Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1782

[p. 375]

Algemeene Vaderlandsche Letter-oefeningen.

Oude Voorspellingen aangaande den Messias, en deszelven Openbaaringe, opgehelderd en toegepast op den Heere Jesus en zyn Euangelium, in eenige Leerredenen, door Joannes Stinstra, Leeraar der Doopsgezinden te Harlingen. Tweede Deel. Te Harlingen, by V.v.d. Plaats, 1782. In groot octavo, 532 bladz. en eene Nareden van 139 bladz.

By de afgifte van het eerste Deel dezer Leerredenen hebben wy, zo wy agten, een voldoenend verslag van dezelven gegeven, om onzen Lezeren onder het oog te brengen, het oogmerk waer mede, en de wyze op welke de Eerwaerde Stinstra de oude Voorspellingen in dezen ontvouwt; en genoeg aengeduid, dat 's Mans voorstellingen van die natuur zyn, dat ze de opmerkzaemheid der Bybeloefenaren in 't algemeen, en die der Taelkundigen in 't byzonder, vorderen^(*). Wy zullen ons des, voor tegenwoordig, na gezegd te hebben, dat dit tweede Deel gaet over de voornaemste Godspraken van Propheet Jezaïa, die, naer 't oordeel van zyn Eerwaerden, tot de dagen van den Messias behooren, slegts bepalen tot het mededeelen ener proeve van den inhoud zyner taelkundige verklaringe der Godsprake Jez. LII.13-15 en LIII.1-12; latende het bybrengen van een stael van ene andere soort over voor ene latere gelegenheid.

Zyn Eerwaerde is met vele, zo vroegere als latere Uitleggers, van oordeel, dat de drie laetste verzen van het LIIste Hoofdstuk onafscheidelyk met het LIIIste in verband staen, en daertoe behooren; zynde nu, door ene onvernuftige afdeeling des boeks in Hoofdstukken, van het zelve afgescheiden. De gegrondheid dezer gedachten beknopt en bondig betoogd hebbende, merkt hy in de eerste plaetse aen, dat de Allerhoogste, in het 13 vers sprekende inkomt, betuigende, Ziet, myn knegt zal verstandig, of liever voorspoedig, handelen, zal in zyne onderneming gelukkig slagen;

(*) Zie Alg. Vaderl. Letter-oef. II. D. bl. 89.

[p. 376]

't welk dit gevolg zal hebben: Hy zal verhoogd en verheven, ja zeer hoog worden; of, volgens ene netter vertaling, hy zal hoog, en opgeheven, en zeer verhoogd zyn; hy zal tot ene uitnemende hoogheid van staet verheven worden. Echter zon die zelfde persoon zich vertoonen in een nederigen en veragten staet, zo als 'er vers 14 aengeduid word. Gelyk als veelen zich over u ontzet hebben, alzo verdorven was zyn gelaet, meer dan iemands, en zyne gedaente meer dan andere menschenkinderen. - Volgens zyn Eerwaerden vertaelt men het eerste gedeelte beter aldus. Gelyk veelen over u met versmading de neus hebben opgesteken, of ook wel, op u getrapt hebben; en vraegt men, wie is de Persoon, welke hier aengesproken word? dan wyst onze Uitlegger ons niet ongepast tot den Propheet Jezaïa zelven, die in zyne dagen veel smaeds moest ondergaen: des de zin van dit voorstel zy. ‘Gelyk gy zelve, schoon van my gezonden, by de menschen een voorwerp van smaedheid en verdrukking zyt, zo zal het ook gaen, met dien uitsteekenden knegt.’ Alzo verdorven was zyn gelaet, of, zal zyn gelaet zyn, (want het oorspronglyke bepaelt den tyd niet, of voorleeden of toekomende,) alzo zal zyn gelaet verdorven zyn, enz. Doch krachtiger vertaelt zyn Eerw. het oorspronglyke op deze wyze. Alzo zal zyn gelaet als een bedorven ding van onder de mannen, en zyne gedaente van onder de kinderen der menschen verworpen zyn. Niet alleen mannen aenzienlyken, maer ook kinderen der menschen, het gemeene volk, (zo by kleinen als by grooten,) zou hy, van wegen zyn uiterlyken toestand en vertooning, een voorwerp van haet en smaed zyn. - Hierop volgt in vers 15. Alzo, liever, desniettegenstaende, hoewel hy zo veragt zy, zal hy vele heidenen, of heidensche volkeren besprengen; ze zullen, geheiligd, door hem tot den waren Godsdienst gebragt worden; en hy zal dus, onder hen, eene nieuwe gesteldheid van Godsdienst invoeren. Ja de Koningen zullen hunnen mond over hem, of voor hem toehouden, of toestrikken, als met een snoer toestrikken; hun mond, gelyk wy nog heden zeggen, zal gesnoerd worden. - Wanneer men hier, gelyk regtmatig geschieden kan, voor Koningen leest Molechs of afgoden; dan zal de zin zyn. ‘De Heidenen van hun bygeloof gereinigd zynde, zullen de afgoden hun gezag verliezen, de afgodendienst zal vervallen en ophouden:’ of, zo men 't nog byzonderer wil hebben; ‘hunne Godspraken zullen stilzwygen.’ - Dit zal plaets hebben by Heidensche Volken, die voorheen van dit alles onkundig

