|
| |
Wysgeerige en Staatkundige Geschiedenis van de bezittingen en den koophandel der Europeaanen, in de beide Indiën. Achtste Deel. Te Amsterdam, by M. Schalekamp, 1782. In groot octavo 359 bladz.
Zedert den aanvang der Nederduitsche uitgave van dit Werk, in den jaare 1775, heeft men het zelve in 't Fransch, in 't jaar 1780, met etlyke byvoegzelen en verbeteringen, anderwerf te voorschyn doen komen; waaronder 'er verscheiden gevonden worden, die weezenlyk opmerking verdienen; 't welk den Nederduitschen Uitgeever bewoogen heeft, om dezelven ook in onze Taale gemeen te maaken. Ze behelzen grootlyks nadere ophelderingen van etlyke byzonderheden, zo ten aanzien van het Staatkundige als den Koophandel, in de Indiën; des derzelver mededeeling niet anders dan welgevallig kan zyn, voor hun, die dit Werk, welks nuttigheid wy, vooral met betrekking tot het geen den Koophandel betreft, meermaals aangeduid hebben,
| |
| |
op zyne waarde schatten. - Om den Leezer hier van eene proeve te geeven, zullen wy ons bepaalen tot het geen de Heer Raynal ons in deezen meldt wegens Madras, als eene Engelsche bezitting, die in de tegenwoordige omstandigheden byzonder in aanmerking komt; en 't geen hy verder, by die gelegenheid, wegens de Engelsche onderneemingen aantekent. Men vergelyke deeze verbeterende uitbreiding met het geene deswegens in het Eerste Deel bl. 443 en 446 voorgesteld was.
De Autheur, een berigt gegeeven hebbende van den toedragt der zaaken, op de kust van Koromandel, besluit die beschryving met te melden, dat de Koopmanschappen, van verscheiden plaatzen aldaar, en van eenige ondergeschikte Komptoiren, die naar tydsomstandigheden veranderen, gehaald, gevoerd worden na Madras, het middelpunt van den geheelen handel, welken de Engelsche Natie op de kust van Koromandel dryft, zynde alle de goederen, welken gekogt of gemaakt worden in de bezittingen, door deeze Natie, tusschen kaap Komorin en den Ganges, aangelegd, te Madras vereenigd. Zulks geeft hem dan voorts aanleiding, tot eene nadere beschryving dier Stad zelve.
‘Madras wierdt, zegt hy, nu omtrent eene eeuw geleeden, gestigt door william langhorne, in het land van Arcate aan den oever der zee. - Zy is verdeeld in de witte en zwarte stad. De eerste, in Europa beter bekend onder den naam van het Fort St. George, wordt alleen van Engelschen bewoond. Een geruimen tyd was zy van weinige en niet veel beduidende vestingen voorzien; doch zedert heeft men 'er aanzienlyke werken nevens gevoegd. De zwarte stad, die voormaals geheel open lag, is, naa het jaar 1767, van een goeden muur en een watergragt omringd. Deeze voorzorge en de ondergang van Pondichery heeft ten gevolge gehad, dat zy zedert bewoond wordt van driehonderdduizend Jooden, Armeniers, Mooren of Indiaanen.
Een myl van deeze gewigtige vastigheid legt Chepauk, alwaar de Nabab van Arcate, zints het jaar 1769, zyn hof heeft gehouden.
Van geen belang was voormaals het grondgebied van Madras. Tegenwoordig strekt het zich uit vyftig mylen ten Westen, vyftig mylen ten Noorden, en vyftig mylen ten Zuiden. Op deezen wydstrekkenden grond ontmoet men aanzienlyke handwerken, welke dagelyks toeneemen, en eene verscheidenheid van plantaadjen, welke van dag tot dag een nieuwen bloei ontvangen. Honderdduizend menschen worden hier door aan werk geholpen.
| |
| |
Deeze vergunningen waren het loon van het ontwerp, welk de Engelschen beraamd hadden om Carnate aan mamet-alikan over te leveren, van de krygen, welke zy gevoerd hadden, om hem te handhaaven in den post, in welken zy hem gesteld hadden, en van het geluk, welk zy gehad hadden, om de Fransche magt te verdelgen.
't Leedt niet lang of de gelukkige Nabab plukte de vrugten zyner dankerkentenisse. Ter bevorderinge van hun eigen en zyn byzonder belang, ondernamen het zyne weldoeners, om de grenzen van zyn gezag en staaten verder uit te zetten. Voordat de Mogolsche regeering in regeeringloosheid was veraart, moesten verscheiden Indiaansche en Moorsche Prinsen hunne schattingen na Carnate zenden, van waar zy vervolgens in 's Ryks Schatkist wierden overgemaakt. Zedert den tyd dat alle springveeren geslaakt zyn, heeft men niet meer gedagt aan het voldoen aan deeze dubbele verpligting. De Engelschen verpagtten de onafhanklykheid des lands, 't welk zy als hun erfdeel beschouwden; doch zy begeerden, dat de provinciën;, welke van hetzelve afhanklyk gemaakt waren, tot haare eerste verbintenissen wederkeerden. De zwakste gehoorzaamden. Andere, van meer vermogen, durfden wederstand bieden. Zy wierden onder 't juk gebragt.
