Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1782

H. Venema Institutiones Historiae Ecclesiae V. et N. Testamenti, Tom. V. seu Ecclesiae Christianae T. II. Lugd. Bat. ap. S. et J. Luchtmans, et. Leovardiae ap. G. Tresling, 1781. In quarto 725 pp.

Het tydperk, in dit Deel afgehandeld, vangt aen met het begin der zevende, en strekt zich uit tot op het einde der elfde Eeuwe; de gewigtigste voorvallen der Christelyke Kerke, in derzelver verband met nevensgaende omstandigheden, geduurende dat verloop van tyd, ontvouwt de Hoogleeraer, naer gewoonte, op eene naeuwkeurige wyze. En vermits de opkomst van het Muhammedanismus, in de zevende Eeuw, een by uitstek nadeeligen invloed op den staet der Kerke in 't Oosten gehad heeft; zo vlegt de Hoogleeraer, by 't gewagen van die tydsomstandigheden, 'er gepastlyk in een opzetlyk verslag van deszelfs grondlegger Muhammed, en van den inhoud der Leere zyner Aenhangeren, zo ten aenzien van het leerstuklyke als betrachtende; voorts een bericht van de grondslagen op welken men Muhammed voor een waer Propheet houd, als mede van den oorsprong zyner Leere; en eindelyk van de opkomst en voortgang dezer Secte, tot aen de oprechting en vestiging van het Turksche Ryk; waer in de Muhammedaensche Godsdienst zich het luisterrykste voordoet. De Hoogleeraer behandelt dit onderwerp op zodanig ene manier, dat alles zeer geschikt zy, om den Lezer een meer oordeelkundig en geregelder denkbeeld te verlenen van alles, wat tot het wezenlyke van den Godsdienst der Muhammedanen behoort, dan men 'er zich veelal van vormt. - Buiten dit voorval en deszelfs gevolgen, dat hier, ter oorzake van 't gewigt dezer gebeurtenisse, wel ene byzondere melding verdiende, onderscheid zich het opgenoemde tydperk, by uitstek, door herhaelde twistgedingen over de Leer, den openlyken Eerdienst, en het Bestuur der Kerke; welken onze Geschiedkundige Godgeleerde, by 't ontvouwen der Geschiedenissen, met oplettendheid naspoort, en oordeelkundig voordraegt. Op het nagaen van het gantsche beloop, ontdekt men ge-

[p. 157]

reedlyk, dat het Opperhoofd der Roomsche Kerk inzonderheid, te midden dier onenigheden, en derzelver beslissingen, waerin hy natuurlyk ene voorname hand had, trapswyze zyn Kerklyk Gezag wist te vergrooten; tot dat eindelyk Gregorius de VII, eertyds Hildebranaus geheten, die den Pauslyken zetel bekleedde, van 't jaar 1073, tot het jaer 1085, dat Gezag tot den hoogsten trap deed klimmen; 't welk den Hoogleeraer niet oneigen noopt, een wat uitvoeriger bericht van dezen Paus en deszelfs Bestuur te geeven. Dit berigt eindigt met ene uitdruklyke melding van, en aenmerkingen over, de uitbreiding van dit Gezag, zo in het Waereldlyke als in 't Geestlyke, door Paus Gregorius; in wiens voetstappen de op hem volgende Pausen ook getreden zyn. En vermids men hierin de eerste vastgeleide grondslagen van dat hooggaende Gezag ontdekt, schynt het ons wel der moeite waerdig, den Lezer, het hoofdzaeklyke van 't geen de Hoogleeraer deswegens meld, mede te deelen.

Met den aenvang brengt hy ons onder het oog de zevenen-twintig Artikelen, uit een Geschrift, bekend onder de benaming, Dictatus Hildebrandini of Dictatus Papae, die het Pauslyk Gezag boven alle andere Waereldlyke en Geestlyke Magt verheffen, en den Paus ene algemene heerschappy over de Kerk, in den uitgebreidsten zin, toeëigenen. Ze komen hier op uit. - 1. De Roomsche Kerk is door den Heer alleen gegrondvest. 2. De Roomsche Bisschop alleen draegt met regt den naem van Algemenen Bisschop. 3. Hy alleen kan de Bisschoppen afzetten en weder aenstellen. 4. 's Pausen Legaet of Afgezant heeft den voorrang boven alle de Bisschoppen in ene Kerkvergadering, en kan het vonnis van afzetting tegen hen uitspreken. 5. De Paus kan de afwezigen afzetten. 6. Men vermag zich met de zulken, die door den Paus gebannen zyn, zelfs niet in 't eigenste huis onthouden. 7. Het staet den Paus alleen vry, naer tydsvereisch, nieuwe wetten te maken, nieuwe gemeenschappen te stigten, eene canonniksdy in eene abdy te veranderen, en, in tegendeel, een vermogend Bisdom te splitzen, of onvermogenden zamen te voegen. 8. Hy alleen heeft het regt om de Vorstlyke Eertekens te dragen. 9. Alle Vorsten hebben alleen des Pausen voeten te kussen. 10. 's Pausen naem alleen is in de Kerk te verheffen. 11. Zyn naem als Paus alleen moet in de Waereld erkend worden. 12. Het staet aen hem de Vorsten af te zetten. 13. Hy heeft de magt om de Bisschoppen, als de nood zulks vordert, van de eene standplaets

