|
| |
| |
| |
Brief aan de heeren schryveren der Algemeene Vaderlandsche Letter-oeffeningen, wegens een nevensgaand berigt over het gebruik der eikels.
myne heeren!
Daar het gebruik der Eikels, in plaats van Coffy, hier en hier omstreeks, met eene genoegzaam algemene goedkeuring gebruikt word, by de meesten met half Coffy, by velen met eene meerder quantiteit Eikels, en by geringe lieden zelfs puur, schynt het my toe, dat 'er aan den goeden uitslag niet meer te twysselen is, en vertrouwe dus, myne Landgenoten geen ondienst te zullen doen, met voor het volgende Berigt, aangaande 't gebruik der Eikels, een plaats in uw mengelwerk te verzoeken.
Dezulken myner Landgenoten die met Rogge, Garste, Weite, Erten, Boonen of diergelyke reeds de proef genomen hebben, en 'er nu die der Eikels tegen over gelieven te nemen, zullen bevinden, dat niets van dat alles de Coffy zo nabykomt.
Maar 't vooroordeel! het heeft, ik beken het, veel kragt; doch heeft ook niet de smaak zyne mode? en kan de smaak, ondergeschikt aan eene mode, geen wansmaak sinakelyk maken? Wat is 'er gebeurd met de Aardappelen? zyn dezelven niet, nog voor weinige jaren, buiten gewoonte, buiten de mode geweest? wierden ze by velen niet voor een ongezonde vrucht gehouden? en zyn zy thans niet algemeen in achting, gezond en smakelyk, en strekken ze niet tot eene grote vervulling? moet deze verandering aan ons gestel, aan 't climaat, aan de vrucht, den smaak, de mode, of een afgelegd en overwonnen vooroordeel, worden toegeschreven? - Mogelyk hebben mode en vooroordeel hier den meesten invloed.
Zyn 'er echter zommige Magen die met de Eikels niet kunnen instemmen, dezulken kunnen dezelven daar laten. - Of zou men den meeste Menschen, even als men zomtyds met kinderen handelt, ook behoren te verbieden wat hen nuttig, en te gebieden wat hen schadelyk kan zyn? Zou het dan ook dienstig wezen het gebruik van 't nuttige met een Impost te belasten, en 't schadelyke vry te geven? in dat geval kon schoon Water en Melk 't eerst op de Lyst geplaatst worden.
| |
| |
In hoe verre de sinaak bedriegt of aan mode of vooroordeel onderworpen is, leert de dagelykse ondervinding. Zullen dezulken, wier smaak verfynd is, niet watertanden van een Snip met zyn drek? iets waarvan anders de Mensch een natuurlyken afkeer heeft. Mogelyk zou iemand de Cossy en Thee, hem noch onbekend zynde, die, nevens het aftreksel van Eikels, proevende, het een en andere by een Apothecars drank gelyken, en zich verbeelden, dat hy, om die te kunnen innemen, eene goede dosis Melk en Suiker behoefde. Gaat men de waarheid ook wel te buiten, als men beweert, dat de hoogmoed meer wyn doet schenken dan 'er tot verkwikking gedronken word? terwyl, behalven schoon Water en Melk, goed Bier voor den dorst voldoende kon zyn. Maar 't geen van verre komt en veel geld kost, kan niet gemeen, en derhalven niet ongezond, zyn.
Doch, om wat bepaalder weder tot de Eikels te komen, zonder van 't nut der Eikeboomen, die, als een onontbeerbaare Bouwstoffe by elk ten overvloede bekend zyn, te spreken, zal ik, met betrekking tot het Medicinale hier noch byvoegen, dat een voornaam in Amsterdam practiserend Doctor, een Gelders Meisje, na aldaar een geruimen tyd, in weerwil veler gebruikte Medicynen, aan eene Koorts gesukkeld te hebben, aangeraden heeft, van lugt te veranderen, en t'huis komende eenvoudig het aftreksel van de eerste uitspruitsels der Eikeboomen, tot hare herstelling, te gebruiken. - Hieruit, dunkt my, mag ik besluiten, dat ook de Eikeboom de aandagt der Medicinale Kunstkundigen niet ten enemale ontglipt is; terwyl verdere Proesnemingen mogelyk nog meerdere ontdekkingen zullen doen.
