|
| |
| |
| |
Algemeene Vaderlandsche Letter-oefeningen.
Voorbereidzelen tot verklaaring, en eene schetswyze opheldering van Salomons Prediker, door G. Bonnet, Dr. en Pr. der H. Godgel. en Akademie-Prediker te Utrecht. Te Utrecht, by A.v. Paddenburg, 1781. Behalven ene korte Voorreden, 242 bladz. in gr. octavo.
Hiermede maekt de Hoogleeraer een aenvang van de vervullinge zyner belofte, wegens het mededeelen van zynen arbeid tot het wel verstaen en nuttig gebruiken van het Bybelboek, bekend onder den naem van Salomons Prediker. In de Voorrede geeft hy ons te kennen, dat hy zich, nopens de wyze der uitvoeringe, bepaeld heeft, tot het geven ‘eener doorgaande uitlegging, gepaard met eene zedekundige uitbreiding’; doch dat het hem raedzaem geschenen had, ‘alvoorens, benevens eenige voorbereidzelen tot de verklaaring van dit boek, eene ophelderende schets van het zelve te geeven;’ welke in dit eerste Stuk, thans gemeen gemaekt, voortloopt van den beginne des Boeks tot op Hoofdstuk VII. 12, en die zyn Hoogeerwaerde, in het volgende Stuk, ten einde staet te brengen. - In de afwachtinge van dit tweede Stuk, zullen wy, voor tegenwoordig, ons niet byzonder met deeze Ontledende Schets ophouden, als tot welker gewag, wy nog wel nader gelegenheid zullen krygen; maer wat byzonderer den inhoud der Voorbereidzelen opgeven. Dezelven verlenen ons een doorslaend bewys van des Hoogleeraers welwikkend oordeel; 't welk ons doet zien, dat zyn Hoogeerwaerde dezen arbeid met opzet ondernomen heeft, om denzelven ten naeuwkeurigste te voltrekken; dat de gunstige gedachten van 's Mans verklaring van dit Bybelboek niet weinig versterkt.
In de eerste plaetze komt hier in aenmerking, wie de Schryver van dit Boek zy; en desaengaende is het getuigenis der Oudheid zo eenparig, dat Jooden en Christenen 'er genoegzaem in overeenstemmen, om het aen Koning salomon toe te wyzen. Ene overeenstemming, die en door het
| |
| |
opschrift, en door verscheiden byzonderheden, daerin voorkomende, dermate gewettigd word, dat men, gelyk de Hoogleeraer met regt aenmerkt, gewigtige redenen moet hebben, als men dit gevoelen verwerpt. Nadien 'er nu gevonden worden, die menen, dat ze zulke redenen kunnen bybrengen, zo verledigt zich de Hoogleeraer om dezelven te toetzen, en toont ten duidelykste, dat ze van één alloi zyn, 't welk den toets niet door kan staen. Buiten andere bedenkingen van minder gewigt, gaet hy wel inzonderheid na, 't gevoelen van hun, die beweren, dat men reden hebbe, om den schryftyd van dit Boek te brengen, tot de dagen na de Babylonische gevangenisse; als ware het zelve onder den naem van Salomon geschreven, en hy dus sprekende ingevoerd, om dus te beter ene schets te geven van alles, waerin menschen gemeenlyk, hoewel te vergeefsch, hun geluk en vergenoeging zoeken. De Hoogleeraer overweegt met oplettendheid dit byzonder gevoelen; en toont met bescheidenheid, dat het op verre na niet van die bondigheid zy, dat het ons zou dringen, om van 't gewoone gevoelen af te wyken, en te denken om enen anderen Schryver dan Salomon, die daerin van zichzelven, en zyne bedryven, een naeuwkeurig verslag doet. - Wat wyders de vraeg betreft, of Salomon het zelf geschreven, dan of een ander het uit zynen mond te boek gesteld hebbe, dezelve is van geen gewigt, en 't stuk, zegt hy, is niet te beslissen.
Dit dan vaststaende, dat men dit Boek aen Salomon hebbe toe te kennen, is 't wel der moeite waerdig zyne aendagt op enige byzonderheden, rakende dien Koninglyken Schryver, te vestigen. Hy staet bekend, niet enkel als een Koning, maer als een Vorst van uitstekende Wysheid. Zulks heeft zommigen aenleiding gegeven, om het tot den hoogstmogelyken trap van Menschlyke Wysheid op te voeren; waerdoor anderen veelligt genoopt zyn, om zyne Wysheid te eng te beperken, binnen de palen van het beoefenend deel der Wysgeerte, en de gelukkige Bestuuring van zyn volk. - Onze opmerkzame Schryver leert ons hier den middelweg houden; en toont, hoe men Salomons Wysheid hebbe te schatten, naer de gesteldheid der weetenschappen in dien tyd, en vooral naer zynen staet als Koning; wanneer hy, alles behoorlyk gadeslagen zynde, met regt den naem mag dragen, van wyzer geweest te zyn dan alle menschen, 1 Kon. IV. 31. - By zyne Wysheid kwam voorts een verbazende Rykdom; en dezen beiden gingen
| |
| |
vergezeld van de Eer; daer de roem van zulk een verstandig en magtig Vorst zich alomme verspreidde.
