Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1781

[p. 225]

Proeve eener nieuwe beschouwing van het Elementaire Vuur, en- de warmte der Ligchaamen, benevens eene beschryving van nieuwe Thermometers, voornaamlyk ten deezen einde geschikt. Door J.H. Magellan, Portugeesch Edelman, Lid van de Koninglyke Societeit te Londen, enz. enz. Uit het Fransch vertaald. Te Utrecht, by de Wed. J.v. Schoonhoven, 1780. In gr. octavo, 52 bladz.

In deeze Proeve verleent ons de kundige Magellan eene beknopte opheldering, van het gevoelen van den schranderen natuuronderzoeker Crawford, over de dierlyke warmte, en over de gloeijing of ontbrandbaarheid der lichaamen. De kortbondigheid en duidelykheid zyner verklaaringe, met een nevensgaand berigt van nadere onderzoekingen over dit onderwerp, maaken dit Stukje gevallig en nuttig. Het hoofdzaaklyke komt hierop uit.

Vooraf gaan drie Bepaalingen. ‘I. De volstrekte warmte is het Elementaire Vuur, dat in alle natuurlyke ligchaamen gevonden word. II. De zoortelyke warmte is de hoeveelheid der volstrekte warmte, die aan yder deel van een Ligchaam in eenen zekeren staat behoord; of met andere woorden, het is een tallige evenredigheid van de vuurdeeltjes, die aan yder zoortelyk deel van een Ligchaam, welke het ook zy, onder een bepaalde gedaante, behooren. En III. De voelbaare of merkelyke warmte is het evenredig exces van de hoeveelheid der volstrekte warmte; die zich, (door welk eene oorzaak of omstandigheid het ook zy,) ophoopt op de hoeveelheid der zoortelyke warmte van yder Ligchaam, of die merkelyke uitwerkingen doet op de Ligchaamen, gelyk op de Thermometer, enz.

Hier mede verknogten zig drie Data, of gegeeven zaaken. ‘I. De volstrekte warmte kan in de lichaamen vergaderd worden, boven de hoeveelheid der zoortelyke warmte. [Dat is met andere woorden, men kan een Ligchaam zo warm maaken als men wil, en deszelfs zamenhang van deelen toelaat. Vertaaler.] II. De gevoelige warmte strekt zich gelyk uit in alle de ligchaamen, in welke zy gevonden word; mits zy in dezelve omstandigheden zyn, en hen tyd gegeeven worde, om tot dat evenwigt te komen. En III. De Kwik-Thermometer geeft door zyne graden de hoeveelheid der gevoelige warmte van de Ligchaamen.’

Wyders verleent ons de Heer Magellan desaangaande de vier volgende Voorstellen.

[p. 226]

‘I. De zoortelyke warmte van Ligchaamen, die uit gelyke deelen bestaan, is evenredig aan hunne massa's.

II. De zoortelyke warmte van twee Lichaamen is in eene omgekeerde reden van het verschil der gevoelige warmte van hun mengzel, tot dien van yder byzonder voor de menging.

III. Het verschil tusschen de zoortelyke warmte van een vloeybaar Ligchaam, en dat van een vast, dat is in een staat van crystallische vastheid of hardheid, is aanmerkelyk; 't welk alleen door Proeven betoogd kan worden.

IV. De volstrekte hoeveelheid der zoortelyke warmte te bepaalen van een Ligchaam, dat vast en vloeibaar kan zyn, volgens de maat van den gemeenen Thermometer.’

Op de verklaaring en betooging hiervan laat de Autheur wyders volgen, een kort verslag van eenige gewigtige stappen die men reeds in de beoefening van dit onderwerp gedaan heeft, schoon men nog maar kortlings deezen weg ingeslaagen zy. En ten laatste deelt hy ons nog mede eene beschryving der Thermometers, welken hy, ter verdere naspooring van dit Stuk, uitgevonden heeft; met genoegzaame onderrigting van 't geen men, by derzelver t'zamenstelling, in agt behoort te neemen.