Van myne eigen Proefneming kan ik dit in 't attest voegen, dat ik de eerstemaal moeite had een groenen Eikel te kauwen; doch, dat ik, by iedere herhaling, 'er zo verre in gevorderd ben, dat ik tegenwoordig den nasmaak reeds aangenaam vinde. Zelfs heb ik den groenen Eikel in eene zenuwkwaal met een zeer goed effect zien gebruiken, en bespeurd, dat dezelve van windbrekende kragt is. Ook is my, schoon velen de Eikels als varkenskost veroordelen, en het tot schande rekenen, dat ze door Menschen gebruikt zouden worden, door oude lieden wel betuigd, datze die, in schaarse tyden, drooggemaakt en gemalen, onder Roggenbrood gebakken zynde, gebruikt hebben. Daarenboven, wat zegt dit? het zy en blyve Varkenskost: hoe veel overeenkomst heeft een Mensch niet met een Varken? en wat eet hy niet al, dat een Varken ook lust?
| |
| |
Maar, dit daar gelaten, hoe vele Lasten Boekweite zou de Eikeloogst niet, dit Jaar alleen, in Gelderland besparen? Welk eene grote vervulling in de Graangewassen zou derzelver inzameling niet uitleveren, daar de Eikels, in plaats van Boekweiten-meel of Raapkoeken, 's winters zelfs voor Melkbeesten, en vooral tot vetmaking van Varkens, met goed gevolg gebruikt worden? En 't is bekend, dat de Varkens niet alleen met Eikel-meel gevoerd worden, maar dat men ook gewoon is, hun Eikels, na dezelven alvorens in water uitgeëekt te hebben onder Aardappelen, Wortelen, enz. zo wel rauw als gekookt te geven; als mede, dat de Varkens, met Eikelen vetgemaakt, voor de smakelykste gehouden worden.
Zou dit een en andere niet veler myner Landgenoten kunnen opwakkeren, tot ene meerdere aankweking van dat allesints nuttige Houtgewas; waaraan dit Land, zonder dat het van elders word toegevoerd, ontegenzeggelyk gebrek heeft? En hoe vele daartoe geschikte gronden in ons Land, die dus verre zonder voortbrenging van een aanmerkelyk nuttig product ledig zyn, wagten niet alrede op enen vlytigen Planter, om den Inwoonderen nut en voordeel te geven; terwyl zy jaarlyks eene ruime intrest en in 't vervolg 't capitaal zelve met verdubbelingen kunnen betalen?
Zo ik eindelyk, met opzigt tot het gebruik van Eikels, in plaats van Coffy, het oog sla op myn voordeel, 't geen my de Eikels, onder de Cossy gebruikt, aanbrengen, dan berekene ik, gebruikt te hebben 5 lood Coffy 's daags; en gesteld, dat men voor ieder lood in de winkels 5 duiten betaalt, zo beloopt dit in 't Jaar ruim 57 Guld: waarvan ik de halfscheid, door de Eikels vervuld, winne; en dus ruim de rente van een Lands Obligatie van duizend Guldens.
Als men nu dit, maar eens alleen over myne Plaats- en Kerspel- genoten, op 600 Huisgezinnen aangeslagen, uitstrekt, en de ene door de andere berekent een lood 's daags uittewinnen, beloopt dit in 't Jaar ƒ 6843:15:0. En zou 'er niet reeds jaarlyks ruim zo veel, alleen onder den gemenen man, aan de inlandsche Tabak geprofiteerd werden? Indien dit nu maar alleen over deze Provincie eens berekend wierd, zou het al een sommetje in 't Jaar belopen. - Ik blyve
U Wel. Edelens D.W. Dienaar
S.
A.... 31 Oct. 1781.
| |
| |
| |
Berigt aangaande 't gebruik der Eikels.
Voor vier Jaren wierd my berigt gegeven van de Medicinale kragt der Eikels, of van de vrucht der Eikeboomen; 't welk myne aandagt daarop vestigde, lemand die aan eene zwakke maag laboreerde, zo dat hy, aan eene publicque tafel etende, en byna niets kunnende verdragen, het medelyden van zyne commensalen opwekte, herstelde, door het gebruik van enige weinige Eikels, in zo verre, dat hy, tot verwondering van het gezelschap, sterk begon te eten, zonder enigerhande spys die hem smaakte te schromen. Ik wierd begerig daarvan proeven te nemen; ried elk, die ik in zulk een geval vond, sterk daartoe aan, en vond by velen eene gewenschte uitwerking. Onder anderen was 'er eene vrouw, welker maag al sedert vele Jaren aan die zwakheid was onderhevig geweest, en op mynen raad ook 2 a 4 Eikels 's daags gebruikte; deze klaagde, dat zy 'er geen baat by vond; doch op een tyd, met hevige maagpyn gekweld, deed de pyn haar den gehelen dag door rauwe eikels kauwen; waarop zy berigtte, nu evenwel te moeten erkennen, dat de Eikels haar goedgedaan, en van hare pyn verlost hadden. Dit deed ons hier de Proeven verder uitstrekken: ik onderstelde, en wierd daarin door een voornaam Medicus bevestigd, dat de Eikels veel overeenkomst met de Kina hadden, schoon ze niet evenaarden aan deszelfs kragt. Ik prees ze dan aan in anderen daagse koortsen met een goed succes, dewyl de Lyders herstelden.