Op deze beschouwing van Salomons luister laet de Hoogleeraer wyders volgen ene overweging van 's Vorsten diep Verval. Schoon zyn Huwelyk met Pharaös dochter, op de waerschynlyke vooronderstelling, dat die Vorstin den Joodschen Godsdienst omhelsd hebbe, te verdeedigen zy, is hy echter onverschoonlyk wegens zyne buitenspoorige veelwyvery; die hem, terwyl hy tevens te zeer gezet was op rykdom en weidsche prael, in de strikken der zinnelooze dwaesheid verwarde: in zo verre zelfs, dat deze vrouwen hem, in zynen ouden dag, door hare snode streken, overhaelden, om den Afgodendienst, zo niet zelf mede te plegen, ten minste te begunstigen. - De Hoogleeraer, het haetlyke hiervan beknoptlyk voorgesteld hebbende, komt daerop natuurlyk tot de vraeg: is Salomon in deze zyne ongeregtigheid gestorven, of heeft hy zich voor zynen dood bekeerd? Het stilzwygen der Heilige Schryveren ten dezen opzichte, zegt hy, beslist niet; en vele redenen ter stavinge van 's Vorsten bekeering komen hem op zichzelven niet gewigtig voor; echter is hy van gedagten, dat de voornaemsten, die hy kortlyk opgeeft, te zamen genomen zynde, gronds genoeg verlenen, om zyne bekeering waerschynlyk te stellen; maer 't beste bewys hier voor levert ons, zynes achtens, de inhoud van dit Boek. - Edoch, hierop valt de vraeg; heeft Salomon dit Boek vroeger of later geschreven? Naer uitwyzen van deszelfs inhoud, zegt de Hoogleeraer, ongetwyfeld na zyne verleiding. De Vorst spreekt allerwege als iemand van ondervinding, en van ene veranderde denkwyze. Ja, ‘hy komt hier voor, als een, die, wegens zyne gevorderde jaaren, bedacht is op sterven, en zich bekommert over zynen erfgenaam, van wien hy zich, met zekerheid, niets goeds kan belooven, en welken hy reeds beschouwt als een ongelukkigen Vorst, wegens den toeleg van Jerobeam, en de gezindheid van veele grooten onder Israël, die naar verandering haakten; gelyk
hy in het slot des vierden Hoofdstuks, vers 13-16, niet onduidelyk te kennen geeft.’ - En is dit, dat Salomon dus, na zyne verleiding, dit Geschrift opgesteld heeft, dan verstrekt het, gelyk de Hoogleeraer vervolgt, ‘ten onwraekbaer bewys, dat hy, schoon zeer verre afgedwaeld, echter, door Gods genade, wederom is te regt gebragt.’
Dus verre 't geen den Vorstlyken Schryver betreft. Wat
| |
| |
nu verder het Boek zelve aengaet, hier omtrent vorderen nog enige byzonderheden opmerking, en wel, voor eerst, deszelfs Hebreeuwsche benaming Koheleth, gemeenlyk door het woord Prediker vertaeld. Rakende deze benaming deelt ons de Hoogleeraer verschillende gedachten van Taelkundigen mede, die hy oordeelkundig nagaet; dan het twyfelagtige in dit alles doet hem, met anderen, in de gewoone vertaling van Prediker berusten; te meer daer Salomon, wat dan ook de benaming anders zou mogen aenduiden, zich in dit Boek als een Prediker openbaer maekt, en gevolglyk, naer het gewoon gebruik, met regt dus betyteld word. Dat hy in 't openbaer gepredikt zou hebben, of dat dit Geschrift, uit zynen naem openlyk aen de vergaderde Gemeente voorgelezen zou zyn, is niet meer dan ene bloote gissing; 't is genoeg, zegt de Hoogleeraer, ‘dat hy predikt in geschrift, om verdoolde stervelingen te regt te brengen.’ - Wyders komt hier in overweging de Godlykheid van dit Boek, waeromtrent de Hoogleeraer zich niet zo zeer grond op innerlyke bewyzen, als wel, gelyk hy zich uitdrukt, ‘op het voornaam, en tevens voldoend bewys, voor deszelfs regelmaatig gezag, ten onzen opzichte, dat de oude Joodsche Kerk het gehad hebbe in die verzameling der H. Schriften, aan welke van Christus en zyne Apostelen een godlyk gezag is toegekend.’ - Zommigen, 't is waer, hebben hier tegen wel in bedenking gebragt, etlyke Stellingen, die in dit Boek gevonden worden, welken tegen alle Godsdienstige beginzels als aenloopen. Dan, 't is intusschen uit den ganschen inhoud en 't oogmerk van 't Boek blykbaer, dat de Schryver niet bedoeld heeft zulke beginzels te begunstigen, maer veeleer derzelver invloed tegen te gaen. En derhalven vraegt men, hoe voorstellen van die natuur in dit Boek voorkomen, of hoe zulks met het bedoelde van den Schryver over een te brengen zy? De Hoogleeraer kan niet
