Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1781

[p. 317]

Tafereel van Natuur en Konst. Zeventiende Deel. Te Amsterdam, by P. Meijer, 1780. Behalven het Voorbericht, 368 bladz. in octavo.

Met dit Deel vangt men aan Amerika te beschouwen; waarvan men zig voorstelt een naauwkeurig verslag te geeven, zo veel men 't kan opmaaken, uit de laatere berigten, die deswegens het licht zien; waar uit men een geregelder denkbeeld van dat Gewest kan vormen, dan in vroeger dagen kon geschieden. Ter betere uitvoeringe hier van wordt de volgende verdeeling deezer beschouwinge vastgesteld. In de eerste plaatze komt een algemeen berigt van Amerika; dan van Zuid- en Noord-Amerika, ieder afzonderlyk, een bepaald verslag; en eindelyk eene ontvouwing van het merkwaardige, dat de Eilanden betreft. Het thans afgegeeven Deel behelst het eerste, en begint met de ontdekking, den naam, ligging en verdeeling van dat Gewest, mitsgaders deszelfs verovering; waarmede het geschied- en aardrykskundige afloopt. Daaraan is verknogt een berigt van de voorige en tegenwoordige grond- en lugtgesteldheid van Amerika, mitsgaders van de ziekten der Amerikaanen, als mede van den handel in dat Gewest; en voorts van deszelfs Inwooners, benevens hunne zeden en gebruiken; waarby ten laatste nog in overweeging komt de verbastering der Dieren aldaar, grootlyks ontstaande uit de kwaade lugt- en grondgesteldheid van Amerika. - Onze Autheur heeft die ongunstige omstandigheden, met derzelver uitwerkzelen, zo op de Menschen en Dieren als Planten, onder een voorig Artykel, in 't breede gemeld; en daarin ook onder anderen verslag gegeeven van den trap der warmte of koude in de Nieuwe Waereld, met vergelyking van dien in de Oude Waereld, waarvan wy het hoofdzaaklyke in deezen nog zullen mededeelen.

De warmte naamlyk is 'er veel minder, en wel minder dan men zelfs natuurlyk zou verwagten. Het algemeene berigt van de Buffon, deswegens voorgedraagen, wordt bevestigd door de vergelyking der proefneemingen, die de Heeren de la Condamine en Juan de Ulloa in Peru, en de onvermoeide Adanson in Senegal, gedaan hebben. Over 't algemeen mag men wel stellen, dat 'er een verschil van twaalf graaden breedte plaats heeft, invoege dat het in Afrika, op 30 graaden breedte van de Evennagtslyn, zo heet zy als op 18 graaden in Amerika: 't welk op te maaken is uit de

[p. 318]

Meteorologische Tafelen in verscheiden Provincien van dat Gewest vervaardigd. Hier en daar is het verschil zelfs grooter; en men weet, dat de Thermometers in Peru, in 't midden der verzengde lugtstreek, niet veel hooger gereezen zyn, dan ze in 't midden van den zomer in Frankryk ryzen.

‘Dit verschil, zegt de Berigtschryver, in den trap van koude, 't welk men in de beide Weerelden opmerkt, is zeer gemakkelyk te verklaaren, en het is een noodwendig gevolg en uitwerksel van de gesteldheid der zaaken. De Heer de Chubert heeft eene zeer geleerde Dissertatie gegeeven over de oorzaaken dier overmaatige koude, welke men in Kanada voelt, met betrekking tot dezelfde breedte van Europa. Hy schryft in dezelve de oorzaaken van dit verschynsel toe aan de menigte van onbebouwde landen, aan de verbaazende Meiren, aan de Bosschen en aan de Moerassen. Ons halfrond is integendeel veel beter bewoond en beteeld dan het ander. Men weet dat de vermeerdering van inwooneren en huizen de koude vermindert, en de lugt verbetert. Men weet dat het vee, en de mest, die men over het land brengt, de koude verminderen; men heeft in Europa geene moerassen van eene aanmerkelyke grootte; men heeft 'er gene bosschen meer, die in vergelyking komen, met het kleinste boschje van Noord-Amerika. Alle deeze oorzaaken moeten de warmte en koude der lugt in onze twee halfronden merkelyk doen verschillen.’ - Ter deezer gelegenheid merkt de Autheur verder aan, hoe men insgelyks verkeerd beweert, dat het in den winter, onder dezelfde graaden zuiderbreedte, veel warmer is, dan onder dezelfde graaden, ten noorden van de Evennagtslyn; gemerkt het Journaal of Graadboek van den Heer Halley, dat alle geloof verdient, het tegendeel toont.

