Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1782

Genees- en heelkundige gevallen en aanmerkingen over het zwellen, vergroten en uitzakken van de tong.
Door Jacob van der Haar.

De Tong kan somwylen zodanig zwellen, dat ze eenige duimen buiten den mond blyft uithangen. K. trioen verhaalt van eene Kuipers Dogter te Leyden van vyftien jaren, dat, van toen zy een kind was en eenige we-

[p. 565]

ken van eene Koorts bezogt, de Tong aan haar, langzamerhand, zodanig was uitgezet geworden, dat dezelve nu, byna vier duimen, buiten den mond, ja lager dan de kin, afhing, en in een zilveren koker, ter verberging, en ook, zo ik berigt ben, ter verzameling van de kwyl, gedragen wierd^(a). De beroemde van swieten spreekt van dit geval^(b), en de groote gaubius pleeg het jaarlyks, in zyne Academische lessen, aan te halen. Heden, veertig jaren, na het verhaal van trioen, leeft dit Mensch nog, volgens het getuigenis van den zeer kundigen Leydschen Heel- en Hand-Arts, balthazaar^(c). Was dit geval in Hollandsch Atheen, niet gebeurd, waarschynlyk had 'er nooit iemand van gesproken. Ik meen elders, op een Dorp, een soortgelyk verouderd geval gezien te hebben.

Ik zou 'er insgelyks verscheiden uit galenus, schenkius, benedictus, valesius, trincavalla, riverius, claudinus, forestus, en anderen, dog met weinig nut, konnen opgeven. Twee voorbeelden, voor de oeffenende Heelkunde van meer aangelegenheid, schoon, naar myne gedagten, wat sterk behandeld, kan ik niet stilzwygende voorbygaan.

De Leydsche Hoogleeraar sandifort verhaalt een geval uit de Actis Litterariis Sueciae, anni 1732, door spöring opgegeven, van een Meisje van tien jaren, aan welke de Tong, ter lengte van vier duimen buiten den mond, door den kundigen Heelmeester h.m. hoffmann, met behulp van een daar by afgebeeld werktuig, is afgesneden, met dat gevolg, dat zy naderhand klaar en duidelyk sprak, daar zy te voren geen woord konde uitbrengen^(d).

De beroemde Paryssche Heelmeester louis heeft ons, in eene Natuur- en Ziektekundige Verhandeling over de Tong, veelal ingerigt, om aan te tonen, dat men zonder Tong spreken kan, XVIII Waarnemingen, zo van zig zelven, als van anderen, medegedeeld; bestaande in haastige, langzame, goed- en kwaadaartige gebreken van de

(a) Genees- en Heelkundige Waarnemingen. Leyden, 1743.

(b) Tom. I. §. 55. p. 72.

(c) By een verpligtenden Brief, van den 1sten October, 1782.

(d) Genees- en Natuurkundige Bibliotheek, IVde Deel, p. 750.

[p. 566]

Tong: onder anderen zegt hy, dat, onder het gebruik van Kwikmiddelen, de Tong verbazend kan opzwellen. Slegel, een beroemd Hoogduitsch Geneesheer, zag zulks, by een Burger van Parys, wiens Tong zeer schielyk, en zo groot, opzwol, dat hy ze niet in den mond konde houden. Een Heelmeester, vrugtloos alles aangewend hebbende en voor een versterving vrezende, sneed de helft af, en de Lyder genas, sprekende als te voren.

De Heer louis beschouwt deze handelwys veeleer roekeloos, dan noodzaaklyk, en zegt; in vele soortgelyke gevallen, het dringend gevaar te boven gekomen te zyn, met een of twee Aderlatingen, eenige Buikzuiverende Clysteren en verandering van Lucht; alsmede, dat het openen van de Kikvorsch-Aderen, en het aanleggen van Bloedzuigers, van veel dienst konnen zyn^(e).