[p. 377]

waren: want den welken het niet verkondigd was, die zullen het zien, en welken het niet gehoord hebben, die zullen het verstaen. Dat is; ‘zy zullen ene leer en Godsdienst, van welken zy voorheen niets geweeten hadden, voor waerachtig bekennen, en met verstand omhelzen;’ of ook, ‘schoon hun door oude Godspraken, gelyk den Jooden, voorheen geen kennis van dezen knegt des Heren gegeven ware, zy zullen zich echter door zichtbare blyken en verstandige redenen laten overhalen, om zich van hem te laten besprengen, reinigen, en Gode toeheiligen.’

Hier mede gaet onze Leeraer over, tot het LIIIste Hoofdstuk, waeromtrent hy nog vooraf aenmerkt, dat 'er geen verwerpelyke redenen zyn om te vermoeden, dat het 10 en 7 vers van 't voorige Hoofdstuk, by ongeluk, op ene verkeerde plaets geraekt zyn, en eigenlyk op het laetstbeschouwde vers 15 behooren te volgen; waerop dan het eerste vers alhier zich gevoegelyk met het laetstgemelde vers 7 verbind. Doch hy laet dit ter verdere beproevinge over. Wat hier van zy, de Propheet stelt zich vers 1. als in den tyd van den Messias, als ware hy mede onder de verkondigers van deszelfs Leer, en roept uit: Wie heeft onze prediking geloofd? op een goeden en vasten grond aengenomen, en bestendig vastgehouden? en aen wien is de arm des Heren geopenbaerd? wie heeft behoorelyk agt gegeven op de nevensgaende blyken van Gods Alvermogen? De Propheet, hier mede de Jooden, in tegenoverstelling der bovengemelde Heidenen, bedoelende, duid 'er mede aen, dat ene wonderdadige kracht des Allerhoogsten de komst van den Messias zou vergezellen; en verkondigt tevens, dat die prediking nogtans slegts by weinigen ingang zou vinden; dat de meesten, zich verhardende, zelfs die blyken van Gods medewerking over het hoofd zouden zien, en 'er hunne oogen moedwillig van afkeeren. De oorzaek hier van zou te zoeken zyn, in den lagen staet van den Messias, gelyk hy vers 2 vervolgt. Want, liever dog of trouwens hy is als een rysken voor zyn aengezicht, voor het aengezicht des Heren, die hem byzonder gade sloeg, opgeschooten, en als een wortel, of een dun eerstuitspruitend telgje, uit ene dorre aerde, in ene zandige woestyn. Een zinnebeeld van een lagen staet, dat dus vervolgd word. Hy had geen gedaente noch heerlykheid; als wy hem aenzagen, zo was 'er geen gestalte, dat wy hem zouden begeerd hebben. Beter: Hy had geen gedaente noch heerlykheid, dat wy hem aenschouwen zouden; en geen aenzien, dat wy hem begeren zouden. De Propheet

