Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1782

Wysgeerige twyfelingen aan de geleerden voorgesteld.
Door den Heer De la Coudreniere.

(Journal de Physique. Juin. 1782.)

Indien het waar is, gelyk descartes, reeds ten zynen tyde, beweerde, dat een rechtschaapen Natuurkundige niets moest vaststellen, en leeren aan alles te twyfelen, mogen wy zeggen, dat deeze Geestgesteltenis bovenal noodzaaklyk mag gekeurd worden, om zich te hoeden tegen eenige valsche beginzelen, in de Hedendaagsche Natuurkunde ingesloopen.

Men heeft geschreeven, en men herhaalt het alle dagen, dat Groot en Klein niets volstrekts hebben, dat een Lichaam niet klein of groot moet geagt worden, dan in vergelyking met een ander Lichaam. Volgens dit beginzel hebben beroemde Natuurkundigen beweerd, dat de Voortteeling niets anders is dan eene Ontwikkeling, dat wil zeggen, dat de eerste Mensch, het eerste Paard, de eerste Muis, ieder, alle de Menschen, Paarden en Muizen in zich bevatte, die tot het einde der wereld zullen gebooren worden, en dat alle deeze op zichzelven staande weezens alleen zich agtereenvolgende ontwikkelen, alle reeds de een in den ander gevormd zynde, in de evenredigheid van een volwassen Dier tot de Vrugt in het zaad opgeslooten; op dezelfde wyze zyn alle Gewassen by de Schepping gevormd: de eerste Ei-

[p. 546]

kenboom behelsde in zich alle de Eikenboomen, die vervolgens groeyen, in de evenredigheid van een Eikenboom en een Eikel.

Dit Stelzel, thans bykans geheel verlaaten, zou ik hier geene plaats gegeeven hebben, indien een ander Stelzel, niet min ongelooflyk, desgelyks niet beweerd geworden was door Natuurkundigen van grooten naam, en die op het zelfde beginzel bouwen. Over de Wonderen des Heelals handelende, hebben deeze Geschiedschryvers der Natuure gezegd, dat de Microscoop-Diertjes, ten opzigte van anderen, veel kleinder zyn, gelyk als een Olyphant, ten opzigte van een Ziertje; en dat deeze tot andere nog veel kleinder in dezelfde evenredigheid staan; deeze weder tot andere, al kleinder en kleinder tot in het oneindige. Maar, dat wy, zonder ons in te laaten tot het nagaan van alle gevolgen, welke men uit dergelyk eene veronderstelling zou kunnen trekken, alleen de ondervinding raadpleegen, de Natuur vraagen ten aanzien van de orde en overeenstemming, welke zy in 't Heelal heeft vastgesteld.

De Viervoetige Dieren leeven doorgaande veel langer dan de Kruipende, deeze langer dan de Insecten, en de laatste langer dan de Microscoop-Diertjes. Dit zelfde neemen wy waar in het groeyend Ryk: Boomen duuren langer dan Heesters, deeze langer dan Kruiden, en de laatste langer dan Eendagplanten. De Leevensduur is, derhalven, over 't algemeen, geëvenredigd aan de kragt en grootheid van elk Schepzel. Ik weet 'er zyn uitzonderingen op deezen regel. De Mensch, by voorbeeld, leeft langer dan een Paard of een Koe: maar dit bewyst niets tegen de algemeene orde van den Leevensduur in elk geslacht. Dit beginzel, op waarneeming gegrond zynde, dunkt het my, dat, indien 'er Diertjes waren, klein genoeg, om, ten opzigte van de Microscoop-Diertjes, even 't zelve te zyn als een Ziertje tot een Olyphant, derzelver bestaan niet meer dan één oogenblik zou weezen: en dat eindelyk de veronderstelde nog veel kleinder Diertjes geen tyd altoos zouden hebben om te bestaan.

Wanneer de Verbeeldingskragt der Wysgeeren eens verhit is, gaat zy zo verre dat de bedaarde Reden haar niet kan volgen. Men heeft de vermetelheid gehad, om te beweeren, dat elk ondeelbaar deeltje (Atome) een Heelal kon bevatten, waarin Zonnen, Planeeten, en Inwoonders bestonden, in dezelfde evenredigheid als die Weezens bestaan in het zigtbaar Heelal, waarvan wy een gedeelte uitmaaken. - Hoe veele andere, even onredelyke, verborgen-

[p. 547]

heden heeft men uitgevent, en door den druk gemeen gemaakt? Indien de byzondere uitgestrektheid van elk Lichaam geen volstrekte grootheid is betrekkelyk tot die van 't Heelal, waarom zegt men dan nog, dat het geheel evenredig is aan zyne deelen? In deezer voege zouden veele onzer Axiomas, of eerste waarheden, tegen elkander stryden, als men zich de moeite gaf om ze met elkander te vergelyken: en zou men dan de algemeene twyfeling der Sceptici kunnen wraaken!

Ik wil liever gelooven, dat het Maakzel des Heelals niets wilds, niets onbepaalds, hebbe. Alles in de Natuur is zamen verknogt, en volgt uit elkander: alles is eindig, met betrekking tot het geheel, gelyk het betrekking heeft tot de deelen. De eenvoudige en kragtdaadig werkende Natuur volgt een plan, een algemeen stelzel, waar van orde en overeenstemming den grondslag uitmaaken. De uitgestrektheid en duurzaamheid van alle Weezens op zichzelven zyn bepaald, zo in 't groot als in 't klein; en in de drie Ryken zyn paalen van grootte, welke de kragten der Natuure niet kunnen overschreeden. Verondersteld zynde, dat een Dier van eene overmaatige monsteragtige grootte zich kon vormen, men mag vry gelooven, da het zou omkomen eer het zynen waschdom verkreegen hadt, en zyne soort niet zou kunnen voortzetten. - In deezer voege zyn alle Weezens op zichzelven betrekkelyk tot de plaats, welke zy in 't Heelal beslaan, en men kan dit Heelal aanmerken als een Weezen op zichzelven, 't welk eene menigte van andere Weezens bevat; wier uitgestrektheid en duurzaamheid noodzaaklyk bepaald zyn naar rede van de algemeene zamenstemming.

Deeze denkbeelden, die my eenvoudig en baarblyklyk voorkomen, zullen zeker allen niet smaaken: want, naa beweerd te hebben, dat Groot en Klein op zichzelven volstrekt niets zegt, heeft men schitterende Stelzels gebouwd die men noode zal verlaaten. Terwyl ik, nogthans, denk, dat waare Geleerden de Waarheid boven Stelzels agten, bid ik hun deeze Zwaarigheden, welke ik hun mededeel, op te lossen en myne Twyfelingen te verdryven; zulks zal my kunnen verstouten om hun nieuwe, over andere stukken der Hedendaagsche Natuurkunde, voor te draagen.