Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1782

Proeve van Aanmerkingen over het regt en onregt gebruik der H. Schrift, voornaamlyk in het behandelen van de practyk der Godzaligheid, door C. Swaving, Predikant te Naarden. Vierde Stuk. Te Utrecht, by A.v. Paddenburg en C.v.d. Brink, Jansz. 1782. Behalven het Voorwerk en Aanhangzel, in gr. octavo 89 bladz.

Hebben de voorige Stukjes van den Eerwaerden Swaving, door de oordeelkundige behandeling van dit onderwerp, den onpartydigen beoefenaren der Bybelbladen ge-

[p. 384]

meenlyk genoegen gegeven, wy hebben, onzes agtens, zeer goeden grond, om te vertrouwen, dat ze 't in dit Stukje niet minder zullen vinden. Zyn Eerwaerde maekt hier mede een aenvang van 't naspooren en ontvouwen van 't Volkscharacter van 't oude Israël, en wel, 't geen hier bovenal opmerking vordert, voornaemlyk van dat Volk in en na de dagen van Moses, tot op de verwoesting van het Joodsche Gemeenebest; zonder zich met de latere of hedendaegsche Jooden op te houden; als die, (behalven dat zy tot het bepaelde oogmerk des Autheurs niet behooren,) zeer onderscheiden zyn van het oude Israël, ingevolge der ontzachlyke staatsverwisselingen, die zy, zedert de dagen hunner vaderen, ondergaen hebben. - Een Stuk dat, gelyk ieder oplettende, die vooral enige Menschenkennis heeft, terstond bezeft, van een uitgebreiden invloed is, op het wel verstaen en recht gebruiken veler voorstellingen der Heilige Schryveren, nopens het doen en laten der Israëlieten; waerin hun character wel degelyk in aenmerking komt, om 'er met enige juistheid over te oordeelen; en waer op veele spreekwyzen der Bybelbladen gegrond zyn, of zinspelen. Een Stuk derhalven, dat wel een gezet onderzoek verdient; te meer daer onkunde hier van, of onoplettendheid daerop, niet zelden aenleiding gegeven heeft, tot zeer ongegronde en verkeerde uitleggingen; daer men verscheiden voorstellingen beoordeeld heeft, naer onze latere Europische spraek en zeden; welken ondertusschen, in vele opzichten, hemelsbreedte van die van 't Israël verschillen. Wy hebben des met plaizier gezien, dat de opmerkzame Swaving deeze taek op zich genomen heeft; en het thans uitgevoerde gedeelte belooft ons vervolgens gegronde ophelderingen veler byzonderheden van die zyde.

Ter naeuwkeuriger ontvouwinge van dit Stuk, laet hy, na zyn onderwerp bepaeld te hebben, enige algemene aenmerkingen voorafgaen, over 't geen in dezen opmerking vordert, en al of niet ter bereikinge van het bedoelde kan strekken: 't geen hier te meer te stade komt, om dat velen, zo als zyn Eerwaerde meld, in 't schetzen van 't character dier Natie, zo aen de ene als andere zyde, tot uitersten overgeslagen zyn. Onder die genen, welker behandeling van dit Stuk byzonder opmerking vordert, telt hy boven anderen de geleerde Heren Bachiene en Niemeier, gevolgd van Perponcher, een onzer geleerde Nederlandsche Edelen, - Met alle bescheidenheid van 't voorgedragen gevoelen dier achtenswaerdige Mannen sprekende, legt hy 't 'er

[p. 385]

