Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1781

Aristoteles, Verhandeling over de Dichtkunst, uit het oorspronglyk Grieksch in 't Nederduitsch vertaald. Waaragter gevoegd zyn eenige Verhandelingen over de Dichtkunst, en het Tooneel der Ouden, door M.C. Curtius, Hoogleeraar en Raad te Marpurg. Te Amsterdam by A. Fokke Simonsz. 1780. Behalven de Voorreden 190 bladz. in gr. octavo.

Eene naauwkeurige Nederduitsche vertaaling der Verhandelinge van aristoteles over de Dichtkunst, door eene bekwaame hand uitgevoerd, en door den geleerden Heer daniel wytenbach, Hoogleeraar in de Wysbegeerte in de Illustre Schoole te Amsterdam, tegen den grondtekst vergeleeken, is een kostlyk geschenk voor de Nederduitsche Dichtkunde. Men heeft toch dit Geschrift (welke misslagen zommigen 'er ook in ontdekt mogen hebben, die zekerlyk niet allen te verschoonen zyn,) aan te merken, als behelzende de eerste grondlegging der regelmaatige Dichtkunde; waardoor ze, hoewel nu en dan wat te eng beperkt, van losbandige buitenspoorigheid als wederhouden wordt. Verstandige beoefenaars der Dichtkunde hebben, door alle tyden heen, 'er nut uit getrokken; en men kan de herhaalde oplettende leezing deezer voorschriften, byzonderlyk den jeugdigen aankweekelingen, niet wel te sterk aanbeveelen. Ze zullen, 't is waar, hierdoor alleen geen goede Dichters worden; daartoe wordt meer vereischt; maar ze zullen, zo ze anders het vereischte dichtvermogen bezitten, hierdoor grootlyks bewaard worden, van tot de classe der slegte

[p. 161]

Dichteren te vervallen; en zig geleid zien op een weg, welke geschikt is om hen tot meerdere volmaaktheid te brengen.

Zeer gepast heeft men hier by gevoegd eenige Dichtkundige Verhandelingen van den beroemden Hoogleeraar curtius, die met zeer veel beleezenheid en een welwikkend oordeel opgesteld zyn; des ze verscheiden leerzaame aanmerkingen behelzen, welker overweeging in veelerleie opzigten, met betrekking tot het Dichtkundige, te stade kan komen. - De eerste deezer. Verhandelingen, (ze zyn ten getale van zes,) die bovenal opmerking vordert, gaat over het weezen en het waare begrip der Dichtkunde, waaromtrent de Hoogleetaar, in navolging van den diepzinnigen baumgarten eenigzins byzonder is; doch zyne gedagten op eene aanneemelyke wyze ontvouwt. - Men is het naamlyk, nopens dit Stuk, tot nog niet eens. - ‘Eenige kunstregters hebben, zegt de Hoogleeraar, het weezen der Dichtkunde in de gebondene schryfwyze gestelt, anderen in de navolging, en nog anderen in de verdichting. Verder zoeken het eenige in de onderlinge verbinding der navolging met de verdichting, of ook te gelyk men de gebondend schryfwyze; en eindelyk hebben anderen gemeent het zelve in de ingeving te vinden.’ Dat ieder deezer verklaaringen haare zwaarigheden heeft, toont zyn Ed beknopt en daidelyk aan; meldende nos tevens dat dezelven de Kunstregters van laater eeuwen bewoogen hebben, om deeze verklaaringen onderling te vereenigen, en uit allen te gelyk het begrip der Dichtkunst samen te stellen. Zulks is, gelyk hy voorts kortlyk doet zien, door Mannen van naam, op verschillende wyzen verrigt; doch, zynes oordeels, niet voldoende, dan alleen door den Heer baumgarten, volgens welken een Gedicht eene volkomen zinnelyke reden is. Deeze verklaaring houdt onze Hoogleeraar voor de eenige waare, die te gelyk alle de andere opgegeeven verklaaringen in zig bevat; het welk hem noopt derzelver gegrondheid nader te bewyzen. - Ten beteren verstande van 't voorstel geeft de Hoogleeraar vooraf de volgende opheldering.