Dan dit schynt, naar myne gedagten, alleen te pas te komen, by haastige en den dood dreigende ontsteking, zwelling en versterving van de Tong. En het is ook, dog alleen in deze gevallen, dat m. de la malle, in het zelfde Werk^(f), met j. van meekren^(g) en anderen, aanraden, om de Tong, met twee of drie lange, vry diepe, insnydingen, te klieven, om, door de bloeding en ontlasting der Vaten, de zwelling te verminderen, en een dreigende versterving, of verstikking, voor te komen. Want, by veroude zwelling en uithanging van dit Deel, by welke de eerste toevallen reeds verdwenen, en welke aldus zonder gevaar zyn, schynt het my toe, dat deze handelwys naauwlyks kan te stade komen. - Men behoort de haastige, gevaarlyke, wel degelyk te onderscheiden, van de langzame verouderde en niet gevaarlyke uitzakking van de Tong, en zyne handelwys daar naar te rigten.

De weinige Schryvers, die my bekend zyn, en over het uitzakken van de Tong geschreven hebben, spreken wel van de eerste aanleidende, maar geenzins van de twede voortbrengende, oorzaak, dat is, het kwylen, en het daar door veroorzaakte vooröverbuigen van het hoofd. En zonder de ware oorzaak te kennen, dwaalt men niet zelden in de behandeling.

(e) Memoir. de l'Academ. Roial. de Chirurg. Tom. V. p. 486, enz.

(f) p. 513, enz.

(g) Hoofdst. XXI. p. 140, enz.

[p. 567]

Naar myne geringe ondervinding, ontstaat deze Ziekte merendeels, of na het gebruik van Kwikmiddelen, of by kwylende Kinderpokken, Scharlaken-, Rot-, en alle soort van Kwyl-Koortzen, zeere Kelen, langdurende Sprouw, en, kortom, in alle Ziekten, by welke een hevig kwylen gepaard gaat, en de Lyders gedwongen zyn, om, tot voorkoming van verstikking, met het hoofd naar den grond de kwyl te ontlasten. - Deze twede oorzaak gaf my het eerste en het meeste licht, om dit gevreesde kwaad somwylen vry gemaklyk voor te komen, of, reeds daar zynde, spoedig te genezen.

In alle deze omstandigheden zwelt en zakt de Tong, door den indrang der vogten, en verwyding van Vaten, dikwils, verbazend lang, zo als wy uit de voorbeelden gezien hebben, buiten den mond; en blyft, schoon ook de eerste oorzaak, of door de natuur, of door de konst, is weggenomen, zitten, en vooral zo de Lyder, gelyk meest altoos, met een vooröverhangend hoofd, blyft kwylen, en de Tong zelfs door een doek aanhoudend gedrukt en gewreven word: ook zakt de Tong veelal eenigzins naar die zyde, op welke de Lyder het meest gewoon is te liggen. De zwaarte van dit Deel maakt de zwelling en uitzakking noodzaaklyk. En het is zeer te verwonderen, dat dit kwaad niet meermalen gebeurt.

Wanneer de Tong, eerst onlangs gezwollen, de tanden doordringt, vermeerdert daar tusschen, gelyk ik zo even zeide, de uitzetting, gedurende de eerste oorzaak, tot eene bepaalde grootte, in welke zy vervolgens schynt te blyven. En het is juist dan, dat de Geleerden vry gereed zyn, om dit verwonderlyke kwaad, aan een al te sterken groei of wasdom van de Tong, toe te schryven. Maar dat dit, naar myne gedagten, nog de reden, nog de oorzaak is, nog zyn kan, blykt, uit het voorheen gezegde, maar ook vooral uit het bekende Leydsche geval van trioen; waar van de zeer oordeelkundige Heer balthazaar de goedheid gehad heeft, my, onder meer andere byzonderheden, te melden; dat de Tong zedert veertig Jaren in grootte niet vermeerderd is, en in den gewonen zilveren koker, die zy van tyd tot tyd opligt om 'er het kwyl te doen uitlopen, gemaklyk kan bewogen worden, enz.^(h).

(h) By dit berigt heeft de Heer balthazaar, waar voor ik hem hier openlyk dank zeg, nog gevoegd, een juist model der zilveren koker; zeggende wyders: indien men deze Lyderesse hoorde spreken zonder dezelve te zien, zoude men niet konnen geloven, dat zy een zo dikke en lange Tong had: zo duidelyk en vlug is hare spraak. En betreffende de kaauwing en slokking, dezelve zyn ook redelyk wel genoeg. - Twee dagen na dit berigt, schreef my de groote en altoos opmerkende camper, die dit Mensch meermalen gezien en gesproken had: Ik meene dat men haar de onderste tanden weggenomen heeft, om de schaaving voor te komen. Dit schynt my toe, zo om de Tong te bergen, als om het kauwen met de kiezen te helpen, van de uiterste noodzaaklykheid. In myn twede of volgende geval ziet men, dat de natuur, door de Tong, de tanden zelf had voorövergebogen.

