Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1781

[p. 463]

De Mensch van zyne zwakke zyde beschouwd. Te Dordrecht by A. Blussé en Zoon, 1781. Behalven het Voorwerk 288 bladz. In gr. octavo.

Een Hekelschrift, in 't welke een aantal van gebreken, die onder het Menschdom heerschen, ten toon gesteld wordt, op eene wyze welke alleszins leerzaam is, indien 'er de Leezers het vereischte gebruik van maaken. De Schryver naamlyk schetst eene menigte van characters, welker originelen wy ten overvloede in de zamenleeving aantreffen; hy stelt ons derzelver buitenspoorigheden op het leevendigste voor; en tragt langs dien weg den Leezer tot opmorking te brengen, ten einde hy zig voor deeze gebreken hoede, of tegen derzelver besmertelyken aart wapene. Hy bedient zig daartoe van een schrystrant, welke inzonderheid geschikt is, om het belachlyke dier gebreken onder het oog te brengen; en dus den Leezer bevallig te onderhouden, waarin hy over 't algemeen vry gelukkig slaagt. Schriften van die natuur, op zulk eene wyze uitgevoerd, hebben dit eigenaartige, dat ze bekwaam zyn, om invloed te kunnen hebben, ook op zulke menschen, die, met opzigt tot hunne gebreken, niet wel te leiden zyn, door eene opzetlyk beredeneerde Zedeleer; dien het belachlyke veel sterker, dan het onredelyke, in 't oog loopt. Jammer is het maar, dat Leezers van dien stempel zig veelal meen vermaaken met het beschouwen van zulke characters ten opzigte van anderen, dan ten aanzien van zigzelven; waardoor dan de toepassing maar al te dikwils geheel buiten hon omloopt. Edoch, wat hiervan ook zy, het een of ander stuk treft nogtans hier of daar wel eens deezen of geenen, in dier voege dat het hem tot nadenken brenge; of noope, om een gebrek, 't welk tot nog in deszelfs eerste beginzelen in hem plaats heest, te stuiten, daar hy het bespotlyke van dat gebrek, by verderen voortgang, heest leeren kennen. - Men neeme hier, tot een voorbeeld, de volgende beschryving van een Nouvellist, een slag van menschen, dat vooral in onze dagen ver van zeldzaam is.

‘Daar is, zegt de Autheur, een ongemeen lastig soort van lediggangers, wier gantsch beroep bestaat, in nieuwigheden te verzamelen, om ze anderen, tijdig of ontijdig, weder mede te deelen; een volk, waarvan men in de daad kan zeggen, dat het na oorlog, pest en duurentijd verlangt, om 'er slegts van te kunnen spreeken. - Een schepzel van dit slag zit, gemeenlijk, in een vertrek, dat op de straat uitziet, of gaat trouw in de koffijhuizen en herbergen. Hier bevragt hij zig met eenen grooten boel van nieuwigheden, waarmede hij vervolgens in verscheiden huizen invalt, den Doctor op de straat ophoudt, den hongerigen en dorstigen, den schrijvenden en leezenden, den kouden en verhitten niet verschoont. - Wat is 'er al goed nieuws? is doorgaans 't eerste woord, waarop hij, voort, eenen hoop leugens voor den dag haalen, en u eene goede partij klaphout ver-

[p. 464]

