Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1782

[p. 154]

Onderwys in den Godsdienst, door J.V. Nuys Klinkenberg, A.L.M. Ph. Dr. en Predikant te Amsterdam, III Deel. Te Amsterdam by J. Allart, 1781. In gr. octavo 367 bladz.

De Eerwaerde Klinkenberg, den Natuurlyken Godsdienst afgehandeld hebbende, schikt het tweede Boek van zyn Onderwys, waermede dit Deel aenvangt, ter ontvouwinge der ongenoegzaemheid van den Natuurlyken Godsdienst. Zyn Ed. dringt de gewoone bewyzen met oordeel en nadruk aen, toonende wel inzonderheid het te kort schieten van de Leer der oude Heidensche Wysgeren, in alle de gewigtige stukken, die tot het kennelyke van den Godsdienst behooren, en den grondslag van het betrachtlyke uitmaken. En nadien men veelligt zou beweren, dat de Reden in later tyd meer verlicht geworden zy, dat van daer hedendaegsche beschaefde Volkeren, zonder enige kennis van ene Goddelyke Openbaring, het ongelyk verder gebragt hebben, zo verledigt zich onze Leeraer voorts nog, om te doen zien, dat 'er, welke verlichte tyden wy ook mogen beleven, by alle zodanige Volkeren nochtans ene allerbeklagelykste onkunde in zaken van den Godsdienst gevonden word. Bovenal komen ten dezen opzichte de Chinezen, die van zommigen als de verstandigste Natie beschouwd worden, in aenmerking; dan 't blykt, uit het geen zyn Eerwaerde bybrengt, dat men, in zaken van den Godsdienst, de tegenwoordige Chinezen niet kundiger vind dan de oude Heidenen. En hieraen hecht hy eindelyk ene voordragt van het denkbeeld ener Godlyke Openbaring, met aenwyzing, dat dezelve mogelyk en wenschlyk is, als mede dat dezelve, na de verwaerloozing der aenvanglyke Openbaring by de oorspronglyke schepping van 't menschdom, noodzaeklyk ware, zou het menschdom tot de rechte kennis van den Godsdienst komen; en dat men, schoon God 'er niet toe verplicht gehouden moge worden, echter genoegzamen grond heeft, om te beweren, dat het waerschynlyk is, dat 'er daedlyk ene nadere Openbaring aen het menschdom verleend zy. - Zulks leid hem van zelve tot de vraeg; ‘Is 'er in de daed zodanig ene Godlyke Openbaring? Is 'er onder alle de boeken, welken voor Godlyke Openbaringen zyn uitgegeven, wel één, van 't welke wy, op goede gronden, kunnen verzekerd zyn,

[p. 155]

dat het geen verdichtzel zy, maer een buitengewoon onderwys, van God zelven oorspronglyk?’ De beantwoording van het laetste lid blyft uitgesteld voor het vierde Boek, maer het volgende derde Boek, nog in dit Deel vervat, behelst des Leeraers onderrichtingen nopens het eerste.

In dit onderzoek komen eerst in overweging verscheiden Godlyke Openbaringen, die deze en gene Volkeren voorgeven te bezitten, doch welker verziering handtastelyk is: en 't onderzoek bepaelt zich voorts tot de Turksche, de oodsche en de Christelyke Openbaring. Ter algemener toetzinge van deze drie Openbaringen, gaet zyn Eerwaerde vooraf na, de kenmerken ener Godlyke Openbaringe, en wat 'er in dezelve vereischt worde. Vervolgens toont hy dat de Turksche Openbaring daer mede niet bestaenbaer is, maer dat 'er de Joodsche en Christelyke Openbaringen beiden aen beantwoorden; als mede dat die beiden zo met elkanderen zamengaen, dat ze als ene achtervolgende en verenigde Openbaring inkomen; weshalve men, onder de benaming van de Christelyke Openbaring, gevoeglyk ooge, op de gewyde Boeken zo der Jooden als der Christenen. - Op de ontvouwing dezer kundigheden, die zyn Eerwaerde geleidlyk en met vereischte klaerheid voordraegt, volgt eerst een algemeen bericht van de Boeken dezer Openbaringe, en voorts een uitgebreider verslag van het oogmerk en den inhoud der schriften, zo des Ouden als des Nieuwen Testaments. Hier nevens voegt hy zyne leerzame onderrichtingen nopens de tael en den styl der Heilige Schriften, als mede over derzelver verdeeling in Kapittelen en Verzen. En ten laetste besluit hy dit Boek met enige aenmerkingen over de Apocryphe Schriften, die, schoon ze hare nuttigheid hebben, echter niet in denzelfden rang met de andere schriften geplaetst behooren te worden. De Eerwaerde Klinkenberg behandelt deze onderwerpen alleszins op ene leerzame wyze, die zeer wel geschikt is, om den Lezer een regelmatig begrip in te boezemen, van de voorafgaende kundigheden betreffende de Christelyke Openbaring, welker Godlykheid hy in een volgend Boek met opzet en uitvoerig zal betoogen. - Wyders heeft onze Leeraer by dit Werk gevoegd een Tafereel des Bybels, het welk den korten inhoud van ieder Boek vertoont, en ene ontledende schets geeft, van de voornaemste zaken, welken 'er in voorkomen, om, met een opslag van het oog, te zien, welke zaken 'er in elk een Hoofdstuk behandeld worden. Dit Tafereel, dat ook

[p. 156]

afzonderlyk afgegeven wordt, is op drie bladen in plano gedrukt, en kan, als ene geschikte handleiding tot het nagaen van het beloop der Heilige schriften, met vrugt gebezigt, en niet ongepast voor aen de gebruikelyke Huisbybels geplaetst worden.