[p. 568]

Schoon de Schryvers, zo veel ik weet, van deze laatste of twede oorzaak van het uitzakken van de Tong, niet spreken; en aldus ook niet geweten hebben, hoe zy moest worden te regt gebragt, zo meen ik nogthans, datze, schoon niet als eene eerste, ten minste als de voornaamste of volgende oorzaak, moet worden aangemerkt. Ik behoef ook, dunkt my, dit niet verder te betogen; de natuur der zaak, de reden en de allereenvouwigste geneeswys die men bedenken kan, en in de volgende versche en verouderde voorbeelden is gevolgd, kunnen, en zullen, zo ik my niet geweldig bedrieg, dit ten klaarsten tonen; en ik hoop, dat ze, ten minste voor myne Vaderlandsche Letteroeffenaren, ten spore mogen dienen.

I. Geval. Aan een Man van in de veertig Jaren, voor vier, of vyf weken, in eene zware krankte en in een zeer benauwde keelziekte gevallen, zwol de Tong zo geweldig, dat hy, om vryer te konnen ademhalen, de mond wyd open, en, om een overvloedig en taai kwyl te lossen, denzelven byna altoos vooröver buigen moest. Hier door zakte de Tong, meer dan twee duimen lang, buiten den mond. Herhaalde aderlatingen, purgeermiddelen, pappen om, en inspuitingen in, de keel, geholpen door de goede natuur, namen wel de eerste toevallen weg, zo, dat de Koorts weinig, en het doorslikken vry gemaklyk was geworden; maar een aanhoudend kwylen, het welk een uitgezakte Tong altoos, zo veel ik weet, verzelt, grote honger, het niet kunnen kauwen nog verstaanbaar spreken, maakten zynen tegenwoordigen toestand wel niet meer gevaarlyk, maar niet te min elendig.

In deze omstandigheid by dezen lyder gevraagd, vond ik zyne Tong, zo als gezegd is, ruim twee duimen bui-

[p. 569]

ten den mond; en vernam, dat dit reeds zedert 15 of 16 dagen, alzo geweest ware. De Tong was buiten den mond veel dikker en breder dan binnen denzelven, dog zagt, lopende gedurig eene dunne wateragtige kwyl, van onder de Tong langs de kin. Ik nam een bierglas met geurigen Moezelwyn, die voor de hand stond, mengde daar onder een rauwen Doyer van een Ei, en daar in een zwagteltje ter lengte van eene Elle, en twee vingeren breed, genat hebbende, omwond ik dit, redelyk styf, om de Tong. Wyders deed ik een strookje linnen, van op het hoofd tot over de ooren, afhangen, nemende daar na een twede stuk, twee duimen breed, het welk ik meest van onder en van voren tegen de Tong leidde, en op het agterhoofd vastknoopte; ligtende daarmede de Tong, by wyze van een schortband, eenigzins in de hoogte en in den mond. En, op dat deze band niet verschuiven mogt, knoopte ik de afhangende einden, over de ooren, boven op het hoofd vast; het welk den Lyder, in de eerste minuten, wel eenig ongemak scheen te baren, dan dit was ras gedaan. Wyders deed ik den zieken altoos op den rug en met het hoofd zeer laag liggen; slikkende alzo alle kwyl of speekzel naar de maag. En om zulks meer en meer te bevorderen, gelastte ik zyne Vrouw, dat ze het zwagteltje, om de Tong, alle quartier uurs, met twee of drie theelepeltjes Moezelwyn en een Doyer van een Ei, langs de bovenlip, moest bevogtigen, en hem tot het nederslikken, aanzetten; als mede, nu en dan, den Tong-Schortband, agter op het hoofd, een weinig aansluiten, zo als geschiedde.