[p. 378]

zich als onder de menigte der Jooden, ten tyde van den Messias, vermengende, stelt hem in zynen onaenzienlyken staet voor, onder 't zinnebeeld van een versmaedlyk uitspruitzel, waervan men niets verwacht, dat anders een Boom aentrekkelyk maekt. Maer dit is 't niet alleen: de Propheet, van zyn zinnebeeld afziende, maelt den Messias verder, vers 3., als een ongelukkig mensch, aen vele onheilen bloot gesteld. Hy was veragt, eigenlyk achterover geboogen, als een magtelooze, dien de rug gebroken is; en de onwaerdigste onder de menschen, liever verlaten van mannen, verstoken van alle vrienden, van de hulp van aenzienlyken, of strydbare knegten; een man van smerten, die als bont en blauw, gelyk men zegt, geslagen is; en verzogt, eigenlyk gekend, bekend in krankheid, of door opene wonden, of, ruim zo goed, neergelegd als een die met wonden en zeeren bezet is; met één woord, een allerelendigst mensch. En hier by voegt de Propheet dan nog: en een iegelyk was als verbergende het aengezicht voor hem; hy was veragt, en wy hebben hem niet geagt. Liever: En de hoogmoedige en verwyfde was als het aengezicht voor hem verbergende, als voor een afschuwelyk voorwerp, en wy hebben hem voor niet geagt, geheel niets gerekend. Intusschen was 't 'er echter zo mede gesteld, dat hy alle die onheilen om onzen wil doorstond. Zulks doet de Propheet vers 4 zeggen: Waerlyk, hy heeft onze krankheden op zich genomen, en onze smerten heeft hy gedragen. ‘Met dit alles is 't evenwel zeker waer, dat wy die smerten eigenlyk verdiend hadden, wy moesten dezelven geleden hebben, en nog veel meer, indien het ons naer gestreng regt wedervaren zoude; en dus waren het onze krankheden, onze smerten: maer om ons van dezelven te bevryden, heeft hy ze op zich genomen en gedragen, als een zwaren last getorst; en dus heeft hy in onze stede dat lyden en die elende uitgestaen.’ Dan dit begrepen de ongeloovige Jooden zo niet. Doch wy, vervolgt de Propheet, eigenlyk met nadruk, Doch wy, wy agteden hem, dat hy geplaegd, eigenlyk geraekt, onder een ramp hem onmiddelyk door God toegezonden getroffen, van God geslagen en verdrukt was; ‘wy verbeeldden ons, dat hem alle deze onheilen van Gods hand, volgens zyne eigen verdiensten, overkwamen.’ Maer 't was zo verre van daer, dat men integendeel met den Propheet vers 5. moeste zeggen. Hy is om onze overtredingen, ter oorzake van dezelven, verwond, eigenlyk doorsteeken, doorboord of

[p. 379]

doorgraven, verbeeldende inzonderheid de kruisstraf; om onze ongeregtigheden is hy verbryzeld, op de gewelddadigste wyze mishandeld. De straffe, die ons den vrede aenbrengt, was op hem, eigenlyk, de kastydinge onzes Vredes was op hem; de kastyding, die de Messias leed, strekte tot onzen Vrede, tot ons heil in 't algemeen, en wel byzonder tot onze bevrediging en verzoening met God: en door zyne striemen, eigenlyk banden, oogende op streepen, door felle geesselslagen, op het lichaem veroorzaekt, is ons genezing geworden, van de wonden naemlyk, die de zonde in onze ziel scheurt, en die wy van de slaende hand des Heren verdiend hadden te ontvangen. Die zondige staet van 't Menschdom, waerop de Propheet hier het oog heeft, word in het zesde vers nog onder een ander zinnebeeld afgemaeld. Wy dwaelden allen als schapen; wy keerden ons een iegelyk naer zynen weg. ‘Wy liepen in het wilde, de een hier, de ander daer, als schapen, die geen herder hebben, die door geen slooten, noch stekken, noch heggen zyn ingeslooten, maer zonder opzicht en wacht loopen weiden, langs wyde velden en heiden, waer zy zelven willen.’ Een eigenaertig zinnebeeld van een losbandig zondig menschdom, dat zich, gelyk de schapen in zulk een geval aen vele rampen bloot gesteld zyn, ook de heilloze gevolgen der zonden op den hals haelt; doch waervan de Messias hen gered heeft: en hier op slaet het volgende. Doch de Heere heeft onzer aller ongeregtigheid, eigenlyk verstuiktheid, verdraeidheid der ledematen, ene zinnebeeldige benaming der zonde, welke hier in het zinnebeeldige voorstel van schapen, ter snede komt, op hem doen aenloopen; hem doen overkomen. ‘Wy zyn onbeschadigd van alle onze dwalingen afgekomen; de schadelyke gevolgen van onze zonde en dwaesheid zyn op hem alleen aengekomen.’

