'er wel een Volk, zoo in de oude als nieuwe geschiedenissen, op te noemen, wier gedrag ter zee ontrouwer is, dan dat der Engelschen? - Hoe is 't mogelijk, zou men zeggen, dat zulk een natie nog aanhang kan hebben in ons Vaderland, daar zij, van den beginne af aan, de geezel van Neêrlands koophandel zijn geweest.’

[p. 29]

ke onzen koophandel, die de zenuw van onzen Staat is, zulke gevoelige slagen en nadeelen heeft toegebragt als Engeland; en dat, daar zij, zedert een eeuw, altoos een voordeelige, en wij met haar een nadeelige, balans van koophandel hebben gehad? - Hadden de Engelschgezinden van die tijden veel op de staatsregeering te zeggen; het was daarmede gelijk met alle regeeringen; de Monarchaale, de Arisstocratie, de Democratie en alle gemengde regeeringsvormen, tot welk laatstgenoemde soort wij behooren, hebben alle hunne natuurlijke gebreken: - misbruik van magt tot nadeel der burgerlijke vrijheid is hun hoofdkwaal. - De beste regeering van die alle kan men zeggen, is deeze, - die de minste misbruiken

[p. 30]

heeft, en daar de burgerlijke vrijheid het ongeschondenste bewaard wordt.

De Franschen, ziende, dat de bondgenooten der Koninginne vermeerderden, berokkenden, dat de Koning van Pruissen andermaal de bezittingen der Koningin aanviel, onder den naam van keizerlijke hulptroepen; want die schrandere Vorst vreesde, dat de Koningin, te magtig geworden zijnde, hem te eeniger dagen de vrugt zijner overwinning mogt ontweldigen. - De pretendent deedt ook eene onderneeming op Engeland, om daardoor den bondgenooten der Koningin elders werk te geven. De oorlog was nu, tusschen Frankrijk en Engeland, en tegen de Koningin, opentlijk afgekondigd. Den Staaten was kennis gegeven, van 's Konings wegen, dat hij voorneemens was de Oostenrijksche Nederlanden aan te vallen. Andermaal liet hij de vereenigde gewesten de onzijdigheid aanbieden, die afgeslagen werdt, zelfs met gevolg van den onderstand aan de koningin te vermeerderen, en waarmede men daadelijks op den Franschen bodem rukte. Strookte dit nu met de vriendschapsbetuigingen, welke wij aan 't Fransche hof deeden? - moest deeze stap ons niet in een openbaaren oorlog wikkelen? Nu leerden wij, bij bevinding, van hoe weinig nut de Barriere voor ons land ware. Die voormuuren, welke den Staat zoo veel schatten gekost hadden, geraakten nu één voor één in 's vijands handen, de aanzienlijke krijgsmagt, ter bezetting in dezelve liggende, wierdt ten deele krijgsgevangen gemaakt, of vermogt in een bepaalden tijd geen dienst doen; met gevolg, dat daar door onze legers te zwak en onbestand werden, om den vijand wederstand te bieden. Zie daar de gevolgen van het Weener verdrag, en wat voor nadeelen een zoodaanig verbond van onderlinge bescherming ons toebragt. Het was die zelve oude klip, daar wij meermaals schipbreuk op geleden hadden. - 't Is waar wij hebben daar door de eer verworven van altoos getrouw te zijn geweest, in 't naakomen onzer verbonden. - Maar met dat al, is het ook het middel geweest, dat de bronnen van 's lands welvaaren zijn opgedroogd, 's lands schatkisten uitgeput, en de belastingen en staatsschulden onnoembaar zijn vermeenigvuldigd. Was het niet beter en voorzichtiger geweest, dat de stuurlieden van ons schip van staat zich voor die gevaarlijke klip gewagt hadden^(*)? Kon het lokaas van de vernietiging der

