Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1781

De Fransche Spion, of de geheimen van het Hof van Lodewyk den XV. Door een meesterlyke hand. Te Amsterdam, by P. Conradi, en te Harlingen, by V.v.d. Plaats, 1781. Behalven de Voorreden, 440 bladz. in octavo.

Eene aaneenschakeling der Minnaaryen van Lodewyk den XV, met aanwyzing hoe veel deels de Vorstlyke Matressen in 't bestier der zaaken hadden; 't welk, in zommige gevallen, ter ophelderinge van deeze en geene byzondere omwentelingen aan 't Fransche Hof, in die dagen, dient. De Spion verleent ons, onder het melden hier van, een doorloopend verslag van 't Staatsbestier van Frankryk, onder dien Vorst, grootlyks beheerscht door zyne Hovelingen, die zig nu eens van 's Vorsten Matressen bedienden, en dan weder door die Matressen gebruikt worden, om den Vorst tot die of deeze oogmerken en bedryven te leiden. Uit dien hoofde is dit verslag vervuld met een aantal van scandaleuzen historien van Lodewyk den XV; waartegen het teder Huwelyksgedrag, en 't zedelyk character van 's Vorsten Zoon, in den jaare 1729 gebooren, dermaate afsteekt, dat het ons oog in dit Geschrift des te sterker tot zig getrokken hebbe; 't welk ons noopt eenige roemwaardige trekken van het gedrag des Dauphyns en zyner Gemalin, ten deezen opzigte, hier over te neemen.

In 't jaar 1745 huwde de Dauphyn met eene Spaansche Infante; dan hy verloor dezelve reeds in 't volgende jaar in het Kraambedde. Haar teder beminnende, was hy gevoelig getroffen over haar verlies; en 't was alleen, om aan

[p. 623]

den wensch der Natie te voldoen, dat hy, slechts Vader van een Dogter zynde, in den jaare 1747 bewilligde tot het aangaan van een tweede Huwelyk, met eene Dogter van den Koning van Poolen, Augustus den III. Zy komt voor als iemand, die ongelyk meer bekoorlykheden van vernuft bezat, dan de Spaansche Infante; maar ze zou, zegt onze Schryver, de verlokkendste bekoorlykheden hebben moeten bezitten, om hem zyne eerste Egtgenoote te doen vergeeten. ‘Men verhaalt, vervolgt hy, dat de Dauphyn, den eersten avond van zyn huwelyk in het slaapvertrek gekomen zynde, en verscheiden tooizels ziende, welke hem een zo dierbaar voorwerp herinnerden; zyn boezemsmart niet kon beteugelen, en een vloed van traanen stortte. De Daufine, zulks bemerkende, wierdt insgelyks bewoogen, en sprak hem indeezervoege aan. Vier den teugel aan uwe droefheid, myn Heer, en vrees niet dat ik zulks kwaalyk zal neemen; uwe traanen dienen my tot een waarborg van 't geen ik zelve regt heb te hoopen, indien ik gelukkig genoeg zy om uwe agting te verdienen. Zy verdiende dezelve, doch wierdt nimmer Meesteres van zyn hart in die maate, als de eerste Daufine het bezeeten hadt.’ - Een byzonder staal haarer verdienste, dat haare agting ook by den Dauphyn deed klimmen, leverde haar gedrag te hemwaarts, toen hem, in 't jaar 1752, eene gevaarlyke Kinderziekte overviel. ‘By dag, (dus, luidt het verhaal,) by dag verliet zy nooit het bed van den kranken, en zyne kamer niet dan diep in den nacht. Zy bewees hem zelf de kleinste diensten, zo dat Dokter Pousse, een vermaard Artz, doch een slegt Hoveling, haar voor eene Oppaster hieldt. Zie daar, zeide hy tot iemand, op haar wyzende, eene onbetaalbaare Waakster! hoe is haar naam? Toen men hem antwoordde, dat het de Daufine was, betuigde hy zyn leedweezen, dat hy haar den verschuldigden eerbied niet hadt betoond; 'er nevens voegende, dat hy de Parysche Vrouwen in dit School zou zenden. Wanneer men deezer Prinsesse onder 't oog bragt, dat zy zich te veel bloot gaf, riep zy uit: Wat is 'er aan verbeurd, of ik sterve, mids hy leeve. 't Zal Frankryk nooit aan eene Daufine ontbreeken. De Daufyn, naa zyne herstelling nog duidelyker begrypende wat hy aan zyne deugdzaame Echtgenoote was verschuldigd, bevlytigde zich om het beeld der eerste in zyn hart uit te wisschen, daar het steeds gevestigd bleef. Hy hadt de zwakheid gehad op zyne tegenwoordige Gemaalin te begeeren, dat zy het Pourtret der eerste in een Brazelet droeg.