En in het ondergaan hiervan heeft de Messias ene uitwillige lydzaemheid getoond, gelyk de Propheet v. 7. te kennen geeft. Als dezelve geëischt werd, toen wierd hy verdrukt; eigenlyk daer werd geëischt, of zy werd geëischt, en hy werd verdrukt; en beter, Daer werd byeengedreeven, en hy werd verdrukt. Toen de menschen, die in allerleie zonden en bygeloovigheden afgedwaeld waren, weder tot God, de waerheid en de deugd, te regt gebragt zouden worden, toen, by die gelegenheid, werd de Messias, door een zwaer lyden verdrukt; het welk hier in den Grondtekst voorgesteld word met een woord, het welk eigenlyk te

[p. 380]

kennen geeft, iets zo drukken, dat 'er het zap uitgeperst worde; van waer men 't ook gebezigd vind van vloeiend bloéd; 't welk aenleiding geeft, om te denken, dat hier gezinspeeld word op een schaep, het welk op den grond neergesmeeten, en gedrukt, de keel is afgesteken, en dus uitbloed; waeraen dan het volgende bekwaemlyk beantwoord. Hy deed zynen mond niet op, als een lam werd hy ter slachtinge geleid, of, hy deed zynen mond niet op, gelyk een lam, het welk ter slachtinge geleid word: en als een schaep, dat stom is voor het aengezicht zyner scheerderen, alzo deed hy zynen mond niet op. Een fraei afbeeldzel van de gemoedsgesteldheid en het gedrag, het welk de Messias onder zyn bitter lyden houden zou; dat hy zich, als een weerloos lam, gewillig ter dood zou laten brengen, en met ene stille gelatenheid verdragen alles, wat men hem ook aendeed. Wyders duid de Propheet vers 8 nog enige byzonderheden wegens dit lyden aen. Hy is uit den angst en uit het gerigte weggenomen; 't welk insluit, dat hy een beangstigend lyden zou ondergaen, 't welk hem geregtlyk, by manier van regtspleging, zou overkomen, en in een dood uitloopen, die van de smerten en eiselykheden der straffe een spoedig einde zou maken. En wie zal zyn leeftyd uitspreken? Beter, En wie zal zyne lykklage uitspreken? Hoe weinigen zullen 'er gevonden worden, die een klaegtoon over hem zullen uitboezemen; over zynen dood, naer 's Lands gewoonte, rouw en misbaer bedryven? Veeleer zou men met veragting van hem spreken: Want hy is afgesneden, als een rysken of telgje, in den bloei zyner jaren, uit den lande der levendigen; hy is geen natuurlyken, maer een ontydigen en geweldigen dood gestorven; en wel door de woedende wreedheid zyner vyanden, gelyk de Propheet voorts meld. Want de laetste uitdrukking in dit vers, door de onzen vertolkt, om de overtreding myns volks is de plage op hem geweest, word, naer ene verbeterde lezing, geschikter dus overgezet. Van wegens, of, door de overtreding, de ongeregtigheid, de geweldenary, myns volks, der Joodsche Natie, is hy geplaegd, geslagen, getroffen, ter dood toe. Het Joodsche Volk, of wel deszelfs Overheden, komen dus klaerlijk voor, als de oorzaek van den onregtvaerdigen en gewéldigen dood, welke den Messias zou worden aengedaen.