voorts op toe, om nog wat onderscheidenlyker te toonen, wat men vooral gade hebbe te slaen, en op hoedanig ene wyze men de naspooring hebbe in te richten, om, zo verre 't mogelyk zy, ene in zyne soort volledige schets van 't character van 't oud Israël op te maken. - By 't voorstellen hiervan, merkt hy ten slot aen, dat men zich hier voor de uitersten behoort te hoeden; het kwade wel niet te ontveinzen, maer ook het goede te handhaven; vooral onderscheid te maken tusschen het natuurlyke en zedelyke deel van hun character; en tevens hen, met dezelfde onpartydigheid, van de goede en kwade zyde te beschouwen. - Op die gronden, en met dat oogmerk, treed zyn Eerwaerde eindelyk ter zake, schikkende zich, om, in de eerste plaetze, ‘de voornaamste byzonderheden van den aart der Hebreën kortlyk af te schetzen;’ om zich daerna te bepalen, ‘by de kern des volks, de Godvruchtigen, en in overweeging te neemen, in hoe ver de volksaart ook de hunne was;’ en om dan eindelyk zich te bevlytigen, ‘om het regt en onregt gebruik der H.S. daar uit af te leiden en te verklaaren.’ - Het thans afgegeven gedeelte behelst het eerste Lid; waerin zyn Eerwaerde, na ene korte voorafgaende beschouwing van 't geen men, nopens hun character in 't algemeen, uit hun Temperament, en dat wel, door 't Klimaet waer in zy woonden, aengezet, mag afleiden, zich benaerstigt, om de voornaemste en byzonderste trekken van hun character, zo van de beste als van hunne zwakke zyde, te schetzen. Deeze afschetzing is hier en daer doorvlochten met oordeelkundige aenmerkingen, zo over charactermatige byzonderheden, als over deze en gene bedenkingen door zommigen, 't zy ter begunstiginge of ter versmadinge van 't oud Israël, te berde gebragt; waer in de Eerwaerde Swaving alleszins toont, dat hy de onpartydigheid heilig in 't oog tracht te houden. Met het afloopen hiervan trekt hy al het characteristike voorgestelde kortlyk t'zamen, om het dus den Lezer als in één opslag onder het oog te brengen, dat hier op uitkomt.

‘Zie daar dan, B.L. een volk, het welk, van zyne beste zyde beschouwd zynde, begaafd was met een op zig zelf vry gelukkig natuurgestel; een volk, het welk in vernuft en levendigheid voor veel anderen niet behoefde te wyken, ja zelfs eenige origineele kundigheden en vindingen had, en vooral in de kennis van Godlyke weetenschappen, inzonderheid van wet en zedekunde, uitmuntte; een volk, het welk daarby natuurlyk eenvouwdig was, zeer aandoenlyk,

[p. 386]

vol vuur, voortvaarend, kort van stof en styl, ernstig, staatig, manhaftig, arbeidzaam, kloek, strydbaar, dapper, patriottisch, doch zomtyds niet staatkundig, voorouderlievend, zeer gehecht aan de gewoonte van zyne voorvaderen, vrugtbaar in de voortplanting van zyne geslagten, en tot dezelve sterk geneigd; eindelyk, een herbergzaam volk, vol Godsdienstyver, en, (mag ik 'er nog byvoegen het geen hunne Rabbynen uit alle de wasschingen en reinigingen, in de wet bevoolen, beweeren,) niet onzindelyk; ten laatste, volgens den lof, hun van oordeelkundigen niet geweigerd, getrouw in het onderhouden van verbonden met vreemde bondgenooten. Maar ook een volk, het welk, aan den anderen kant bezigtigd, verscheide gebreken had: 't was loos van aart, zonderling verkleefd aan het zinlyke, eeuwen lang verslaafd aan zwaare afgodery en derzelver schroomlyke gevolgen, min beroemd van genie tot de weereldlyke geleerdheid, en afkeerig van dezelve; een volk, het welk, in weerwil van zyne verheven zedenleer en wyze wetten, van sterke en onedele driften werd beheerscht; het was haastig, oploopend, korsel, kregel, hevig in toorn en nayver, moedig en hoog van gevoelen op zyne voorrechten, afzigtig van de onbesnedene, geneigd tot wraak, voorbaarig, veranderlyk, muitzugtig, bloedig in oorlog, scherp in krygsrecht, hoewel zagter dan gelyktydigen; voorts styfzinnig en onbuigzaam; eindelyk, niet vry van wellust en overdaad, noch van ondankbaarheid tegen de grootste weldaaden, en tegen mannen van de uitstekendste verdiensten.’

De Eerwaerde Swaving erkent, dat alles hier niet even kenmerkend zy; als mede dat alles niet op alle tydperken, en alle byzondere persoonen kan worden toegepast, hoedanig iets nooit plaets kan hebben, als men een Volkscharacter schetst. ‘Maar alles,’ zegt hy, met veel regt, ‘wat wy te berde bragten, t'samengenomen, zal mogelyk eenigermaate dienen kunnen, om ons van Israëls nationaal karakter een onderscheidener begrip te vormen, dan ons dus ver gegeeven is.’

Als ene soort van byvoegzel is hier, ten laatste, aen 't einde van dit Stukje nog geplaetst, ene verzameling van berichten, die enige Schryvers voor en tegen het oude en later Joodendom gegeven hebben; welke, gelyk zyn Eerwaerde aenduid, veelal wat sterk in 't uiterste loopen; dat byzonder doorstraelt in 't geen men, nopens de beoefening van Kunsten en Wetenschappen onder de Jooden beweert, waeromtrent onze Schryver regtmatig den middenweg gehouden heeft.