‘Doch, behalven den Heer Halley, (vervolgt hy,) zouden wy hier de graadboeken van verscheiden schepen kunnen opgeeven. Wy zullen ons bepaalen tot die van de Maria en den Arend, die de Kaap la Circoncision ontdekt hebben, welke, met de Haven van Drake, het zuidelykste land is, dat wy kennen. Die twee gemelde schepen werden door de Fransche Oostindische Compagnie in 1738 gezonden, ter ontdekking van de onbekende zuidlanden. Zy vonden reeds nevel op 44 graaden breedte, en 344 lengte, De nevel omringde hen en verliet hen niet; de koude wierdt zeer scherp en dat in 't midden van den zomer, dewyl men in de maand van December was, dewelke in dat klimaat

[p. 319]

tegen onze Juny overstaat. Toen die schepen op 48 graaden en 50 minuten kwamen, waren zy omringd met ysbergen van 300 voeten hoog, en van drie mylen in den omtrek. Dezelve geleeken zeer veel naar groote dryvende klippen. Men werkte egter gestadig tusschen de ysbergen voort, steeds zuidwaards op loopende, maar op de breedte van 54 graaden wierdt de nevel zo dik, en de ysbergen stonden zo naby malkanderen, dat 'er de schepen door gestuit wierden, en niet verder koomen konden. In weêrwil van alle hunne poogingen moesten zy weêrom keeren.

Onder onze Noordelyke breedte zyn de schepen tot 85, en zelfs, zo als men verzekert, tot 89 graaden gekoomen; in de tegenovergestelde breedte heeft nooit eenig schip den 63 gepasseerd; men twyfelt zelfs aan de opregtheid van zommige zeelieden, die verzekeren zo verre te zyn gekoomen; daarenboven is het zeker, dat wy geen land kennen verder dan het geen men de Haven van Drake noemt. Het is enkel vermeerdering van koude, die men ondervindt, zuidwaards opgaande, welke de waare oorzaak is, die alle zeelieden heeft gestuit, gelyk men overtuigd kan worden, door de verhaalen der Reizen naar te gaan. Dezelve zyn te vinden in het XI Deel van de Histoire Generale des Voyages. - Men kan zig ligtelyk verbeelden, dat, zo men niet door eenige hinderpaalen gestuit was, men ten minste den zuidelyken Poolkring zoude hebben gaan opneemen; maar men mag gerustelyk verzekeren, dat nooit een mensch van ons halfrond zo ver geweest is; zo dat men niet weet of op die breedte landen, menschen of dieren gevonden worden: dat alles is onbekend, terwyl de zeeën en landen, die onder den Noordpool-Cirkel liggen, naauwkeurig in de kaarten staan, en jaarlyks bezogt worden.

Dit verschil in de gesteldheid van den Dampkring moet veel invloed hebben op de menschen en dieren van de Nieuwe Wereld, die, door beter beteeld en bewoond te worden, met den tyd geheel van gedaante zal veranderen. De Heer Bertrand heeft reeds waargenoomen, dat de Rivieren van Noord-America in onze dagen minder water bevatteden dan voor 60 jaaren; het welk deze Natuurbeschouwer met veel rede toeschryft aan het omhakken der boomen, het aftappen der meiren, en het verminderen der dampen. Schoon de Rivier der Amazoonen, de grootste der bekende rivieren, eene oneindige hoeveelheid wateren ontvangt, die van de bergen afvloeijen, is 'er egter geen

[p. 320]

twyfel aan, of dezelve zou veel verminderen, byaldien men de oneindig groote bosschen omhakte, die dezelve nog overschaduwen.

De Heer Franklin verzekert, dat het neerhakken van de vervaarlyke bosschen van Nieuw Engeland en Akadia de koude niet verminderd hebbe. Dat is niet ongelooflyk, dewyl men daar door aan de noordlyke winden, die meestal in deze streeken regeeren, en die, gelyk men weet met koude of ysdeeltjes bezwangerd zyn, gelegenheid gegeeven heeft om overal in te dringen en door te speelen.

Een bewys egter, dat de lugt warmer of beter geworden zy, is, dat verscheiden planten van de soort van starrekruid, in 't Latyn Aster genoemd, die nooit zaad plagten te draagen in het noorden van Amerika, om dat de bloem te laat te voorschyn kwam, thans vrugtbaar zaad beginnen te leveren. Te vooren zetteden zy zig alleenlyk voort, door de wortels en scheuten, en het voedzelsap, in plaats van in de bloem te schieten, bepaalde zig tot den voet, dus gaven zy uitloopen, in plaats van zaad, gelyk zy nu voortbrengen.

In weerwil egter van deze verbeteringen van het klimaat, kan men in het algemeen zeggen, dat men in de Noordelykste deelen der Nieuwe Wereld een schielyker ommekeer verwagt hadt, en dat men nog heden de vrugt niet ziet van den hardnekkigen arbeid der Engelsche Kolonisten. In de meeste Kolonien is de koude niet minder geworden in evenredigheid van de menigte bosschen, die men uitgeroeid heeft; en de verbastering in het vee van Europeaansche afkomst is nog zeer merkelyk, zo wel als de verbastering van het Menschelyk geslagt^(*).