Ene des te verfoeilyker regtshandeling, om dat de Messias volstrekt onschuldig was; 't welk de Godlyke Voorzienigheid duidelyk heeft doen doorstralen; waerover de Pro-

[p. 381]

pheet v. 9. zich dus uitdrukt. En men heeft zyn graf by den godloozen gesteld, en hy is by den ryken in zynen dood geweest, om dat hy geen onregt gedaen heeft, noch bedrog in zyn mond geweest is. De Eerwaerde Stinstra schikt en vertaelt dit vers indezervoege. En men heeft hem by den godloozen gesteld, of ook wel, gehangen, in zyn dood, of, in zyn sterven, maer zyn graf was by den ryken, eigenlyk, by een ryken. Men zou hem tot in den dood als den grootsten booswigt behandelen; dan desniettegenstaende zou hy, de woede zyner vyanden volvoerd zynde, ene deftige begraefplaets, in 't graf van een aenzienlyk man erlangen. - En hier op heeft men naer 't oordeel van onzen Uitlegger, de thans daermede verknochte spreekwyze met het volgende tiende vers te verbinden, in dezen zin. Schoon, of, hoewel hy geen onregt gedaen heeft, noch bedrog in zyn mond geweest is; nogthans behaegde het toch den Here hem te verbryzelen, hy heeft hem krank gemaekt. Schoon de Messias volmaekt regtvaerdig ware, vond God het nogtans, in zyne aenbiddelyke Voorzienigheid, om wyze reden, goed, hem al dat lyden te laten overkomen. Hier op volgt, naer onze Overzetting, Als zyne ziele zich tot een schuldoffer gesteld zal hebben, zo zal hy zaed zien. Dan onze Uitlegger heeft: Waerlyk, gy zult zyne ziel tot een schuldoffer stellen. Men heeft dit des aen te merken als ene spraekwending tot God, waermede de Propheet voorspelt, dat God den Messias ter dood zou laten brengen, onder het denkbeeld van een schuldoffer; dat hy zyne ziel, zyn leven, zou aennemen, als aen Hem opgeofferd, ter verzoeninge van het zondige menschdom. Verder keert de Propheet weder tot zyne regelrechte voorspelling te rug. Hy zal zaed zien. Hy zal de dagen verlengen. De Propheet, stilzwygende vooronderstellende, dat de Messias weder uit den dood gered, en in 't leven hersteld zal worden, verkondigt daer mede, dat hy, hoe versmaed ook voorheen, vele aenhangers zou hebben, die zyne leer van Godsdienst in overtuiging zouden omhelzen, mitsgaders dat hy bestendig zou blyven leven. En, voegt hy 'er by, het welbehagen des Heren, de oprechting van den zuiveren Godsdienst onder het menschdom, zal door zyne hand, door zyn dienst, gelukkig voortgaen; de Messias zal voorspoedig slagen, den wil des Allerhoogsten getrouwlyk uitvoeren, en denzelven het voorgesteld oogmerk ten volle doen bereiken.

Ten laetste word God zelve, gelyk hy de Godspraek Hoofdst. LII. 13. aengevangen had, ten slot alhier, v. 11.

[p. 382]