Deeze zamengevoegde middelen hebben mamet-alikan in het bezit gesteld van een zeer uitgebreid gebied, en een inkoomen van 31. 500. 000 Livres. Niet meer dan 9. 000. 000 Livres betaalt hy van deeze somme aan de Engelschen, welke de bescherming zyner sterkten en heerschappyen op zich genomen hebben. Zodat hy 22. 500. 000 Livres overhoudt voor zyne byzondere uitgaaven en regeeringskosten.
Aan de kust van Koromandel hadt de Engelsche Maatschappy zeer dierbaare bezittingen, nevens eene krygsmagt van achttienduizend Cipaijers, in de krygskunde wel onderleid en drieduizendvyfhonderd blanken. Eene vrye beschikking hadt zy over de geheele krygsmagt van Carnate. De eenige Europische Natie, welke haar eenige belemmering zou hebben kunnen baaren, was verpletterd. Zy hieldt zich verzekerd van het vreedzaam genot van zo veele voordeelen, wanneer zy, in den jaare 1767, wierdt aangevallen door hyder-alikan, een soldaat van fortuin, welke, naa van ons de krygskunde geleerd te hebben, groote voordeelen behaald en zich van Mayssor meester hadt gemaakt. Deeze gelukzoeker, stout van aart en werkzaam, aan het hoofd van het beste Leger, welk ooit een Indiaansch Veld- | |
| |
overste hadt aangevoerd, drong moedig door in de gewesten, wier verdeediging de Britsche dapperheid op zich genomen hadt. Overeenkomstig met den wensch van dat loos vernuft, veranderde de Oorlog in Krygslisten. De ondervinding hem geleerd hebbende, zich te wagten voor het voetvolk en het geschut, bestemd om hem te bestryden, ontweek hy zo veel hem mogelyk was de geschaarde gevegten, vergenoegde zich met zynen vyand in te sluiten, hem gestadig werk te verschaffen, de voederhaalders op te ligten, en den toevoer van leevensmiddelen af te snyden; terwyl ondertusschen zyne Ruitery het land plat liep, de provinciën uitplonderde, en de verwoestingen tot voor de poorten van Madras bragt. Zo veele wederspoeden deeden de Engelschen na een verdrag wenschen; naa een tweejaarigen Oorlog, die hun veel nadeels en weinig eere hadt aangebragt, verkreegen zy hunnen wensch.
Zints dat tydstip heeft de Maatschappy zich tot een hoofdbeginzel voorgesteld, te beletten dat hyder-alikan, de Maratten en de Souba van Decan, de drie voornaamste Mogendheden van het Schiereiland, geene veroveringen behaalen, noch onderling eene naauwe verbintenis aangaan. Zo lang haar deeze Staatkunde zal gelukken, zal zy op de kust van Koromandel de overmagt behouden; maar zy zal haar inkoomen moeten vergrooten, 't welk, in den jaare 1773, niet meer beliep dan 24. 196. 680 Livres, of haare uitgaaven verminderen, welke ten dien zelfden tyde bedroegen 26. 397. 585 Livres. Deeze verandering moet zy gemaakt hebben, eer zy in staat zyn zal, om haare vastigheden op Sumatra kragtdaadig te beschermen.
Hoewel dit zeer uitgebreid Eiland de Engelschen, al zedert hunne aankomst in de Indiën, op zyne Reeën hadt zien verschynen, ontving het, nogthans, niet vroeger dan in den jaare 1688, eene Volkplanting van deeze Natie. De Zeelieden, van Madras afgevaardigd, hadden bevel ontvangen het Komptoir te plaatzen te Indaponza, het gedeelte des Eilands meest overvloeiende van goud; doch het lot hadt het anders bestemd. De schepen door de winden na Bencouli gedreeven zynde, vondt men het geraaden zich aldaar te vestigen.
Met veel openhartigheids en vertrouwens geschiedden in 't land de koopbedryven tusschen de beide Volken. Doch van geen langen duur was deeze eensgezindheid. Welhaast gaven de bedienden der Maatschappye zich over aan dien geest van roofzucht en dwingelandye, welken de
| |
| |
Europeaanen zo algemeen na Asië medebrengen. Donkere wolken ontstonden 'er tusschen hen en de landzaaten. Allengskens wierden zy uitgebreider. Ten hoogsten toppunte was reeds de verwydering gesteegen, wanneer men, als van onder de aarde, twee mylen van de stad, de fundamenten eener sterkte zag ten voorschyn koomen. Op dit gezigt loopen de inwooners van Bencouli te wapen. Het geheele land voegt zich by hen. De Magazynen worden verbrand, en de Engelschen genoodzaakt, zich in alleryl scheep te begeeven. Niet lang duurde hunne verdryving. Men ontboodt hen te rugge; en uit hunnen wederspoed trokken zy het voordeel, dat zy het Fort Marlborough zonder eenigen tegenstand voltooiden.
