Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1781

Cato of Zamenspraeken over de Vryheid en Burgerlyke Deugden. Uit het Latyn in 't Fransch vertaeld, door M. Saige, Advocaet van 't Parlement, met aentekeningen, en nu in 't Nederduitsch vertaeld. Te Utrecht, by B. Wild. In octavo, 74 bladz.

Aan 't hoofd van dit Geschrift heeft men een weluitgevoerd hedendaagsch Latynsch Dichtstuk, tot lof der Vryheid, geplaatst; maar voorts is het zelve in dien smaak geschreven, als ware het opgesteld in die dagen, toen 't Romeinsch Gemeenebest, met het verliezen der Vryheid, ten ondergang neigde. Cato stelt hier aan Cicero en Favonius voor, de brouwellen uit welken Romes onheilen voortvloeiden, die de Dwingelandy met zig sleepten; en laat zig voorts daarop uit, over het naauwe verbond, dat 'er is, tusschen de burgerlyke Deugden en de Vryheid, mitsgaders over de middelen om derzelver invloed op de harten der Burgeren bestendig te maaken; welk alles wyders door eenige nevensgaande aantekeningen opgehelderd wordt. - Men heeft dit Stukje toegewyd aan de Verdedigers der Rechten hunner Medeburgeren, den Liefhebberen der Vryheid en Onafhangelykheid, den Beminnaeren van hun Vaderland en den Voorstanders der Republikeinsche Regeeringen, die 'er een nuttig gebruik van kunnen maaken, behoudens eene oordeelkundige inagtneeming van den vastgestelden Regeeringsvorm der Republiek, welker heil zy bedoelen. De hier voorgedraagen lessen van Cato zyn toch gemeenlyk juist, en kunnen in eene mindere of meerdere maate, onder verschillende Regeeringsvormen, werkstellig gemaakt worden, door zulken, die, eenigen invloed op het bestier hebbende, door waare Liefde voor het Vaderland gedreeven worden; welker character hy ons dus treffende schetst.

‘'Er is in de geheele natuur geen voortreffelyker wezen, dan een mensch die zyn Vaderland bemint, - dit is 't volkomenst werkstuk der Godheid, 't welk zy met het gunstigst ooge bezichtigt. Aen die weldadige gestarnten ge-

[p. 284]

lyk, welke in den kring hunner werkzaemheid het licht en 't leven verspreiden, boezemt de waere Burger zyne Landgenooten dien blaekenden iever in, welke zynen boezem doet gloeien; 't is een brandend vuur, 't welk aen alles 't geen 't omringt, een levenbaerende warmte mededeelt: zyne gesprekken vervullen aller harten met een heilige liefde voor de deugd. Zyne bedryven, met het merk der vaderlandsliefde bestempeld, verwekken een edele drift in de flaeuwhartigste zielen: hy bestaet en leeft alleen door 't leven van 't Gemeenebest, deszelfs roem maekt de zyne, en deszelfs geluk zyne gelukzaligheid

In welken rang hy door de keuze zyner Medeburgeren geplaetst is, met welke bedieningen zy hem willen bekleeden, 't welzyn van 't Vaderland is en blyft altyd zyn eerste, of liever, zyn eenige beweegreden. Als Overheid zwoegt en waekt hy voor de rust van den staet; gestreng en oprecht waekt hy voor de handhaving en bewaering der wetten: aen 't hoofd des Legers zoekt hy, indien de overwinning zyne vaenen volgt, niet anders dan eene roemryke vreede voor zyn Vaderland; en in den tegenspoed draelt hy geen oogenblik, om liever zyn leven voor 't Vaderland op te offeren, dan 't zelve door eenige schande onteerd te zien.

Gebeurt het dat de zedigheid, des deugds natuurlyke gezellinne, of de onachtzaemheid zyner Medeburgers, hem vergeten doen leeven, dan zal die zelfde liefde voor 't Vaderland de duisterheid van zyn afgezonderd leeven eere byzetten; de billyke wetten en de waere verdiensten zullen in 't openbaer alleen zyne goedkeuring wegdragen. Als gemeen Soldaet zal hy zyne Spitsbroeders een voorbeeld van dapperheid en krygstugt geven; en in de verwarring der nederlaeg den vyand een onverzaegd wezen, en eene onwankelbaere kloekmoedigheid aenbieden. Wordt hy ongelukkig in de moeilyke en door verdeeldheden beroerde tyden geboren, dan kan alleen de rechtvaerdige zaek hem onder hare verdedigers tellen. Hebben de losbandigheid in 't zeedelyke en onverschilligheid voor 't gemeen welzyn de staetsgesteldheid doen waggelen^(*), toeft hy geen oogen-