(*) Onze Autheur heeft in deezen het oog, op zyne voorheen beweerde stelling, ‘dat het onze zaak niet is verbonden van onderlinge bescherming met andere volken aan te gaan;’ welke stelling hy in 't voorige Deel by herhaaling heeft aangedrongen; en waarvan wy ook diestyds verslag hebben gegeeven^(*). Men voege, by het toengemelde, nog eene opzetlyke aanmerking van den Autheur ten deezen opzigte in dit Deel. - Gewag gemaakt hebbende van de schadelyke gevolgen, welken de Oostenryksche successieoorlog voor ons Vaderland en deszelfs finantien had, vervolgt hy in deezervoege.
‘Zie daar al wederom de schadelijke gevolgen der verbonden van bescherming, en evenwel willen nog zommige beweeren, dat dezelve noodzaakelijk zijn, om ons te beveiligen voor de aanvallen onzer vijanden. Maar ik vrage eens aan dezulke, of de geschiedenissen niet leeren, dat de meeste oorlogen van ons, met andere volken, hier hun oorsprong uit genomen hebben? Dit zo zijnde, was het dan niet veiliger op onze eigen kragten te steunen, met het zeeweezen zoodanig te versterken, dat wij voor de roverijen onzer zoogenaamde natuurlijke bondgenooten, doch laat ik liever zeggen vijanden, beveiligt raakten? - Ja, wat vertrouwen kan men op verdragen stellen? Hoe veele magtige Vorsten hadden zich niet tot de handhaving der Pragmatieke Sanctie verbonden, en wierden niet alleen ontrouw, in de naakoming daar van, maar kwamen zelfs met ongehoorde eischen voor den dag, van bezittingen, waarvan zij bevoorens plegtigen afstand gedaan hadden. - Is dat zoo, welke staat is 'er dan te maaken op zulke verbintenissen? Wat staatkundigen kunnen ons verzekering geven, dat zoo dra de belangens der Vorsten omtrent ons veranderen, of wij zouden, even als anderen, ontrouw behandeld worden? - Heeft het ons de bevinding niet al geleerd met Engeland? een Rijk, waarmede wij, zedert den tijd van Willem den III, op het sterkste mee verbonden zijn geraakt. Kom, laat eens een Engelschgezinde mij eenige voordeelen opnoemen, welke wij uit die verbintenissen getrokken hebben; leveren de geschiedenissen wel iets desaangaande op' Neen! het tegendeel. Zij zijn het, die hun grootheid tragten te bouwen op den ondergang van onzen koophandel; door onze naauwe verbintenis met dat Rijk zijn wij in verscheiden oorlogen gewikkeld, waarvan 's lands grootste schulden oorspronkelijk zijn; met gevolg, dat 's lands Zeemagt, de eenige Schutgodinne des Koophandels, tot een aanmerkelijk verval geraakt is; dat de ingezetenen met schier ondragelijke lasten bezwaard zijn geworden, tot voorloop en verval der eertijds bloeijende fabrieken. - Ik zal nu niet herhaalen, het ontrouw gedrag van deezen onzen zoogenaamden natuurlijken bondgenoot, in de belemmering van onzen koophandel ter zee: daar heb ik al zoo veele schilderijen van opgehangen, dat mijn vaderlandsch bloed aan 't gisten zou raaken; vooral tegen dezulken van ons, die met mond of penne het ontrouw gedrag der Engelschen zoeken te regtvaardigen, tot schande en oneer van het land hunner geboorte: doch ik zal in 't vervolg deezer geschiedenissen nog wel eens nadere gelegenheid krijgen, om het verraadelijk gedrag dier bastaarden, beter naam verdienen zij niet, ten toon te stellen.
Het is opmerkelijk, dat onze zeemagt juist tot verval gekomen is; zedert onze naauwe verbintenisse met Engeland onder Willem den III, en vervolgens, daar integendeel de Engelsche zeemagt van dien tijd af aan geduurig is toegenomen. Zou men daar geen reden voor kunnen vinden? - mij dunkt van ja! - Het was Engelands belang, als met ons op het naauwst verbonden, om, door hun invloed op onze staatsvergaderingen, het daar heen te leiden, dat wij van langzaamerhand daarin zoo verre verzwakten, dat wy hun doeleindens tot de voikome heerschappij ter zee nimmer konden betwisten. Want door hun meerderheid op zee waren zij genoeg in staat om Frankrijks en Spanjes zeemagt te fnuiken; vooral naa dat de Engelschen in Noord-America zoo magtig zijn geworden. Hoe zwakker nu onze zeemagt was, des te veiliger konden zij onzen koophandel, als zij in oorlog met Frankrijk of eenige andere zeemogendheid waren, belemmeren, en ongestraft het grootste onregt plegen; als wel verzekerd zijnde, dat wij dit geduldig moesten verdragen; te meer, om dat wij, door hun, in zoo veele nadeelige landoorlogen gewikkeld waren geweest, dat 's lands schatkist niet gedoogde, om onze zeemagt in staat te houden. Hun staatkunde vorderde ook daarom, om door vorstlijke huwelijken zich met het Orangehuis te verbinden; en, door deeze, hun invloed op de staatsvergaderingen en de vereenigde gewesten in hunne belangens te houden.’

(*) Zie boven, IV. D. bl. 354-362.

[p. 31]

Oostendische maatschappij, en de vereffening van de geschillen der Barriere, opwegen tegen de nadeelen, die nood-

[p. 32]

wendig daaruit moesten voortkomen? - Een blijk, dat men de belangens van den koophandel wel eens te verre kan trekken, tot nadeel van het Vaderland; want uit verscheide antwoorden der Staaten, op voorstellen en aanzoeken der buitenlandsche Hoven tot verdragen van onderlinge bescherming, bleek genoeg, dat de Staaten wel bewust waren, wat daaruit volgen moest. - Doch 't was een gebrek aan de Staatsregeering wel eigen, dat de belangens van deeze of geene groote Stad, door 't winnen der stemmen van Steden, die daar geen belang bij hebben, haar oogmerk bereikten.’

(*) Zie boven, IV. D. bl. 354-362.