Tot in den jaare 1759 genooten zy aldaar eene ongestoorde rust. Toen wierdt het Kasteel door de Franschen bemagtigd en verdelgd, nevens alle de burgerwooningen en krygsgebouwen. Van weinig belangs was de buit, dewyl alles, wat van eenige waarde was, by tyds na elders was vervoerd. Nog zelf vóór het einde der vyandlykheden keerden de Engelschen weder in deeze bezitting; doch zy bouwden de vestingwerken niet weder op. Toen wierdt het Fort Marlborough onafhanklyk gemaakt van Madras, en maakte eene afzonderlyke Vastigheid uit.
Van de Maleiers, de Chineezen en de slaaven, uit Mozambique herwaarts gevoerd, wordt de Engelsche Bezitting bewoond. Zy wordt verdeedigd door vierhonderd Europeaanen en etlyke Cipaijers. De peeperhandel uitgezonderd, behoort al de handel, welke hier gedreeven wordt, aan vrye kooplieden. Jaarlyks krygt de Maatschappy van daar vyftienhonderd tonnen Peeper, welke zy voor een zeer geringen prys koopt. Een eenig schip voert de helft dier waare na Groot-Britannie; de andere helft wordt gelaaden in twee schepen, uit Europa gezonden, welke ze na China voeren en aldaar met voordeel verkoopen. In den jaare 1773 bedroegen de inkomsten van dit Komptoir 4. 982. 895 Livres, en de uitgaave 3. 165. 480 Livres.
Als niet voordeelig genoeg heeft men deeze Volkplanting aangezien. Van hier dat men daar van moest afzien, doch niet vóór dat men gelukkig geslaagd was in een groot ontwerp, welk men in den zin hadt. Zints lange hadden de Engelschen eene Vastigheid verlangd, welke tot eene stapelplaats kon verstrekken, alwaar de koopmanschappen
| |
| |
en leevensmiddelen van China en de Oostersche Eilanden, tegen die van den Indostan en Europa, konden verwisseld worden. Hun ontwerp was, om dezelve tot de aanzienlykste marktplaats van Asië te maaken. Het Eiland Balambangan, op den noordlyken uithoek van Borneo gelegen, oordeelden zy bekwaam tot het volbrengen van hunne oogmerken. In den jaare 1766 stondt de Koning van Solon het aan hun af. Het jaar daaraan volgende lieten zy aldaar hunne vlag waaien; doch niet voor het jaar 1772 leiden zy aldaar den grond van hunne Vastigheid.
Eenige afgevaardigden, driehonderd soldaaten, deels blanken, deels zwarten, één schip en twee kleine vaartuigen: deeze waren de eerste bouwstoffen van een gebouw, 't welk, door den tyd, tot ene verbaazende hoogte moest opryzen. Ongelukkig wierden de Opperhoofden oneenig; de weinige troepen, welke de vernielende ziekten waren ontkoomen, wierden te veel verspreid; de schepen vingen den koophandel aan met de nabuurige staaten. In deeze rampspoedige omstandigheden, wierdt het nieuw komptoir aangeleid, veroverd en verdelgd.
Nog heden zyn de Engelschen onkundig, of veinzen onkundig te zyn, van de oorzaak eener gewelddaadigheid, welke hun 9. 000. 000 Livres koste. Beurtelings hebben zy hunne vermoedens laaten vallen op de Hollanders, altoos voor de Moluksche Eilanden bezorgd; op de Spanjaards, welke voor de Philippynsche Eilanden konden beducht zyn; op de Barbaaren der aangrenzende gewesten, wier vryheid scheen gevaar te loopen; zomtyds zelf op eene zamenspanning van alle deeze vyanden, die hunnen haat en hunne belangen hadden zamen gevoegd. Welk eene hand ook deeze onverwagte pyl geschooten hebbe, het kwaad is niet ongeneeslyk. Op Queda, in een ander gedeelte van het vaste land van Malacca, of op het een of ander der menigvuldige Eilanden, in deeze Zeeëngte verspreid, zal de Britsche Natie kunnen wedervinden, 't geen zy te Balambangan heeft verlooren. Indien te vermogende hinderpaalen haare poogingen nogmaals vrugtloos deeden afloopen, zou zy honderd troostredenen in Bengale vinden.’ - Men zal het afloopen van den tegenwoordigen oorlog, met de daaraan verknogte onlusten in de Indiën moeten afwagten, om op vaster grond, over de gunstiger of ongunstiger omstandigheden der Engelschen, in die Gewesten, te oordeelen.
|
|
Auteursrechtvrij