(*) Dit was het geval der Romeinen in de dagen van Cato, waarover hy hier op deeze wyze spreekende wordt ingevoerd. - ‘Die deugden, myne waerde vrienden, welke voorheen onzer voorouderen roem uitmaekten, en ruim zoo veel als hunne wapenen toebragten, om hun den eerbied der vreemde volken te verwerven, zyn thans by derzelver nakomelingen in vergetelheid geraekt. Alle die wonderen van rechtvaerdigheid en liefde voor 't Vaderland, welke hun door hunne vyanden als wezens boven den gewoonen peil der menschelykheid verheven, deeden beschouwen, worden by ons onder die harssenschimmen geteld, met welke men gewoon is de kinderen te verschrikken, zedert eene talryke zwerm van drogredenaers uit het school van Democritus en Epicurns onze harten met hunne bedrieglyke leer vergiftigd hebben. Die edele praeters leeren, dat de eigenliefde de eenige dryfveer is van alle onze bedryven; de liefde tot dat schoone, welke Socrates en Plato als het kenmerk van onzen hemelschen oorsprong beschouwden, en welke zy met zoo veel iever hunne Leerlingen trachtten in te scherpen, wordt door die nieuwe wysgeeren in een bespottelyk licht geplaetst, door te beweeren, dat dezelve alleen in de beschouwing bestaen heeft, en haeren oorsprong aen onze trotsheid is verschuldigd. Volgens dezen is ons hoogste goed in de wellust gelegen, alle onze wenschen moeten zich hier bepalen, - elk mensch moet zichzelven tot het middelpunt der gantsche zamenleving stellen, en zich om 't welzyn van zyn Vaderland of Vrienden niet bekommeren, dan in zo verre by hier uit voordeel kan trekken. Die gevaerlyke leer is met reuseschreeden tot in 't midden van ons doorgedrongen. - De driften, welke zy begunstigde, maekten haer binnen kort veele aenhangelingen, en de laege gevoelens, welke een natuurlyk gevolg van die drogredenen waren, hebben de plaetsen der deugden ingenomen, welke de dude Romeinen zo beroemd gemaekt hebben.’ - Wel ter snede voegt de Heer Saige, by dit Catonisch voorstel, de volgende aantekening.
't Schynt, dat de leere, van welke Cato spreekt, 't deel is dier eeuwen, in welke men de fraeiheid en kieschheid ten top gevoerd heeft. Wy hebben die verachtelyke wysgeerte in onze dagen zien herleven, welke den mensch onderwyst, hoe hy, door zich tot het middelpunt van alles, 't geen hem omringt, te stellen, de orde der maerschappy 't onderste boven kan keeren. Uit deze worden eene menigte tegenovergestelde belangens, welke geduurig tegen elkanderen zyn aengekant, geboren. Uit deze ontspruit eene vreezelyke verwarring in de handelingen, en eene ongestadige beweging, welke even dikwerf verandert, als de driften, welke ze in beweging bragten. En aen deze moet het worden toegeschreven, dat men den spot dryft met die heldhaftige deugden, welke in de Grieken en Romeinen met zo veel luister blonken. Tegenwoordig beschouwt men de liefde voor 't Vaderland, de opoffering van zichzelven voor 't welzyn van den Staet, de belangeloosheid en verzaeking zyner byzondere belangens, als buitenspoorigheden, weinig van die der doolende Ridderschap verschillende, en weinig scheelt het, dat men de meeste van zoortgelyke bedryven niet in den rang stelle der verdichtzelen onzer Oude Romanschryveren.
Wanneer de eenpaerigheid der geschiedkundigen de twyfeling onmogelyk maekt, welke pogingen wenden dan onze sterke geesten niet aen, om eenig verborgen beginsel, eenig bedekt byzonder belang te verzinnen, 't welk voor de geheime oorsprong dier verwonderenswaerdige bedryven kan worden gehouden. Armbartige redenkavelingen, welke 's menschen waerdigheid verkleinen, en hem met de beesten gelyk stellen, door hem een blind ingeven, en ziedende dristen, tot leidslieden te geven!’

[p. 285]

blik, om beide door zyn onopspraekelyk gedrag en de beoefening der gestrengste deugden openlyk te veroordeelen.

[p. 286]

Wanneer het drukkend geworden bewind hem 't schouwspel van zyn Vaderland in slaverny zugtende, en der dwinglandye op de puinhoopen der wetten verkeerende, vertoont, dan beproeft hy, te groothartig om in de schande zyner Landgenooten te deelen, om een vonkje der liefde voor de vryheid in hunne harten te ontsteeken. Gelukt het hem, om hen uit die slaep der zorgloosheid te doen ontwaken, is hy flux de eerste gereed, om de woede der dwinglandye te trotseeren. Doch indien de verlaeging hunner ziele, met de schande gemeen geworden, hem geene hoop overlaet, om hun 't bezef hunner eigene waerdigheid weder te schenken, zal hy dien verachtelyken hoop verlaten, en 't geheelal doorlopen, tot dat hy eene maetschappy aentreffe, welke nog in 't genot is van haere aengeboorene rechten. Liever zal hy zich in de verschrikkelykste woesteny verbergen, dan aen den waeren wysgeer 't zo vernederend schouwspel te verleenen, van een mensch, die den adeldom van zyn wezen kent, en echter toestemt om denzelven te verlagen, door zich aen een schandelyk juk te onderwerpen. ô Vaderland! voorwerp der aenbiddinge van alle waere helden! hoe aengenaem, hoe roemryk is 't zyn leven op uwe altaeren te offeren! ô Vryheid! edele drift van groote zielen! ongelukkig, die nimmer uwe onuitspreekelyke vermaeken smaekte!’