Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1781

De Nieuwe Reiziger, of Beschryving van de Oude en Nieuwe Wereid. Uit het Fransch van den Abt De la Porte, XXIVste Deel. Behelzende Silesie, Boheme, Saxe, Brandenburg, Brunswyk, Hanover, de Kreitzen van het Ryk, Frankenland, Zwaben, Beijeren, Ferol en Zwitzerland. Te Dordrecht, by Abraham Blussé en Zoon, 1780. In gr. 8vo, 447 bladz.

Alle de op den Tytel gemelde Landen doorreist de Abt de la porte, op zyne bekende en bevallige wyze, berigt geevende van de voornaamste byzonderheden. Reeds zo menigmaal hebben wy van dit Werk moeten speeken, dat alles, wat wy 'er van kunnen zeggen, op louter herhaalen zou uitkomen; doch elk Deel leverde ons een Stuk, ter Proeve op, en daar toe eene genoegzaame verscheidenheid: om thans uit dit XXIV Deel iets te ontleenen, geheel verschillende van alles wat wy tot nog opgaven, zullen wy zyn verslag van de Saxische Porselein Fabriek, te Meissen, overneemen. Daarvan gewaagende, geeft hy dit leezenswaardig narigt.

‘Het uitmuntende Porselein van Saxe, waarvan ik zulk een fraai stel by u gezien heb, wordt niet te Dresde gemaakt; de Stad Meissen, die 'er slegts zes of zeven mylen van asligt, is de

[p. 204]

eenigste plaats van het gantsche Keurvorstendom, waar deze kostbaare Koopmanschap bereid wordt. Ik maakte gebruik van de nabuurschap, om dit handwerk te gaan zien; meer, door de voorzorgen, welken men in acht neemt om den vreemdelingen de kennis daar van te onttrekken, kan ik u niets byzonders over dit stuk zeggen, zonder het behulp van een geschreven berigt, dat zich in genoegzaam lange hyzonderheden uitlaat.

Het geval heeft de samenstelling van dit Porselein, dat noch in deugd noch in schoonheid voor dat van Japan wykt, in Saxe doen kennen. Een Duitsch Edelman, de Baron van boeticher, Scheikunstenaar aan het Hof van den Keurvorst, verscheiden soorten van aarden onder elkander vermengende, om smeltkroezen te maaken, ontdekte dit gewigtige geheim. Het gerucht daar van verspreidde zich in alle de Landen van Europa; yder trachtte met de ontdekkingen zyn voordeel te doen; en de Schelkundigen van allerlei Volken arbeidden om stryd om Porselein te maaken. Dat van Engeland is slechts eene onvolmaakte glaswording, waaraan slechts een weinig sterker graad van hitte ontbreekt, om 'er glas van te maaken; 't geen de engelschen niet helet om het in plaats van zilver vaatwerk te stellen. Ik zal misschien gelegenheid hebben om u eens van het Porselein van Seve te spreken. Het Porselein van Saxe overtreft het Chineesche, door de schoonheid van zyn korrel, die luisterryker is en vaster aanéén kleeft; 't geen eene innerlyker en volmaakter verbindtenis en wederzydsche doordringenheid der stoffen bewyst. Het wederstaat het geweldigste vuur, en kan beurtlings koud en heet verdragen; en de schotels kunnen, zonder breken, op de vlam van wyngeest gezet worden.

Tot de zamenstelling van dit vaatwerk gebruikt men alleen vier zelfstandigheden; de witte klei, de witte kwarts, eene soort van glasgeworden keisteen, scherven of stukken van wit Porselein en verkalkte Gyps. De hoeveelheid van klei is altoos dezelfde; doch die der scherven, kwarts of gyps verschilt naar de plaats, welke het Porselein in den oven, waar de doordringenheid van het vuur niet altoos eveneens is, moet beslaan.

Men laat de gyps verkalken, en mengt ze vervolgens met de gezuiverde klei en de vergruisde scherven en kwarts. Men maakt van alles, met regenwater, een deeg, 't welk men zes maanden te weeken zet, tot dat het blaauw wordt, en een stinkende kleur [dit moet waarschynlyk geur of reuk weezen] aanneemt, wordende dezelve veroorzaakt door de zwavellever, die door de ontbinding van de gyps gevormd wordt. Men bewaart altoos het oude om tot gisting van het nieuwe te dienen. Men heeft opgemerkt, dat het, hoe ouder het wordt, des te beter slaagt. Men moet dit deeg tweemaal 's jaars bereiden, namelyk, op de twee nachteveningen, om dat de regen, die op dien tyd invalt, de gisting schiclyker en volkomener veroorzaakt. Men

[p. 205]

draagt zorg dat dit deeg niet droogt, door het, van tyd tot tyd, altoos met regenwater, te besploeijen.

