Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1781

Waare en valsche beleefdheid met elkander vergeleken.

(Overgenomen uit richard hurd's d.d. Lord Bishop of Litchfield - Discourses.)

Het lydt geen twyfel, of de Zedelyke en Christlyke Pligt, door paulus den Christenen bevolen, om ‘met eere de een den ander voor te gaan’ tot den vrede der Maatschappy, en de Liefde, eene allernauwste betrekking heeft, en uitloopt op het nut en de stigting van onze Medemenschen en Medechristenen. Dezelve strekt om de gemoederen der Menschen te leenigen, en te ontheffen van die ruwe boerschheid, die veele Ondeugden teelt, en de Deugden zelfs ontluistert. Maar, wanneer de menschen het voordeel gesmaakt hadden van deeze meegaande geaartheid, en voorts de einden zagen, niet alleen, die de Liefde, maar die het zelfbelang, daar door zou bereiken, lieten zy het niet berusten by de regtmaatige beoefening hier van; maar strekten denzelven uit tot die overboodige dienstvaardigheid, en slaafsche aanbidding, welke wy zo dikmaals in de groote wereld zien, en met reden beklaagen.

Van hier die oneindige oplettenheid en stiptheid, welke zo streng afgevorderd, en zo duur betaald wordt, in den ommegang; van hier die veilstelling van 't hart, welke den Mensch geen wil, geen eigen gevoelen, geene beginzels, geen character overlaat: deeze verdwynen te gader onder het eenpaarig vertoon van fraye zeden: van hier die verleidelyke kunststreeken, die voorbedagte vermommingen, die verpligtende vleieryen, ja, die gemaakte vryheden: met één woord, die vermenigvuldigde en nauwlettend veranderde vormen van aanspraaken; het oogmerk daar van moge weezen, den naam van Beschaafdheid en een goede Opvoeding te verwerven: het zeker uitwerkzel zal zyn, het bederf van alle zaaden der Deugd, het aankweeken van ydele

[p. 485]

Hoogmoed, en het ontvlammen van alle Ondeugden in 't menschlyk hart.

Deeze jammeren dringen ter zamenleevinge in, onder voorwendzel en den schyn van de Beleefdheid, door den Apostel den Christenen voorgesteld en aangepreezen. Maar de regtschaape Deugd laat zich gemaklyk van het namaakzel onderkennen door de volgende eenvoudige kentekenen.

Voor 1. is Waare Beleefdheid zedig, maatigt zich niet veel aan, en handelt edelmoedig. Zy maakt zo weinig vertoons, als mooglyk is, en als zy eene heuschheid bewyst, zou zy het gaarne bedekken. Zy verkiest stilletjes af te staan van haare eigene eischen, en niet verpligtend ze aan eene zyde te schuiven. Zy beweegt den Mensch om zyn Naasten boven zich zelven to stellen: om dat hy hem waarlyk hoog agt: en diens goede naam hem ter harte gaat; om dat hy het manlyker en Christelyker houde, een weinig zich zelven te vernederen, dan een ander te verdrukken. In 't kort, deeze Beleefdheid heeft eerbied voor de agting des Naasten.

Het nabootzel deezer beminnelyke Deugd, Valsche Beleefdheid, is, in tegendeel, trots, slaafsch, vreesagtig. Zy dingt na de algemeene toejuiching, is zeer bezorgd om te behaagen, en wil gaarne in 't oog loopen. De Man van deezen stempel biedt zyne beleefdheden niet aan, hy dringt ze op, om dat hy door zyn vlytig oppassen verdiensten zoekt in te leggen; om dat hy, wantrouwende door waardiger hoedanigheden, het oog van anderen te trekken, alles van deeze tragt te haalen; en, eindelyk, om dat hy boven alle dingen vreest, door het verzuim van eenige kleinigheden, aanstoot te geeven. Met één woord, deeze soort van Beleefdheid heeft de gunst, en de hoogagting, des Naasten, ten voornaamsten doel.

