Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1781

[p. 42]

Zedelyke bedenkingen.

Wanneer men over het algemeen minder berispte en meer zichzelven verbeterde, wat zou de Maatschappy niet van eene menigte ondeugden gezuiverd worden.

De Deugd en de Waarheid hebben ieder hare byzondere schoonheden: dan ze zyn zo naauw aan elkanderen verbonden, dat de eene zonder de andere niet bestaan kunne; terwyl ze, zamen vereenigd, in elk eene zuivere Liefde en agting inboezemen.

Men vind Menschen, die zo vooringenomen zyn met hunne eigen denkbeelden, dat ze in het redeneren anderen geen tyd gunnen om de hunne voor te stellen; die zo voort redeneren, en van het eene onderwerp op het ander vallen, dat het onmogelyk missen kan, of ze moeten weldenkende Lieden geweldig vervelen.

Het veel spreken is altyd op verre na geen bewys van veel verstand. Ik heb dikwils menschen ontmoet, die met meer gratie wisten te zwygen, dan anderen te praten; doch men moet tevens bekennen, dat en gepast te kunnen spreken, en op zyn tyd weten te zwygen, gaven zyn, niet aan elk mensch geschonken.

Den mensch zyne aandoenlykheid te willen benemen, zou, indien het al mogelyk ware, meer na dan voordeel toebrengen: dan de aandoenelykheid te leren regelen en bedwingen; is niet minder nuttig dan noodzakelyk. Zommige menschen zyn zo aandoenlyk, dat ze door het geringste geval, door eene beuzeling zelfs, worden aangedaan, welke aandoening invloed heeft beide op den Geest en het Lichamelyk gestel. Het valt doorgaans in zwakke persoonen, die noch kragt van geest, noch sterkte van lighaam bezitten; 't welk ook de voorname reden is, dat zy aan vele ongemakken en kwellende ziekten onderhevig zyn. - Het beste hulpmiddel, tegen dit nadeelig gebrek, is, zich bepaaldelyk te leren gewennen aan eene gezonde en bondige redenering. - Zyne aandagt af te trekken van aandoenelyke gebeurtenissen, die voorby zyn; en vooral te leren, dat de gebeurde gevallen zo voorzien, verordend en bepaald zyn door den Alwyzen Stichter van het Wereldgebouw, in de Orde der Natuur; en dat die Orde der Natuur, door het gehele menschdom zamengenomen, niet veranderd kan worden, veel min door een enkel mensch. - Deze redenering, meermaals uitgebreid, gestadig aangewend, zal den mensch eene zonderlinge sterkte van Geest byzetten; en als het geschiktste hulpmiddel bevonden worden, om de aandoeningen te leren regelen en bedwingen.

De best beraamde ondernemingen kunnen mislukken; de heilzaamste oogmerken kunnen dikwyls een zeer verkeerden draai

[p. 43]

neemen; dit hebben wy menigwerf in anderen gezien; dit hebben wy zelven vaak ondervonden. Is ons dat dan zo bekend? behoeven wy hierin geen oogenblik te twyfelen? Waarom steilen we ons dan zo dikwyls als uitzinnigen aan, wanneer we in onze oogmerken niet slaagen, of onze goede onderneemingen kwalyk uitvallen?

Altyd beter te willen weten dan een ander, maakt iemand in de verkering zeer lastig, om dat de minste menschen dit verdragen kunnen: en hier door ontstaat doorgaans een menigte twisten en gekakel. Het beste middel daar tegen is, zo dra men zulk een beterweter ontmoet, en hy ons begint lastig te vallen, terstond bot stil te zwygen; en nooit met hun in den wind te leggen.

De roem, de glory, en eene begeerte, om, na zyn dood, als een held, by de nakomelingschap, onstervelyk te leven, heeft menig Vorst zig doen wapenen, en zyne Onderdanen in eenen verdervelyken oorlog gewikkeld. - Dan, hoe ysselyk zal hun de vertooning wezen, wanneer zo vele duizenden van menschen, in het ander leven, ten gerigte worden aangevoerd, welke eenstemmig tegen hen getuigen zullen: ‘Wy allen hebben, door uw toedoen, ontydig en jammerlyk het leven verloren’.

De eenvoudigheid treft dikwils veel sterker, dan de uitgekiptste woorden. Wanneer men wél en gevoelig wil treffen, moet men tragten het allernaast aan de natuur te komen; al wie daar van afwykt, kan nimmer gelukkig slagen.

‘Wie een man slaat, dat hy sterft, diens bloed zal vergoten worden’. - Dan wat zal men hem doen, die duizende ongelukkigen, in weinige oogenblikken, op de wreeddadigste wyze laat vermoorden, en vermoord worden? - Hy, die zynes naasten goed rooft of verwoest, zal men de strengste straf doen ondergaan. - Dan welk eene straf zal men dezulken aandoen, die alles wegrooven, die moorden, rooven en branden, die steden en landen verwoesten, en gehele Natien ongelukkig maken?

Voor alle misdaden zyn er, in dit leven, gene straffen bepaald. Indien dit waar was, zou men vooral hem, die ligtvaardig den oorlog aanvangt, ongetwyffeld moeten verbranden; nadien 'er geen nadeliger misdaad voor het menschdom bedagt kan worden, dan, zonder wettige reden, den Oorlog te beginnen.

De menschen met geweld, den Lof over zyne werken, of die zyner naastbestaand n, te willen afdwingen, is omrent zo veel als zyne werken in veragting te brengen, en zichzelven bespottelyk te maken. In het hooren pryzen zyner daden, moet men zelfs alleromzigtigst te werk gaan, en zich in het minst niet hoogmoedig, maar nederig, gedragen; dan verdient de persoon en zyne werken beide dubbelen Lof.

Hy, die iets verrigt, waar omtrent het algemeen zyn oordeel vellen moet, kan nooit verwagten, dat het van de gehele wereld geprezen zal worden; by moet de veragting zo koelzinnig,

[p. 44]

als den lof nederig aanhooren; anders zal hy zichzelven geweldig kwellen, en zyne eigen zaak bederven.

De bedilzugt is een der lastigste gebreken, welke onder het menschdom heerscht. Men is altoos in eens anders zaken bezig; rusteloos bezig met eens anders zaken te berispen; eens anders doen te laken, en men vertrouwt niets aan een ander; wanende dat alles van anderen kwalyk behandeld zal worden, en dat 'er niets goeds is, dan 't geen men zelve doet.

Hy, die iets berispt, moet lakenswaardige zaken berispen, of anders doet hy met zyne ontydige berispingen ongelyk meer nadan voordeel. - Derhalven behoorde men, in het berispen van zyns naastens daden, ten uitersten spaarzaam te wezen; althans te denken: ‘niemand leeft zonder gebreken; mogelyk zyn de myne grooter, dan die ik in anderen berispe.’

Het is een bewys van laaggeestigheid, zich door overtuigende reden niet te laten verwinnen; en een blyk van eene lage en kruipende ziel, altyd gelyk te willen hebben.

c.v.d.g.