en 12, weder sprekende ingevoerd, als geven de te kennen, dat hy den Messias, om zyne Hem zo behagelyke uitwilligheid in al dat lyden, tot die heerlykheid zou verheffen, waervan v. 13 gesproken was. Om, van wegens, den arbeid zyner ziele zal hy het zien, genoegen, heil en vreugde genieten, [en] of beter zonder die invoeging, op zich zelve, hy zal verzadigd worden, hy zal alles metterdaed verkrygen, wat hy kan wenschen en begeeren. Beter nog voegt men het woord hier door kennis vertaeld, by het verzadigen, vertalende dan het oorspronglyke woord, door een weggelegd pand of schat, aldus: hy zal met zynen weggelegden schat verzadigd worden; ‘ik zal hem,’ zegt de Allerhoogste, ‘die volle gelukzaligheid en heerlykheid doen erlangen, welke ik in den hemel voor hem bereid heb.’ Hiermede vervalt dan onze overzetting, door zyne kennis zal myn knecht de regtvaerdige velen regtvaerdig maken, blyvende alleenlyk, myn knecht de regtvaerdige, de Messias, die, hoe zeer mishandeld nogtans volmaekt regtvaerdig was, zal velen regtvaerdig maken, als Regter onschuldig verklaren, van de verdoemenis vryspreken. Tot deze regterlyke betekenis van dit woord, schoon 't ook in andere betekenissen genomen kan worden, bepaelt ons enigermate de volgende uitdrukking, want hy zal hunne ongeregtigheden dragen; hy toch zou, als boven gezegd is, in onze stede dat lyden en die elende uitstaen, om ons met God te bevredigen en te verzoenen. Met zulk ene heerlykheid zou God de moeite van den Messias rechtstreeks beloonen; dit word ons v. 12 eindelyk gemeld. Daerom zal ik hem een deel geven van velen; ik zal hem die vele geregtvaerdigden tot een ersdeel, eigendom en bezitting geven, om over dezelven als zyne onderdanen te gebieden, en het bewind te voeren. Of, volgens ene andere vertaling; daerom zal ik hem een deel zyn, onder, of, van velen; ik zelve zal deel zyn, en dat wel op ene uitnemende en weergalooze wyze; het geen anders voor velen genoeg kon zyn, zal hy alleen hebben. Flauwlyk word hiermede de Priesterlyke waerdigheid aengeduid, en dan volgt gevoeglyk de melding der Koninglyke waerdigheid in de andere uitdrukking. En hy zal de magtigen als een roof deelen, of, hy zal roof deelen met de magtigen, dat ene uitstekende overwinning en zegeprael over zyne vyanden afbeeld; 't zy men de magtigen beschouwe als zyne vyanden, of door de magtigen versta, de geloovigen, die als geestlyke krygshelden met hem den stryd ondernemen en uithouden,

[p. 383]

die dan ook in de zegenryke vruchten dezer overwinninge zullen deelen. Zo zou de Messias, door God, in magt, eer en waerdigheid, boven allen verheven worden, om dat hy zyne ziel uitgestort heeft in den dood, eigenlyk, aen den dood blootgesteld heeft; om dat hy gewillig en weerloos zich in den dood heeft overgegeven, en met de overtreders is geteld geweest onder geweldige godloozen en misdadigen is gerekend; om dat hy zich niet alleen den dood, maer den schandlyksten dood, als een Godslasteraer en Oproermaker, getroost heeft. Eindelyk luid het laetste lid van dit vers in onze overzetting, en hy veler zonden gedragen heeft, en voor de overtreders gebeden heeft; doch krachtiger volgens den Eerwaerden Stinstra aldus. En deze nogtans heeft veler zonden gedragen, of opgeheven; en voor de misdadigen zal hy bidden. Zo zeer was het ten onregte, dat hy onder de misdadigen geteld werd, dat hy maer om de zonden van anderen heeft geleden; zo verre ging de zuivere voortreffelykheid van zyne deugd, dat hy zelfs bad voor de genen, die hem geweld aendeeden.

Wy hebben, schoon 't wat breeder mogte uitloopen, deze verklaring dier uitnemende Godsprake in haer geheele verband voorgesteld, oordeelende zulks velen Lezeren niet ongevallig te zullen zyn, en best geschikt te wezen om 's Mans wyze van doen, ten dezen opzichte onder 't oog te brengen. - Voorts staet ons nog met een kort woord te melden, dat 'er by deze Leerredenen gevoegd is ene Nareden, in welke zyn Eerwaerde de aenmerkingen, tegen enigen zyner Leerredenen in 't eerste Deel, in de Algemeene Bibliotheek te berde gebragt, beoordeeld en beantwoord; dan in geschillen van die natuur hebben wy ons nooit ingelaten; ieder Recensent moet ze zelf afdoen; en 't is verder de zaek van 't Algemeen om 'er over te oordeelen.