berusten in 't gevoelen van hun, die dit alles tot ene ingevoerde tael van Vrygeesten brengen, welke de Prediker wederlegt; noch zyne toestemming geven aen 't denkbeeld, dat de Prediker daermede aenduidt, de ongerymde gevolgen, die uit de stelling der Vrygeesten, dat alles zich binnen dit tydlyk leven bepaelt, voortvloeien, zonder dezelven, als handtastelyk ongerymd, te wederleggen. Het komt hem aennemelyker voor, het gantsche Boek te beschouwen, als ene doorgaende redeneering van Salomon zelven; en het zal, gelyk hy vertrouwt, uit zyne na- | |
| |
dere verklaring van die soort van voorstellen, genoegzaem blyken, ‘dat eene behoorlyke overweeging van den zamenhang, waar in de moeijelykste plaatzen voorkomen, gelyk ook van het meer bepaald oogmerk des Predikers in dezelve, zal genoeg zyn, om ons te overtuigen, dat ongeloovigen en wellustigen, in den Schryver deezes boeks, te onregt, eenen voorstander van hunne gevoelens en leevenswyze meenen gevonden te hebben.’
Hierop komt dan, ten aenzien van dit Boek, verder in overweging, de Hoofdbedoeling des Schryvers, en 't Redenbeleid door hem daer in gehouden. Met terzydestellinge van het denkbeeld, dat de hoofdzaek zoude zyn, het betoogen der zedelyke zekerheid van een toekomenden staet en oordeel, met de daer uit voortvloeiende noodzaeklykheid der goede werken; vereenigt zich de Hoogleeraer hier met het vry algemeen aengenomen gevoelen, dat des Predikers Hoofdbedoeling zy, ‘den mensch af te trekken van het ondermaansche, en op te wekken tot de betragting van den waaren Godsdienst, als den eenigen weg ter gelukzaligheid leidende; terwyl hy tevens heilzame lessen voorschryft, welker betragting het tydlyk leeven kan veraangenaamen, en de rampspoeden van het zelve draagelyk maaken.’ De Hoogleeraer heldert dit door enige bedenkingen nader op; en beroept zich deswegens wyders op zyne Ontledende Schets, die te gelyk geschikt is, om ons het Redenbeleid te ontvouwen, 't welk de Prediker, om dit zyn gewigtig oogmerk te bereiken, in agt genomen heeft; waeromtrent de Hoogleeraer hier nog drie aenmerkingen, die men in 't algemeen gade moet slaen, mededeelt. - ‘ (1.) De Prediker geeft, ten betoog van aller dingen ydelheid en van de verdrietelykheden des menschelyken leevens, verscheidenerlei gevallen zoo op, dat hy, of zyn onderwys vooraf laat gaan, en dan door een of ander voorbeeld opheldert en bevestigt; of, dat hy het, na zeker voorbeeld opgegeven te hebben, volgen laat, om zynen leezer te doen zien, wat men uit zoodanig een geval te leeren hebbe, en hoe men zich, ter bevordering, immers tot bewaaring van rust en genoegen, daaromtrent behoore te gedraagen. (2.) Wat de voorbeelden van schadelyke en veel kwelling veroorzaakende ondeugden betreft, hy schildert dezelven doorgaans met de sterkste koleuren, om hier door, al wat ter verschooning van menschelyke dwaasheid en boosheid
zou kunnen ingebracht worden, af te snyden.
| |
| |
(3.) Wy moeten ons den Prediker, in het beloop van dit stuk, voorstellen, als nu, na zyne bekeering, bezig in de bespiegeling van veele zaaken, welke hem de herdenking van zynen voorigen leevensloop konde vertegenwoordigen; en by gevolg, dat hy niet zoo zeer berigt geeft van zyne bespiegelingen in vroegeren leeftyd, als wel, hoe hy nu, in zyne eenzaamheid, zich die dingen hebbe vertegenwoordigd, om 'er, (ook ten nut van zyne medemenschen,) een regtmaatig oordeel over te vellen. Die spreekwyzen derhalven, welke wy meermaal aantreffen; Ik zeide in myn harte, - Doe wendde ik my, - Doe zag ik, - Ik keerde my om, enz. leeren ons niet, hoe hy te vooren van het een tot het ander, in zyne beschouwing was voortgegaan, als wel, hoe hy nu in zyne overpeinzingen, door een leevendige herinnering van 't gene hy voorheen gedaan, gezien, vernomen en ondervonden had, dat alles met een bedaard oordeel beproefde, om 'er zulk een onderwys uit af te leiden, 't welk hy voor de Israëlitische Kerk nuttig oordeelde.’