Men vond dat het een beproesd middel was tegen het zuur in de Maag; iemand, die my bezogt, leide zyn pyp neder; ik vroeg hem naar de reden, welke hy zeide het Zuur te zyn; ik gaf hem twee gestampte Eikels met een weinig siroop, waarop hy den gehelen avond bleef roken, en verklaarde van zyn ongemak niet meer te gevoelen. Menschen, die eene benauwde Borst hadden, en de Eikels voor de Maag gebruikten, vonden 'er, by toeval, een ongemeen soulaas tegen de aamborstigheid in.
Dit alles heeft my aangezet, om een extract van die vrucht te laten maken, en deszelfs kragt te beproeven, in gelyke gevallen, waarin men 't extract van Kina gebruikt. Deze goede en nuttige eigenschappen wekten my op, om te bezien, of de Eikels in de oeconomie ook van dienst konden zyn. De bittere smaak der Eikels, echter, in lang niet evenarende met de bitterheid van de Cichory, deed my denken, aan de
| |
| |
overeenstemming van de Eikels met de Coffy. Ik zou al een Jaar vroeger de proef genomen hebben; doch de lage prys der Coffy veroorzaakte, dat dit verzuimd wierd; in het voorleden Jaar drong ik 'er wat sterker op aan; de proef wierd genomen, en was van dien gewenschten uitslag, dat wy geen onderscheid konden gewaar worden, als wy ⅜ Eikels, de helft Coffy en ⅛ Cichory namen; zo dat we, in plaats van twee lood Coffy, een lood Coffy ¾ lood Eikels en ¼ lood Cichory gebruikten. Niemand, van dit mengsel onkundig, had op de Coffy iets te zeggen; en 'er van verwittigd zynde betuigden ze allen niets dan Coffy geproefd te hebben. Verscheidene verklaarden de Coffy met Eikels aangenamer. Ondertusschen verloor zy ook hare Maagsterkende kragt niet geheel. Zo lang men dit mengsel had, wisten zy, die, door het overtollig gebruik van Coffy, dikwyls pyn in de Maag gevoelden, niets van die pyn; welke nochtans wederkeerde, toen de Eikels op waren; waarom ik my dit Jaar een meerderen voorraad verzorgd hebbe.
De nadelen van den Oorlog, waarin wy gewikkeld zyn, hebben zig ook uitgestrekt tot de Coffy, die door den lagen prys zo algemeen was ingevoerd, en waarvan men zig niet gereed ontwennen konde. Dit was de reden, dat ik, zo veel ik konde, myne ondervinding bekend maakte, met dat gevolg, dat de meeste menschen by ons het gebruik der Eikels by de Coffy hebben aangenomen.
Mogelyk was het niet kwaad, dat dit gebruik voorts aanleiding gave om de Eikels alleen te gebruiken; alzo ik gehoord heb, dat een vrouw, die zo aamborstig was, dat zy niet dan met moeite door het Huis konde gaan, geheel daardoor genezen is. Doch voor tegenwoordig heb ik, nopens de bereiding, nog maar aantemerken, dat men best doet, om de Eikels met de Coffy te doen evenaren; en vooral de Eikels niet te hoog te branden; als wanneer de Coffy niet bezinken wil.
Ik heb in dit berigt alleen beoogd myne Vaderlanders dienst te doen, en daarin gevolgd myne genegentheid tot de eigen producten van ons Land, zo in het geneeskundige als in het huishoudelyke: en ik zal my verheugen; zo ik, door dit eenvoudig berigt, iets aan het welzyn en voordeel van myne Landgenoten toegebragt moge hebben. Wyders verzoeke ik, uit die zelfde beweegredenen, de Geneeskundigen, om nader de kragt der Eikels te onderzoeken; en
| |
| |
na te gaan, in hoe verre derzelver Extracten en Harsten onder de Medicamenten ene plaats mogen erlangen.
U Wel Ed. D.W. Dienaar,
belgiophilus. |
|
Auteursrechtvrij