Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1781

Brieven, gewisselt tusschen een Gereformeerd Predikant en een Rechtsgeleerden. Uitgegeeven ter bevordering van de Verdraagzaamheid, door Aretophilus. Te Woerden, by L. Paling. In octavo 64 bladz.

Het vraegstuk, waerover deze Brieven gaen, luid aldus: ‘Kan een Lid der Gereformeerde Kerk, of ook een Leeraar in dezelve, veranderend van gevoelens over Leerstellingen, die daarin aangenomen, door Kerkelijke besluiten vastgesteld, en door de Hooge Overigheid met burgerlijke voorrechten begunstigt zijn, met een goed geweeten in die Kerkgemeenschap blijven? Of zijn zij in dat geval verplicht dezelve te verlaten.’ - Een Predikant, die zich eenigzins in het geval bevind, dat hy omtrent deze en gene leerstellingen van de Leer der Kerke verschille, komt hier voor, als bezwaerd in zyn geweten over het gedrag, dat hy daer in te houden heeft; het welk hem enen Rechtsgeleerden deswegens doet raedplegen. De Rechtsgeleerde beantwoord den Brief van zyn Eerwaerden, in twee Brieven, welke eerste den Leden in 't algemeen, en waervan de tweede den Leeraren in 't byzonder betreft. Ten aenzien der Leden is zyn besluit, afgeleid uit het recht dat ieder mensch heeft, om de waerheid te onderzoeken, en uit het geen de Kerk behoort te bedoelen, te weten het waer geluk der Leden, als volgt. ‘Een Lid eener uiterlijke Kerkgemeenschap is geenzins verplicht, om, na verandering zijner gevoelens over weleer aangenomene leerstellingen, dezelve terstond te verlaten; maar integendeel verbonden daarin te blijven, en anderen zijne nieuwe ontdekkingen op de betamelijkste en voorzichtigste wijze

[p. 583]

mede te deelen, ten einde zij dezelven met hem toetzen, en, zoo ze waar bevonden worden, aanneemen, of, zoo ze valsch schijnen, hem waarschouwen voor dwaaling.’ En die zelfde gronden leiden den Rechtsgeleerden, om op dezelfde wyze te denken over de Leeraren der Kerke, als die niet geacht kunnen worden verder aen de Leer der Kerke verbonden te zyn, dan overeenkomt, met het opgemelde bedoelde der Kerke; waarby hy dan te meer moet blyven, om dat het zeer nadeelige gevolgen kan hebben, zo hy terstond de Kerk verlate. Uit dien hoofde is zyn beslnit: ‘Elk Leeraar heeft het recht, om met zijne veranderde gevoelens in de Kerk te blijven, dezelven op de beste en voorzichtigste wijze bekend te maken, zonder dezelven te voren voor eene statige vergadering zijner Amptsbroederen open te leggen, en dus moedig voort te streeven op het pad, het geen Jezus zelf, schoon bij de Jooden als een ketter gedoemt, hem heeft voorgetekent.’ Dit zyn besluit versterkt hy, door de overweeging, dat de Leden der Kerke geen gunstige gedachten van hunne Leeraers kunnen voeden, als hun het onderzoek niet vrysta of gevaerlyk is; daer men toch niet kan beweren, dat de Leer geen nader onderzoek behoeft. Zulks doet hem de Leeraers aenmoedigen, om het voorbeeld der vroegere Protestantsche Hervormeren na te volgen. ‘Een Leeraar, zegt hy, hebbe dan moed en standvastigheid om te wagten, tot dat hij uitgestoten worde; maar nimmer valle hij in de dwaaling, vrijwillig uit te gaan.’

Op dit voorstel van den Rechtsgeleerden, draegt de Predikant, in een volgenden Brief, zyne tegenbedenking voor, grootlyks gegrond, op het gezag der Overheid, in het bepalen en handhaven van een vastgestelden Godsdienst; en de verplichting der Onderdanen in 't gemeen, gelyk die der Leeraren in 't byzonder, om, in die Kerkgemeenschap zynde en blyvende, zich naer deze inrichting te schikken. ‘Ik besluite dan,’ is daerom zyn schryven, ‘dat een Leeraar in de Gereformeerde Kerk het recht niet heeft, om, na veranderde inzichten in het vastgestelde Leerstelzel, zijne nieuwe gevoelens in weerwil der Overigheid te verbreiden; maar dat hij in gemoede verplicht is - niet, om wederom van gevoelens te veranderen, en de ouden weder aan te nemen. Want dit kan door geen Overheid geboden worden - maar toetegeven, te gehoorzamen, te zwijgen, dat is, zijn ampt

[p. 584]

neer te leggen, en dus te voldoen aan het karakter van eenen gehoorzamen Kristelijken onderdaan en eerlijken man.’

In beantwoording aen dit schryven, leid de Rechtsgeleerde, in zynen laetsten Brief, den Predikant tot het denkbeeld van de éne ware algemene Christelyke Kerk, die niet uiterlyk, màer innerlyk bestaet; en hy beweert, dat de uiterlyke Kerk voorkomt als een middel om tot de innerlyke te geraken: waermede, gelyk hy voorts doet zien, alle knellende banden, die het naspooren der Waerheid, en 't uitbreiden van 't Koningryk der Deugd belemmeren, strydig zyn. Dan hy begrypt tevens ten klaerste, dat 'er de tegenwoordige tydsomstandigheden, op verre na, niet toe geschikt zyn, om de volkomen toepassing en uitvoering zyner grondbeginzelen daedlyk werkstellig te maken. En dit zo zynde, is het, zynes achtens, de zaek van brave Predikanten, zich niet terstond, na verandering van gevoelens over het leerstelzel, van hun ampt te ontslaen; maer de zaek van Waerheid en Deugd te helpen bevorderen, door tyd en wyze voorzichtig in acht te nemen; waeromtrent hy den Predikant verder nog enige onderrichtingen verleent. - Het bygebragte word van de ene en andere zyde zo voorgedragen, dat het overweging verdiene; vooral ten opzichte van zulken, die 'er merkelyk belang in hebben, om zich, ten aenzien van hun gedrag, in dezen, gerust te stellen.