Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1782

Geschied-en Staatkundig Onderzoek, over den tyd, wanneer Philips II, Koning van Spanje, opgehouden heeft, Heer der Vereenigde Nederlanden te zyn. Door Mr. ***. Te Arnhem, by J. Nyhoff, 1781. Behalven het Voorberigt, 110 bladz. in gr. octavo.

Zedert dat de Heer en Mr. Pieter Paulus, in zyne Verklaaring der Unie van Utrecht, beweerd heeft, dat men ongegrond het vervallen van het regt van Koning Philips II op de Nederlanden eerst brengt, tot den tyd der openlyke afzweeringe door 's Lands staaten, in den jaare 1581; en dat men het zelve integendeel moet brengen, reeds tot dien tyd, toen de Nederlanders, onder de bestiering van Prins Willem I, de wapenen openlyk opge-

[p. 169]

vat hebben, te weeten in het jaar 1568, is dat verschil weder verleevendigd. Men vindt voorstanders aan de eene en andere zyde; doch meerendeels hellen de laatere onderzoekers onzer Geschiedenis over, tot het van oudsher zeer algemeene denkbeeld, door den vermaarden van Bynkershoek mede voorgestaan, volgens het welke die Vorst eerst opgehouden heeft Heer deezer Landen te zyn, toen 's Lands staaten hem in den jaare 1581, plegtig afgezwooren hebben. De onderzoeklievende Opsteller van het hier bovengenoemde Geschrift verklaart zig, in het zelve, ook voor deeze zyde; en bedoelt die stelling, zo uit de gronden van 't algemeene staatsregt, als uit authenticque stukken van dien en laateren tyd, te betoogen; met wederlegging van 't geen daar tegen te berde gebragt is, zo door den Heer en Mr. Paulus in zyne Inleiding tot de Verklaaring van de Unie; pag. 181 en verv., als door den Heer van der Kemp, in zyne Aanmerkingen over die Unie. - Onze Autheur stelt zig voor, de drie volgende stukken te behandelen.

‘1. Dat, volgens de beginselen van het algemeene Staetsrecht, geen Vorst zijn gebied over zijne Onderdaenen verliest, dan door eene openbaere verklaeringe van het Volk, waerbij de redenen van 't verlaeten van denzelven aen 't Heelal worden opengelegd.

2. Dat de Staten der Vereenigde Nederlanden, 't zij de Algemeene, 't zij Die der bijzondere Landschappen inderdaed ter dier tijd en in 't vervolg getoond hebben, dat zij de oppermagt van Filips eerst op hun nae de afzweering van den 26 Julij 1581 oordeelden vervallen te zijn. En

3. Dat noch 't bijgebragte daeromtrent van den Heere Paulus, noch des schrijvers der Aenmerkingen, dit gevoelen kunnen omverwerpen.’

Men zal, welk gevoelen men ook toegedaan moge zyn, dit Geschrift met vrugt kunnen leezen, gemerkt de Autheur zyne gronden duidelyk ontvouwt, zyne bewyzen oordeelkundig aandringt, en de tegengestelde gedagten met bescheidenheid poogt te wederleggen. Zyne schryfwyze is dus geschikt, om niet alleen genoegen aan zyne party te geeven, maar ook te gelyk nuttig te zyn voor hun, die 'er anders over denken, of nog in eenige twyfeling staan; daar 't hun op nieuw aanleiding geeft, om dit stuk onpartydig te onderzoeken. - Alleenlyk hebben wy den Leezer, ten aanzien van 's Mans denkwyze, over dit gewigtige stuk onzer Vaderlandsche Geschiedenisse, nog te melden, dat

[p. 170]

hy, volgens zyne eigen betuiging, ‘niet gehoore onder de zulke, welke wanen, dat alle de daden onzer Voorvaderen, in hunnen Oorlog tegens de Spanjaerden, op de toetssteen der strictste rechtvaerdigheid kunnen beproefd worden, en men niet ontkennen kan, dat de Staetkunde daeronder mede haren rol gespeeld heeft; doch dat hij egter 't gevoelen van den Heer Kluit niet kan toevallen, dat de Nederlanders zig, de zaeken in 't verschil van weerkanten niet door 't recht, maer door den degen, beslist zijnde, vrij gemaekt hebben.’ - Het staat naamlyk by hem vast, ‘dat de souveraine magt der Vorsten, of, om zig liever stelliger uit te drukken, van Philips over de Nederlanden aen zekere wetten, voorregten en bezworene gewoontens was ondergeschikt, welke die Vorsten niet mogten te overtreeden, en welke de Staten of Overheden dier verschillende Landschappen, volgens hunnen aen handen der Vorsten gedaenen eed, verpligt waren, tegens allen inbreuk te verdeedigen en naer hun vermogen te beschermen; en dat ook dus die Staten niet moeten aengemerkt worden als Onderdanen van eenen souverainen Vorst, in den uitgestrektsten zin; maer van eenen, door billijke, en door hem aengenomene wetten, verbondenen Opperheer; dat dien ten gevolge verscheide zaeken, die de souverainiteit betroffen, door den Vorst, zonder der staten toestemminge, niet konden uitgevoert worden, en dus die staten in verscheidene opzigten grootere magt hadden, en hen lieder meerder vrijstond te doen, dan wel andere Magistraetspersoonen, in souverainder rijken levende, vermogen.’