(*) Nopens deeze verbastering is byzonder opmerkenswaardig, dat de Kreoolen, of kinderen in Amerika uit Europeaansche ouderen verwekt, 'er zigtbaar in deelen. ‘Schoon de Europeaanen, zegt onze Berigtschryver, van wat land zy waren, die zig in Amerika nederzetteden, aldaar, zo veel hen mogelyk was, hunne zeden en gewoone levenswyze behielden; schoon zy derhalven merkelyk den ongunstigen invloed van grond- en lugtgesteldheid voorkwamen en verhinderden, heeft dit egter niet kunnen beletten, dat zy, door langduurigheid van tyd, door verder van hunne oude levenswyze af te gaan, en door zig meer aan de lugt bloot te stellen, eindelyk zo wel, schoon in een minder graad, als de natuurlyke Inboorlingen der nieuwe Wereld, verbasterd zyn. Men heeft deze verandering in hun gestel, en deze vermindering hunner zielsvermogens, niet zo ras ontdekt; toen men hen evenwel naderhand met de nieuwlings aangekoomen Europeaanen vergeleek, heeft men eenig verschil tusschen de eene en de andere gemeend te zien, en, door de waarneemingen over dit onderwerp te vermenigvuldigen, is men overtuigd geworden, dat de verbastering, die men slegts mogelyk hadt geoordeeld, wezenlyk was. - Zy gelyken in verscheiden opzigten zeer veel naar de natuurlyke Amerikaanen. Even zwak, even ontzenuwd, als zy, kan de zwakste Europeaan hen nederwerpen; en even lafhartig durven zy hunne vyanden byna niet in het open veld staan. - Men is door herhaalde proefneemingen zo verre gekoomen, van gerustelyk te moogen verzeekeren, dat de Kreoolen van de vierde en vyfde generatie minder vernuft, minder bekwaamheid, minder geschiktheid voor de Weetenschappen hebben, dan de regte Europeaanen. Zy zyn, even als de Amerikaansche kinderen, zeer vlug in hunne jeugd, en geeven als dan eenige blyken van geest en doordringendheid, die in de jongelingschap worden uitgedoofd; als dan worden zy onverschillig, onoplettend, dom, en koomen tot geene volmaaktheid in eenige weetenschap of konst; ook zegt men, by wyze van spreekwoord, dat zy blind worden tegen dat andere menschen beginnen te zien, om dat hun verstand verlaagt en afneemt, tegen den tyd, dat dat der Europeaanen zyne grootste sterkte krygt.’
Eene soortgelyke verbastering ondergaat ook het Vee, dat uit Europa in Amerika overgebragt wordt. ‘Wy zullen, zegt onze Autheur, ons hier op het getuigenis van Kalm beroepen. ‘Al het vee, zegt hy, ontaart hier allengs, en wordt veel kleiner dan het in Engeland is, schoon de eerste rassen uit dat Koningryk herwaards zyn gebragt. Van de eerste generatie af verliezen de Koejen, de Paarden, de Schaapen en Varkens iets van hun geslagt, en by de vierde generatie is 'er byna geene vergelyking meer te maaken, tusschen de afstammelingen der eerste paaren, daar zy uit gesprooten zyn, ten opzigte van grootte en sterkte. Het is waarschynlyk in het klimaat, in het voedzel, en in de boedanigheden van den grond, dat men den oorsprong dier verbastering zoeken moet.’ Ook zyn, gelyk onze Schryver verder aanmerkt, alle de vreemde Dieren, naar Amerika overgebragt, even als de menschen, onderhevig aan de ziekten, die aldaar t'huis hooren, en min of meer doodlyk zyn. - Doch het kenmerk van verandering of ontaarting is niet het zelfde in dezelfde soorten op alle plaatzen, om dat de lugt niet overal even ongezond, of om dat zy op de eene plaats meer gezuiverd is, door den arbeid der menschen, dan op eene andere. Onze Runderen, naar Brazilien overgebragt, hebben daar ook eene zeer merkelyke verbastering ondergaan; zy zyn minder sterk in het Gareel, hun vleesch is slegter, en taaijer geworden, by het oneetbaare af. Ook stelt Piso hen onder die soorten, die, door hunne overvoering naar Brazilien, hoedanigheden verlooren hebben, welken zy in Europa hadden.

[p. 321]

De Natuur kan zekerlyk geene groote veranderingen in eenig klimaat uitwerken, dan met een langzaamen tred,

[p. 322]

welken men in twee of drie geslagten naauwlyks kan bemerken, dan voor zo verre de Natuurbeschouwers waarneemingen nalaaten, welke men met volgende kan vergelyken, Daarenboven blyven 'er rondom de Kolonien oneindig groote, onbebouwde, en verdronken landen over, zo dat de lugt op de eene plaats niet eveneens gezuiverd is als op ene andere.’