Laetstlyk hecht de Hoogleeraer aen dit alles, nog ene aenpryzende beschouwing van het nuttig gebruik dezes Boeks, welks onderwyzing door alle tyden voor gewigtig gehouden moet worden. Het hoofdonderwerp is zekerlyk van groot aenbelang, en de byzondere lessen zyn van die natuur, dat ze den menschen niet te dikwerf noch te ernstig herinnerd kunnen worden. Daerby komt dat in dezen een Man van ondervinding spreekt. Veelligt wraekt men vermaningen van dien aert, welken ons dezen en genen voordragen, om dat ze, onzes agtens, de vereischte ondervinding niet hebben; en zegt wel eens; ja, was de Man in onzen staet of omstandigheden, hy zou anders over de zaek oordeelen! Dan deze uitvlugt is hier geheel en al verydeld. ‘Wat zal men toch, gelyk de Hoogleeraer zegt, 'er tegen inbrengen, als een magtig, een wys Vorst, die, meer dan eenig mensch, de bekwaamheid en gelegenheid had, om van alles, wat de weereld heeft en geeft, de proef te neemen, dit getuigenis aslegt, ydelheid der ydelheden, het is al ydelheid! en het zelve door een reeks van proeven zoo bevestigt, dat alle uitvlugten afgesneden, alle tegenbedenkingen kragteloos gemaakt zyn?’ Hierop grond de Hoogleeraer verder zyne aenmaning om een behoorlyk gebruik van dit Boek te
| |
| |
maken, en zyn gedrag naer de lessen van den wyzen Prediker te regelen, het welk hy aendringt als een pligt, dien de zorg voor ons waer belang van ons afvordert. Zegt men, dat men 'er zelf de proef van wil nemen, of alles wel zo ydel zy; hy toont duidelyk, dat men dan niet alleen ene onnodige, maer ook ene ongeoorloofde taek op zich neemt, die daerenboven ten hoogsten gevaerlyk zou zyn. En eindelyk gaet hy het misbruik tegen, dat men van dit Boek zou kunnen maken, door zich in den waen te brengen, dat men zich, om Godsdienstig te leven, van alle tydlyke genietingen, uitzichten en betrachtingen behoort te ontdoen; waerover hy ten slot nog deze leerzame lesse geeft.
‘Niets is strydiger met den Godsdienst, en met de bestemming van den mensch, aangemerkt als een bewooner deezer aarde, en als een lid der maatschappy, dan zoodanig eene verlochening der ondermaansche dingen; verlochening, welke ons jegens God ondankbaar, en voor onze medemenschen onnut maakt. En wel verre van daar, dat Salomon, in dit boek, tot zulke buitenspoorige besluiten eenige aanleiding zou geeven; de lessen, met welke zyne verhandeling, van aller dingen ydelheid, als doorzaaid is, verstrekken tot waarborgen van het tegendeel. Wel voorziende, dat men van zyn hoofdbetoog zulk een misbruik zou kunnen maaken, laat hy niet na, by gepaste gelegenheden, aan te wyzen, wat men te vermyden, wat men te betragten hebbe, om, met de minste stoornis, het goede deezes leevens te genieten, en in het werk, waar toe men zich geroepen vindt, getrouw te zyn; met erinnering tevens van zulke waarheden, die eenen godzaligen in alles, wat hem menigmaal ontrust en bedroest, den besten troost kunnen opleveren. Hy, derhalven, die, overeenkomstig het oogmerk deezes boeks, de lessen, daarin voorkomende, zorgvuldig betragt, zal het goede deezes leevens met dankbaare blydschap genieten, het kwaade, dat hy ziet en ondervindt, met stille gelaatenheid verdraagen; het werk, dat hem op de hand is gelegd, met lust en yver uitvoeren; omtrent het toekomende noch zorgeloos noch angstvallig zyn; en, 't geen de hoofdzaak is, zyn waar, zyn bestendig geluk in God zoeken, en deszelfs voltooijing, in eenen toekomenden staat, naar de beloste, aan de Kerk, van de vroegste tyden af, gedaan, gerustelyk verwagten.’ |
|
Auteursrechtvrij