Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1781

Frederik de Rechtvaardige. Tooneelspel, in drie Bedryven. Door J.v. Panders. Te Amsterdam by A.v.d. Kroe, 1781. Behalven het Voorwerk, 80 bladz. in octavo.

Het hoofdonderwerp van dit Tooneelspel, twee onregtmaatige en onderdrukkende vonnissen, geveld door de Pomersche Kamer-Justitie te Kustrin, en bekragtigd door het Kamergeregts-Tribunaal te Berlyn; doch vernietigd, met herstelling van 't regt, en straffing van 't onregt, door den Koning van Pruisse; is, uit voorige berigten, in de Nieuwspapieren gemeen gemaakt, overbekend, des het niet noodig zy, hier van breeder melding te maaken. Wat de uitvoering van dit Stuk, by manier van eene Drama, betreft, de Heer Panders is 'er gelukkig in geslaagd. Hy beeft het geval zelve naauwkeurig in 't oog gehouden, en 'er verder zodanige toevallige omstandigheden mede vermengd, die 'er eigenaartig mede gepaard kunnen gaan; waardoor het zig zeer wel tot eene Drama schikt. De characters van eenvoudige Landlleden, die onderdrukt zyn, en zig op de regtmaatigheid hunner klagte verlaaten; het character van een Vorst, die de verkeerdheid der handelingen zyner Geregtshoven bemerkt, daarvan leevendig getroffen is, en bezeft hoe het welzyn van een Volk de zuivere handhaving van Regt en Geregtigheid vordert; benevens, in bykomende gevallen, het character van eenen belangloozen edelmoedigen Vriend; mitsgaders dat van een hartlyk Ouderlievenden Zoon, en tevens tederen Egtgenoot; deeze characters zyn zeer wel getroffen, en in hunne juiste werkzaamheid geplaatst. Hunne onderscheidene aandoeningen, naar de verschillende omstandigheden, worden op zodanig eene wyze voorgedraagen, dat ze ons, op de leezing, 'er daadlyk deel in doen neemen, 't welk geen der minste goede kenmerken der uitvoeringe van een Tooneelstuk is. - Wenschlyk was het, dat alle Vorsten bestendig zo dagten, als de Pruissische Vorst zig hier in eene alleenspraak uitlaat.

‘ô Vorsten deezer aarde! wat kunnen wy veele weldaaden oe-

[p. 165]

renen, als wy, rechtvaardig, edelmoedig, en tevens opmerkend, willen zyn. Overal vinden wy voorwerpen, onzer achting en ernstige beschouwing waardig.... Wy zullen grootmoedige, menschlievende, dengdzaame, dankbaare, Characters vinden, by hen, die den ongevoeligen geen oplettenheid noch aandoening inboezemen.... Wat is de rede dat dit zoo weinig plaats vindt?... helaas!... waarom anders, dan dat men zich te sterk verslaaft aan de vermaaken, die ons dag aan dag omringen;... zich zyner driften te veel overgeeft, en gewaande denkbeelden van magt en grootheid koestert... Tyd ter opmerking wordt ons weinig gegund, en wy wandelen, met den sluier der gewoonte bedekt, zonder om te zien, voort.... Dwaaze heblykheden en tevens dwaaze involgingen, meestal toe te kennen aan den kring, daar men ons in onze jeugd in doet beweegen, en daar wy veelal in blyven rondloopen, als wy 't ruime veld der waereld kunnen intreeden.... Een algemeene geest van menschlievendheid, 't is waar, bezielt de eeuw waarin wy leeven, en dringt, met den geest van wysheid en goedwilligheid, door tot de Troonen, waarop onze Voorvaderen als sluimerende nederzaten, terwyl zy ons waakzaamheid inblaast.... Maar hoe heilryk zou onze ontwaaking voor het menschdom zyn, als die geest ons onophoudelyk deszelfs invloed schonk!... wy zouden onze ogen openen, zien en willen zien; gevoelen, en dat gevoel aanprikkelen!... Dan zou rechtvaardigheid en menschlievendheid, op vleugelen van magt en grootheid, omgevoerd worden door het geheele ryk, en de traanen der verdrukten droogen; terwyl men thans niets ziet, niets hoort, niets gevoelt, buiten den kring, waarin men zich bevindt. Gelukkig, die Vorsten, die regeeren, wanneer de stem van menschlievendheid van alle oorden tot hen spreekt, hunne harten treft, en hen Vaders hunner onderdaanen doet zyn. Vaders zyn zy, en hunne onderdaanen hunne kinders; van den aanzienlyksten tot den geringsten. Myn hart gloeit op dit denkbeeld!... en, Goede God! van wien al myn magt, myn grootheid ontspruit, sterk myne poogingen! billykheid en rechtvaardigheid zullen te hunner tyd plaats vinden... Een schemering van het heilryk licht van dien schoonen dag breekt reeds door, en zal eerlang met schitterende straalen de Troonen der Vorsten verlichten. - Dat die dag schielyk kome, en de nevelen van onrecht en verdrukking verdryve!’