Dit verband, dien eigen avond willende vernieuwen, zag ik, dat het zwagteltje om de Tong ten deele daar van was afgeschoven, als ook, dog met geene kleine vreugde en verwondering, dat de Tong byna een duim breed, terug en in den mond was getrokken: ik besloot dan hierom op dezelfde wys voorttegaan; en zag met genoegen, dat de Tong, in minder dan twee dagen, schoon nog eenigzins styf en gezwollen, egter geheel binnen de tanden, en, na verloop van nog eenige dagen, geheel hersteld was.

Ik zal over dit geval, waar van my alle omstandigheden onbekend of vergeten zyn, geene aanmerkingen maken, vertrouwende dat ieder oordeelkundige dit zelf kan en behoort te doen. De volgende waarneming is, zo ik meen, doorstekender en zal aan de voorgaande meer licht byzetten.

[p. 570]

II. Geval. Den 2 September, 1782, bragt men eene elendige Vrouw, eenige uuren buiten deze Stad wonende, by my, welke onder en na een aangewende kwik- en kwylbehandeling, de Tong, zedert zes-en-twintig weken, ruim drie duimen lang, buiten den mond en over de kin afhing. Het uithangende deel der Tong was, buiten den mond, veel dikker en breder, dog dezelve was niet aanmerklyk verhard, als alleenlyk ter plaatze, alwaar zy op de onderste Tanden, welke reeds door het gewigt vooröver waren gebogen, gerust had en gedrukt was geworden: ook had de Tong, welke buiten den mond breder en dikker was, op de hoogte der Tanden, als het ware, een ingetrokken kring of vernauwing; het welk, misschien, aan anderen aanleiding kan gegeven hebben, om ze, daar ter plaatze, af te snyden, en de bloeding door een brand-yzer, enz. te stuiten.

Onze Lyderesse, let wel, zat altoos met het hoofd voorover, en kwylde onophoudelyk. Voor het overige was zy, gelyk men ligt denken kan, vermagerd, bleek, bol, dog anders vry gezond, zelfs hongerig; kunnende niets, waar toe zy begeerte had, kauwen nog eeten, nog ook eenigzins verstaanbaar spreken.

By verhaasting van haar vertrek moest ik aanstonds raad verschaffen; en, by gebrek daar van, zo als ik naderhand verstond, had men reeds besloten, om de uithangende Tong, door iemand anders, te doen afsnyden. Dan, kennende haar ongeval en deszelfs ware reden en oorzaak, besloot ik, om haar het zelve opschortend verband, van den lyder in het voorgaande Geval, aan te doen; dog zonder het zwagteltje om de Tong. Dit verband was aanstonds, door de uitlopende kwyl, doornat; maar zo ras ik haar gelastte, het hoofd agteröver te houden, en het speekzel neer te slikken, droogde het zelve, binnen een kwartier uurs, geheel op. Wyders gebood ik haar, met aanbeveling aan die geene, welke haar verzelden, dat zy, t'huis gekomen zynde, altoos met het hoofd laag agteröver en op den rug liggen, en het speekzel doorslikken moest, en dat dit verband in dezelfde orde, van tyd tot tyd, moest worden hernieuwd; en telkens, eenigzins vaster, aangebonden.

Weinige dagen daar na berigtte my de Secretaris van die plaats, dat de Tong, in drie dagen, geheel in den mond en binnen de Tanden gekomen was, dat de Lyderesse dezelve wel niet wederom kon uitsteken, bewegen

[p. 571]

nog kauwen, maar egter duidelyk kon spreken, zonder zelfs eenigzins meer te kwylen, enz.

Vermits haar onderste kaakbeen, in 26 weken, niet merklyk was bewogen wegens de uithangende Tong, en deze, ongetwyffeld, nog dik en gezwollen was; als mede dat hare onderste tanden buiten hare gewone rigting waren gedrongen, begreep ik, dat het, naar alle gedagten, nog eenigen tyd vereischte om dezelve wederom in hare gewone beweging te brengen. Intusschen gebood ik dat men haar gedurig een weinig Mallagawyn, met een Doyer van een Ei gemengd, moest in den mond doen houden, en langzaam doen slikken, en voorts haar aansporen, om de styve kaak en Tong meer en meer te bewegen, eenig vast voedzel te kauwen, te spreken en wyders te doen als voren.