De dus bereidde stof dient vervolgens om het vaatwerk te bereiden; en hierin bestaat de geheime behandeling, welke men met de grootste zorgvuldigheid verbergt. In de bestiering van dit gedeelte is slechts een eenig man, van wien men zich met eede verzekert. Hy sluit zich op, om de stoffe af te meten; en niemand mag in de plaats komen waar dezelve gisten. Wanneer men oordeelt dat de weeking volkomen is, schikken zich de draaijer en boetseerder tot den arbeid, die hun eigen is. Zy beginnen met het deeg te bevochtigen, kneeden het op nieuw met de handen om het te verzachten, en nemen geschikte stukken tot het werk dat zy moeten vervaardigen. De draaijer ligt hetzelve op het rad. 't welk met den voet bewogen wordt, en maakt 'er ruw vaatwerk van met houten gereedschap. Hy zet het dus gevormde vaatwerk op eene plank, en stelt het aan de lucht bloot, om een gedeelte der vochtigheid te doen uitwaassemen; en wanneer het eene gevoeglyker droogte verkreegen heeft, zet hy het weder op het rad, om het voorts met zyn syner en snydender gereedschap sierlyker te draaijen. Hy doopt dan yder stuk in het water, en ligt het vervolgens in eenen plaasteren vorm, waarvan hy het de gedaante doet aanneemen, door 'er zachtjes met een spons over te wryven, en op deze wys bevinden zich alle dezelfde soort van stukken van dezelfde hoogte, en hebben dezelfde afmeeting.

De arbeid van hem, die de afbeeldingen maakt, is zoo langduuring niet, maar vordert meer bekwaamheid, om dat de bootseerder wel moet weeten te teekenen en beeldsnyden. Hy heeft, even als de draaijer, vormen, om het deeg in te drukken; en na het 'er eenigen tyd in te hebben laaten droogen, trekt hy 'er zyne gevormde figuren uit. Indien hy ze 'er niet geheel uit kan krygen, vereenigt hy de stukken met porseleindeeg, in het water geweekt, en voltooit ze voorts met kleen yvoren gereedschap, een penseel en eene spons. De vormen, waarvan hy zich tot deezen arbeid bedient, moeten door eenen bekwaamen beeldhouwer gemaakt worden, en uit verscheide stukken bestaan, die allen genommerd moeten zyn om hunne plaats te kennen; want indien zy slechts uit een of twee stukken bestonden, zouden de figuren niet uit de holte kunnen komen, en in het uitneemen uit den vorm breeken. Indien men eenige versierzels aan het vaatwerk en de figuren wil maaken, als uitwendige bloemen, bladerwerk en vruchten, moet men dezelven byzonderlyk vormen, en ze met geweekt deeg vasthechten. De werkman, hier mede belast, moet kunnen eindigen, zonder het werk van den beeldhouwer te bederven, en de schoonheden van het ontwerp te verliezen.

Ter bereiding vanhet vernis, (welker naam de Scheikundigen geeven aan het verglaasd dat het Porselein bedekt,) gebruikt men een gedeelte vandezelfde stoffen, dat is de kwarts, de scher-

[p. 206]

ven, en de verkalkte gyps, welk mengsel onderworpen wordt aan een diergelyke werking, als men tot samenstelling van het onverglaasde gebruikt. Men noemt dus het Porselein dat zyn verglaasd nog niet ontvangen heeft, en bygevolg niet luisterryk is. Om het in dezen staat te brengen, is het niet noodzakelyk het zulk een sterk vuur te doen ondergaan, dan wanneer het zyn vernis ontvangen heeft, en met den graad van hitte, dit het in Porselein moet veranderen, geeven wil. Om het vernis op het onverglaasde te leggen, mengt men het in een vat met overgehaald water, zo dat het als een room daarop worde. Na dat men het vooraf geroerd heeft, doopt men 'er het onverglaasde in, 't welk het in eene gelyke uitgestrektheid op zyne oppervlakte ontvangt. Indien het niet vochtig genoeg is, doet men 'er meer water in; doch wanneer het te vochtig is, doet men 'er meer stof in, tot dat men den welvoegelyken graad gavonden heeft. Men moet altoos het mengsel roeren by yder stuk, 't welk men 'er indoopt; dewyl anders de stof naar den bodem van het vat zou zinken, en de stukken zich niet gelyk zouden dekken; 't geen het Porselein gespikkeld, en onaangenaam voor het gezigt, zoude maaken.

De koking is de gewigtigste en moeielykste kunstbewerking, die de grootste oplettendheid vereischt, het zy voor de schikking der ovens, of voor de bestuuring van het vuur; maar deze byzonderheden zouden my te vetre leiden, en niet meer de reedery van Meissen, dan die der andere landen, aangaan. Ik zal het zelfde zeggen wegens de kleuren; want tot dus verre heb ik alleen gesproken van het witte Porselein, dat geenzins het moeste werk, noch de bekwaamste Kunstenaars vereischt.’