[p. 624]

Dankbaarheid begon by hem de plaats der liefde te bekleeden.’

Het ingetogen gedrag van den Dauphyn kon, aan een wellustig Hof, daar de Galantery haare rol vol uit speelde, niet wel anders dan bespotlyk zyn; en 't is des niet vreemd dat men hem als een tweeden Tartuffe afmaalde, en duizend kinderagtigheden op zyne rekening stelde; terwyl des Konings Matres, de Marquizinne de Pompadour, die wist hoe zeer zy van hem gehaat werd, hem wederkeerig uit den grond haarer ziele versoeide. Zulks had ten gevolge dat de Natie een langen tyd weinig werks van deezen Prins maakte; ‘doch hy verwierf eindelyk, naar dit verhaal, derzelver eerbied, door de geregeldheid zyner zeden, de wysheid van zyn staatkundig gedrag, de bestendige beoeffening zyner pligten, om zich tot de regeering bekwaam te maaken, en eindelyk door zynen afkeer van de ondeugd, en zyne zorge, om geene andere dan verstandige en deugdzaame lieden, althans die zulks uitwendig vertoonden, tot zyne gemeenzaamheid toe te laaten. Een voorbeeld van huishoudelyke heldhaftigheid strekt byzonderlyk tot zyn roem. Het ongeluk gehad hebbende, om eenen zynerschildknaapen toevallig op de jagt te kwetzen, was hy ontroostbaar; hy beloofde zich te zullen speenen van een vermaak, welk voor hem zo heilloos geweest was; hy bezweek zedert nimmer onder de gelegenheid, welke hem zo dikwils voorkwam, om dat vermaak te neemen. Wanneer zyne Hofjonkers hem daar mede wilden troosten, dat de wonde misschien niet doodlyk was, riep hy uit: Moet ik dan, om bedroefd te zyn, juist een man gedood hebben? Deeze trek alleen toont, hoe waardig hy ware om te regeeren.’ - Ook zag men, op het overlyden van deezen Prins, die in den jaare 1765, aan eene kwynende ziekte stierf, hoe sterk hy in de agting der Natie deelde. ‘Zyne uitvaart werd, gelyk de Schryver vervolgt, door het gantsche Koningryk gevierd met eene godsdienstigheid, van welke men, zelf ten behoeve van een Koning, geen voorbeeld had gezien. De fraaiste van alle Lykredenen, op zynen dood, was het volgende tweeregelig vaers van den Heer de Voltaire, geschikt om onder zyne afbeelding geplaatst te worden.

Connus par ses vertus, plusque par ses travaux
Il sçut penser en sage, et mourut en heros!

Meer bekend door zyne deugden, dan door zyne be-

[p. 625]

dryven, dagt hy als een Philosooph, en stierf als een Held.’

Wat wyders zyne Vorstlyke Gemaalinne betreft; schoon de Koning alles, wat in zyn vermogen was, aanwendde, om de Daufine over haar verlies te troosten, en haar het zelve zo min mogelyk te doen gevoelen, was het hem egter niet mogelyk, de boezemsmert der Prinsesse te verzagten, en haare gezondheid te herstellen. ‘Zy hadt, zegt onze Schryver, een doodelyken slag ontvangen, door geduurig met den Daufyn in één bed te flaapen, zelf naa dat zyne doodkrankte zich geopenbaard hadt; door dikwyls by hem te waaken, en zyne besmertende uitwaassemingen in te ademen. Haar borst wierdt insgelyks ontstooken, en de droefheid, welke zy onophoudelyk voedde, zo bekwaam om de geringste ongesteldheden te verzwaaren, deedt de haare welhaast ongeneeslyk worden. Vyftien maanden, naa het overlyden van haaren Gemaal, daalde zy neder in het graf, en wierdt, op haar uitdrukkelyk verzoek aan den Koning, naast zyne zyde bygezet. Een merkwaardig voorbeeld van huwelyksliefde, zo zeldzaam in de waereld, en voornaamlyk ten Hove. Een niet min merkwaardig voorbeeld was zy van moederlyke tederheid. De opvoeding haarer kinderen beschouwde zy als haaren voornaamsten en onschendbaarsten pligt. De Latynsche en de Fransche taal, de gewyde en de ongewyde geschiedenis, de gezellige en godsdienstige pligten, in dit alles onderwees hen deeze geleerde en deugdzaame Prinses; in weerwil van haaren kwynenden staat, liet zy hiervan niet af, dan daags voor haar overlyden.’