koopen zal, zo gij hem maar gehoor wilt geeven. Want nu gaat het in éénen adem voort: weet gij al, dat wij weêr een nieuw hoofdgeld zullen moeten opbrengen? - Prins *** is nu werklijk in 't land ingedrongen; de slag is thans onvermijdelijk; het corps Vrijwilligers hebben ze zo goed als gevangen; deze en die courant willen zelfs, dat 'er een vinnige schermutzeling tusschen beide de legers is voorgevallen; - in America ziet het 'er slegt voor de Koningsgezinden uit; de Fransche en Spaansche Vloot zal de Engelsche wel dra onder de oogen zien; ze zijn beiden in het Kanaal; te Lijons is eene vrouw van vier kinderen bevallen, van twee zoons en twee dochters in de kraam gekomen, en alle deze kinderen zijn tot heden toe welvaarende. - De schrijver van 't jaar 2000 is tog een regte snaak; hoe fijn boert hij met de.... nu, 't was ook dom, wanneer men het regt nagaat; maar, wat zal men zeggen, die arme menschjes zijn 'er onkundig in - In Saxen is een geheel dorp afgebrand, daar is niets gered: - ja, ja; zo gaat het in de waereid; nu, hoe hebt gij zulken haast? wagt nog een weinig, ik heb u nog veel te vertellen; ja, dat wilde ik u nog zeggen; de Franschman is tog loos: hij wil dezen en dien Potentaat in zijn belang trekken, maar, hij kan ook altijd niet, zo als hij wel gaarne wilde; nu, de tijd zal 't leeren. - De tijding wegens de pest in Hongarije is echt; daar is heden een Expresse aangekomen, en de Amsterdamsche Courant noemt zelfs den Doctor, welke van Weenen - de droes, hoe heette hij tog? - Maar, wat zegt gij van den jongen met zijn Kalfskop? 't Is evenwel waar, 't staat bijna in alle Nieuwspapieren. - 't Congres te Philadelphia, zegt hij tot zijn Vriend, die naast hem in de kerk zit, en zeer aandagtig na den voorleezer luistert, heeft.... en wil hem voorts vertellen, wat deze voorlang wist, of nu wel niet begeerde te weeten. Een vers van den voor- of nazang zal hij meê zingen, en voor de rest deez' of dien wat in het oor fluisteren - Waar komt gij van daan; waar gaat de reis na toe, mijn vriend! roept hij den reizenden handwerksman toe, die met zijn knapzak hem voorbij gaat, en hoe gaat het al in uw land? is 'er geen geld meer te winnen? enz. Is nu die knaap een sijne schalk, en van den tongriem wel gesneeden, of een windbreeker; dan zal hij hem eene menigte onwaarheden op de mouw spelden: - het singulierste zal hem meest behaagen; en morgen, hoe veel durft gij 'er onder verwedden? is 'er de gansche stad vol van, want hij is zo digt als een zeef. Nogtans vertelt hij alles onder de Roos; verzoekt, zelfs met een staatig weezen, dat men het niet verder vertelle, of 'er gebruik van maake, want anders zoude hij 't in het geheel niet hebben gezegd, zoo hij niet wist, dat het wel opgenomen ware, enz. - Daarbij kan hij ongemeen veel vooruitzien en voorspellen. Dat we onder dezen tegenwoordigen Keizer nog oorlog zullen hebben, dit heeft hij al voorlang gezegd; want waarom tog heeft hij gereisd? en dat de Graaf van ***, op zijne reis ziek ge-

[p. 465]

worden, weer te rug gaan moeste, is ook al een staatkundige greep. Denk, dat ik het heb gezegd, hesluit hij dan, of, over jaar en dag zullen wij elkander wel nader spreeken.

Daar zulke menschen weinig of wel niets van de bistorie en ligginge der Landen weeten, zo gebenrt het menigmaalen, dat men zig slap moet lagchen, wanneer men hunne misslagen in zulk een opzigt hoort. Zegt men, dat Westphalen bezet kan worden, om dat een Leger uit de Nederlanden in ....; neen, valt hij 'er op in, dat zou de Zweed, welke de naaste buurman is, niet toestaan. Hij zal u verhaalen, dat 'er schepen door Sondgou, (de Sond wil hij zeggen,) zijn gepasseerd; dat men de Ryksvesting kiel weder in een goeden staat wil brengen, dat het Zevengesternte nabij Polen liggende - dat de Roomsche Generaal hanniral, en dat de Kroon van holland enz. Even zo grappig rabraaken zij konstwoorden, en de uit vreemde taalen ontleende spreekwijzen; want de begeerte, om hoogdraavend en nadruklijk te spreeken, heerscht insgelijks bij zulke lieden. - Arm en ongelukkig wordt voor 't overige de grootste hoop van deze snappers. Hoe kan 't ook anders wezen? Is zulk een man een smit, of ander Ambagtsman, die tot zijn werk een hamer gebruikt; dan zal hij 'er mede exerceeren, commandeeren, en voor het Vaderland vechten; maar onderwijlen 't werk of staaken of vergeeten. Is hij een Koopman, dan zal hij het geluk der Americaansche Colonien bewonderen, over de Nationaale schulden van Engeland schreeuwen, en een Ambassadeur aan de Porte, of aan dit of dat Hof vervolgen, terwijl de kruijers en bijloopers, onder een strengst Incognito, het pakhuls bezoeken, of de kantoorknecht van zijns Meesters geld den grooten baas speelt, zoo hij 'er niet mede doorgaat. Is hij een Advocaat, dan zal men hem, om dat hij beneden op de markt victorie schoot, of op den Rijksdag besliste, wegens zijne stoute ongehoorzaamheid nadeelig vonnissen; en, dewijl hij morgen eerst weder t'huis komt, zal de man, die hem anders noodzaaklijk spreeken moest, veel liever bij een ander gaan, om over zijne zaak, welke geen uitstel lijdt, te consuleeren. Zijn vrouw, zijn losbandige dochter of zoon, of zijn bediende, die alle met zijne drukke conferentien, over nieuwe tijdingen, zeer wel in hun schik zijn, zullen zig inmiddels van die drukte, ter bereikinge hunner oogmerken, gewis tot zijn nadeel, zoo niet tot zijn gantsch bederf, schoon weeten te bedienen.’