Van hare bediende Geneesheren bekwam ik geen het minste naberigt, hoe zeer ik zulks met verlangen verzogt had. - Het verlies is misschien gering. - Dan, na verloop van zes weken ontfing ik, buiten hun, een brief van den Secretaris van die plaats, vriezekolk, waar in gemelde Heer tot myn grootst genoegen schreef: De Tong van Angenes van Tuyl is aan de regte zyde, op welke zy voorheen het meest gelegen heeft, nog eenigzins dik en hard; zy eet en drinkt zonder eenige verhindering, maar hetzelve moet niet zeer heet zyn. De spraak gaat hoe langer hoe klaarder: - Als de dikte van de Tong weg is, zal de spraak wezen als voorheen.

Meer kan ik derhalven niet mededelen, egter geloof ik, dat ik aan haar en myn oogmerk, om namelyk de Tong, welke 26 weken den mond had uitgehangen, in denzelven wederom in te brengen, geheellyk voldaan heb.

Laat het my gegund zyn, deze Waarnemingen met de voorafgaande te vergelyken en 'er eenige leerzame gevolgen uit af te leiden.

I.	Dat, by aldien de twee laatste gevallen niet op myne of dergelyke wyze waren behandeld, maar overgelaten aan de natuur, zo als tot hier toe schynt gedaan te zyn, de uithangende Tong ongetwyffeld, even als in het geval van trioen en anderen, buiten den mond gebleven, of, misschien, afgesneden zoude zyn geworden.
II.	Dat by aldien men in het geval, van trioen ge-

[p. 572]

	meld, aanstonds na het bedaren der eerste toevallen, de Tong, naar onze wyze, had behandeld, dezelve, waarschynlyk, zeer ras wederom binnen de Tanden zoude gekomen zyn.
III.	Dat dezelfde handelwys, in de gevallen door spöring en slegel gemeld, naar alle gedagten, het afsnyden der uithangende Tong zou hebben voorgekomen.
IV.	Dat men, by alle kwylende keelziekten, waarin de Tong deel heeft, en wezenlyk buiten den mond zakt, niet vrezen moet, dat ze altoos buiten denzelven blyven zal; en dat, zo ras de eerste toevallen bedaren, en de kwyling voortduurt, men het voorover hangen van het hoofd moet beletten, den Lyder op den rug doen liggen, hem de kwyl doen nederslikken, en dit meer en meer bevorderen, door hem gedurig een weinig Wyns of iets anders aangenaams, in den mond te geven. - Immers door het gedurig slikken trekt de Tong ook telkens agterwaards.
V.	Dat men, by eene zeer grote uitzakking, zig niet moet verhaasten, om de Tong, door het bovengemeld verband, binnen den mond te brengen, maar liever langzaam te werk gaan, wyl de mond de verouderde gezwollene Tong niet zo schielyk kan bevatten, en dezelve binnen de Tanden van de onderkaak kan beklemd raken. Ik geloof dat dit laatste, in myn twede Geval, eenigzins heeft plaats gehad.
VI.	Dat, (schoon ik 'er geene bevinding van heb) waarschynlyk dezelfde geneeswys by zeer verouderde en zeer groot uithangende Tongen, zonder eenig gevaar, zoude kunnen worden beproefd; vooral, zo men de Tong eerst eenige dagen of zomtyds weken, met een zwagteltje omwond, dunder maakte, en tevens met een schortband langzaam poogde terug te brengen. - Misschien zouden sterke Purgeermiddelen hier toe mede dienstbaar kunnen zyn. - De tyd, helaas! de tyd, moet en zal alles leren.
VII.	Dat het uitzakken van de Tong, in de Genees- en Heelkundige zamenstelzels, mede eene plaats verdient.
VIII.	Dat, in de grootste eenvouwigheid de hoogste wysheid

[p. 573]

uitblinkt; en dat zy, die zig daar van weten te bedienen, het allergelukkigst slagen.

Zo deze geringe Aanmerkingen, over het uitzakken van de Tong, maar eenigzins strekken konden tot Verheerlyking van hem, die de Tong gemaakt heeft, en tot heil van hun, wier pligt het is om dezelve ter zyner Eere te gebruiken, dan, ja dan, is myn wensch vervuld.

's Hertogenbosch,

den 31 October, 1782.