Ten 2. De Man, die zich, volgens de regelen der waare Beleefdheid, bestuurt, toont den voorrang, die hy eenen anderen gunt, op eene wyze zyns waardig; door alle onschuldige toegeeflykheid, door alle eerlyke beleefdheden, door alle betaamlyke inwilligingen.

De Man der groote Wereld, in tegendeel, die by den letter van 's Apostels voorschrift 't laat berusten, is onverschillig omtrent de middelen, door hem te werk gesteld. Hy vergeet zyne eigene waardigheid, en die der menschelyke natuure. Waarheid, rede, deugd, worden alle even zeer verraaden door deezen inschikkenden bedrieger. Hy stemt de Dwaalingen, hoewel zy allerschadelykst zyn, toe; hy

[p. 486]

keurt de Zothedens, schoon allerberbelachlykst, goed; hy strookt en streelt de Ondeugden van anderen, hoe boos ze mogen weezen. Nimmer spreekt hy tegen, zelf niet van verre: nooit keurt hy af, zelf niet door een ontzag verwekkend stilzwygen; nooit veroordeelt hy, al ware het slegts door een goed voorbeeld. Voor geen ding is hy bekommerd dan alleen hoe hy de lompheid zyner vleieryen voor anderen, en, ware het mogelyk, voor zich zelven, zal bedekken.

Ten 3. Mogen wy vast stellen, dat de einden, waar toe deeze verschillende voorwerpen worden nagejaagd, en ter bereiking van welke men zo verschillende middelen bezigt, ook zeer van elkander moeten verwyderd zyn.

De waarlyk beleefde Man zal, door alle gepaste betuigingen van eerbied, de agting zyns Naasten bevorderen: om dat hy ziet, hoe, door deeze edelmoedige agtneeming op elkander, de rust der Wereld, op eene aanmerkelyke wyze bevorderd wordt; om dat hy weet, hoe deeze wederzydsche oplettenheden vyandschappen voorkomen, de ruwheid der zeden verzagten, en de Menschen aanzetten tot alle pligtsbetragtingen van goedertierenheid en liefde; om dat de belangen der Maatschappyen best bevorderd worden door dit gedrag, en hy zyn pligt kent ‘om den Naasten te beminnen als zichzelven.’

De valsch Beleefden, in tegendeel, zyn bezorgd, om, door alle middelen, welke ook, zich de agting en gunst te bezorgen der geenen, met welken zy verkeeren: dewyl zy, in de daad, niets anders beoogen dan hun byzonder belang: dewyl zy ontdekken, dat hunne eigene baatzoekende inzigten best bevorderd worden, door zulke bedryven; met één woord ‘om dat zy zichzelven beminnen.’

Hier uit zien wy, dat rechtschaape Deugd de Eer van anderen beoogt, door waardige middelen, en met het edelaartigst oogmerk: het namaakzel daar van dingt na gunste, door laage inwilligingen, en tot het slegtste einde.

Door zulke blykbaare merktekens zyn deeze twee Characters van elkander onderscheiden! en zo onmogelyk is het, zonder eene moedwillig verkeerd gebruik onzer vermogens in de toepassing van het bevel des Apostels, ‘om met eere de een den ander voor te gaan,’ mis te tasten. Uit het gezegde volgt, dat de opregtheid des harten, gelyk salomo reeds voorlang opmerkte, de beste leidsvrouw is in de betragting der Zedepligten, ‘de Opregtheid der Opregten,’ zegt hy, leidt haar. Wy mogen anderen

[p. 487]

misleiden door het valsch betoon van Beleefdheid; doch de misleiding gaat niet verder. Wy kunnen niet nalaaten, in ons eigen geval, onze eigene opregtheid te kennen, wanneer deeze Deugd haare eigene natuur behoudt; wy kunnen niet nalaaten bewust te weezen, wanneer zy ontaart in de Ondeugd, die zich haaren naam aanmaatigt. Ten besluite, een Eerlyk Man loopt geen gevaar door Beleefd te weezen. Laaten wy alleen zorge draagen om ons zelven waarlyk te agten, en wy zullen zelden missen in 't volbrengen van 't meergemelde vermaan des Apostels.