[p. 158]

tot de andere te doen overgaen. 14. Hy heeft de magt om Klerken, in alle Kerken, te wyden. 15. En iemand, door hem gewyd, kan over eene vreemde Kerk het opzicht hebben, maer geen dienst doen, ook mag zodanig een geen hooger wydzel van een anderen Bisschop ontvangen. 16. Gene Kerkvergadering moet, buiten 's Pausen bevel, Algemeen genoemd worden. 17. Men heeft geen leeskapittel noch boek, zonder des Pausen gezag, voor canonyk of regelmatig te houden. 18. 's Pausen beslissing mag door niemand herroepen worden, maer hy alleen kan die van alle anderen herroepen. 19. De Paus moet door niemand beoordeeld worden. 20. Men mag niemand veroordeelen, die zich op den Apostolischen stoel beroept. 21. De gewigtige zaken van ieder Kerk moeten voor dezen stoel gebragt worden. 22. De Roomsche Kerk heeft nooit gefeild, en zal, naer 't getuigenis der Heilige Schrift, nimmer feilen. 23. De Roomsche Opperpriester word, zo hy regelmatig ingewyd zy, door de verdienste van den Heiligen Petrus, buiten tegenspraek Heilig enz. 24. Het is den Onderdanen, op des Pausen bevel en vergunning, geoorlofd, hunne aenklagten te doen. 25. De Paus kan Bisschoppen afzetten en weder aenstellen, zonder ene Kerkvergadering zamen te roepen. 26. Die met de Roomsche Kerk niet instemt is voor geen Catholyk te houden. 27. De Paus heeft de magt, om de Onderdanen van hunnen pligt van getrouwheid aen slegte Overheden te ontslaen.

Verscheiden dezer Artykelen zyn, gelyk de Hoogleeraer breeder toont, volstrekt nieuwigheden. Hiertoe brengt hy, inzonderheid, 1. Dat de naem van Paus bepaeld word, als behoorende alleenlyk aen de Roomsche Bisschoppen. 2. Dat de Paus den naem zou voeren van Algemenen Bisschop. 3. Dat hy de afwezigen, ook buiten het geval van hardnekkigheid, kan afzetten. 4. Dat hy de magt heeft van de Vorsten te ontthroonen, en de Onderdanen van hunnen plicht te ontheffen. 5. Dat hy zich het oppergebied in 't Waereldlyke en Geestlyke aenmatigt; zo dat hy alleen het regt hebbe, om nieuwe wetten te maken, dat zyn naem alleen in de Kerk te verheffen zy; dat men, buiten zyn gezag, geen boek voor regelmatig te houden hebbe, en dat alle Pausen, door de verdiensten van Petrus, Heiligen enz. zyn. 6. Voegt hierby, eindelyk, dat Gregorius de VII alles, wat zommige Pausen zig nu of dan toe-eigenden, bevestigd en op zyn persoon, in zyne Pauslyke waardigheid, overgebragt heeft; als, by voorbeeld, dat hy

[p. 159]

van niemand beoordeeld, en zyne beslissing door niemand herroepen kan worden; dat de Roomsche Kerk nooit gefeild heeft, noch immer feilen zal enz. en dat hy alleen het regt heeft, tot het dragen der Vorstlyke Eertekenen, te weten der Kroone; 't welk echter te verstaen is, niet onder de Keizers en Koningen, maer onder de Bisschoppen. Men merke hieromtrent aen, dat de Pausen vóór Bonifacius den VIII slegts éne enkele Kroon droegen, dat hy 'er de tweede bygevoegd, en dat Urbanus de V dezelve eindelyk drievouwig gemaekt heeft^(*).

De Hoogleeraer merkt hieromtrent wyders aen, dat deze opgemelde Artikelen den Antichristischen geest aenduiden, in zo verre Paus Gregorius zich hier mede in de plaets van Christus stelt, en de vryheid der Kerke volstrekt vernietigt; van waer hy ook niet vreemd is van te denken, dat men het tydstip der opkomste van den Antichrist, en der invoeringe van de Pauslyke dwinglandy, tot den regeeringstyd van dezen Paus hebbe te brengen. 't Is wel zo, dat zommigen de echtheid van het opgemelde Geschrift, of dier 27 Artikelen, betwist hebben; doch, gelyk de Hoogleeraer toont, zonder genoegzamen grond. Intusschen durft hy echter niet beslissend bepalen, of Gregorius zelve dit Geschrift opgesteld hebbe, of deze Artikelen door hem in ene Kerkvergadering vastgesteld zyn, zo als Baronius dezelven tot de achtste Roomsche Kerkvergadering brengt, dan of dezelven door iemand anders, uit des Pausen brieven, daden en grondregelen van zyn gedrag, opgemaekt zyn. Mogelyk, zegt hy ten laetste, heeft de Paus zelve deze Artikels gedicteerd of opgegeven, en dezelven zynen Afgezanten, door de Waereld verspreid, aenbevolen, om ze alomme bekend te maken, en 'er hun gedrag naer in te richten.

(*) Men wil dat 'er mede aengeduid worde, de vereniging van het Keizerlyk, Koninglyk en Priesterlyk gezag, in den persoon van den Paus.