‘Zinnelyk denken is zig de dingen zo voorstellen, als zy zig aan onze zinnen voordoen. De mensch kan zinnelyk denken, zyne meeste gedagten en begrippen zyn zinnelyk en hy is bekwaam om dezelven op eene zinnelyke wyze uit te drukken. Dit is de oorsprong van zinnelyke redens. Een reden kan zinnelyk zyn, (1.) ten opzigte der voorwerpen; (2.) ten opzigte der erkentenis dezer voorwerpen; en (3.) ten opzigte van de uitdrukking. - Gesteld nu zynde, dat een Gedigt eene volkomen zinnelyke reden, en bygevolg in alle zyne deelen ten hoogsten zinnelyk is; zoo moeten de voorwerpen van een Gedicht de aart van erkentenis, en de uitdrukking van deze erkentenis in eenen hoogstmogelyken trap zinnelyk zyn.’

Deeze drie opgenoemde vereischten ontvouwt zyn Ed. voorts afzonderlyk breeder, met oordeelkundige aanmerkingen over 't geen daar toe betrekking heeft; waarop hy dan verder, ten bewy-

[p. 162]

ze zyner grondstellinge, aandringt op den aart van alle soorten van Dichtstukken. Wy zullen dit bewys, 't welk zyne manier van denken over dit onderwerp in 't volle daglicht stelt, geheel overneemen.

‘Het grootste werk des schoonen geests is het Heldendicht, Dit is eene navolging van eene groote en verheven handeling, welke de Dichter door eene slegts voorgegevene Godlyke ingeving beschryft. Het voorwerp daarvan bestaat dus uit handelingen van natuurlyk- of poetischwerkende persoonen. Hier zyn dan zinlyke voorwerpen. Deze worden ons levendig voor oogen gesteld, en doen ons gevoel en verbeeldingskragt aan. Wie gevoelt niet eenigzins zelve in de Henriade de smart des Vaders, welke de moordenaar zyns zoons wordt; en wie deelt niet in de Aeneis in de angstige wanhoop van eene Dido? Hier is de zinlyke erkenning. De uitdrukking des Heldendichts behoort eens van God bezielden Dichters waardig te zyn. Zy vereischt dierhalven levendige schilderyen, nieuwe gelykenissen, stoute metaphoren, een volkomen harmonischen klank. Dit alles ontmoeten wy in Homerus, Virgilius, Milton en Voltaire, en dit alles zyn eigenschappen van eene zinlyke uitdrukking. Wy vinden dan in het Heldendicht zinlyke voorwerpen, zinlyke erkenning, zinlyke uitdrukking; en gevolglyk is een Heldendicht een volkomen zinlyke reden.

Een Treurspel is de navolging van eene groote aandoenlyke handeling, welke door samenspreekende persoonen wordt voorgesteld. Hier in heerscht voornaamlyk de taal van den schrik, van het meêdoogen, van de woede, van de liefde, en in 't algemeen die van alle hartstogten. De persoonen, welke 'er voorgesteld worden, zyn aanzienlyke ongelukkigen. Deeze zyn de voorwerpen. Onze ingewanden worden by hunne ongevallen aangedaan; wy gevoelen zelven; onze erkenning is by gevolg zinnelyk. De uitdrukking maalt er de gedaante natuurlyk af; trotseerende in den mond van eenen Cato, groot in de redens van eenen Horatius, teder in de uitdrukkingen van eenen Alvares, maakt zy ons de zielen der handelende persoonen gelyk als zichtbaar. De uitdrukking is 'er bygevolg mede zinlyk, en het Treurspel is een volkomen zinlyke reden.

Een Blyspel is, zo wel als een Treurspel, eene schildery van 't menschelyk leven, en heeft gevolglyk dezelfde eigenschappen, behalven dat hierin de uitdrukking niet zo volkomen zinlyk is, als in het Treurfpel.

Eene Ode is een verheven en bevig Gedicht. De Dichter is hier buiten zigzelven, en schildert niet dan gevoelingen. De verrukking heerscht door het geheele Gedicht, en hier is de plaats, waar het den Dichter geoorloofd is stoute schilderyen, gelykenissen en trotsche metaphoren te gebruiken. Hier is by gevolg alles zinlyk, of wordt zinlyk afgebeeld; voorwerpen, eikenning en uitdrukking.

[p. 163]

In een Leergedicht zyn wel de voorwerpen gemeenelyk boven de zinnen verheven, en in hoogere spheeren bepaald; maar zy worden 'er egter in zinnelyke beelden gekleed; wysgeerige gedagten worden 'er zinlyk uitgedrukt. Alhoewel het Leergedicht dan geen, volkomen zinlyke reden is, het blyft egter zinlyk, en dit kan, voor my, hieromtrent, genoeg zyn, alzo niet weinige Kunstregters het weezen van een Gedicht in de Fabel stellen, en de Leergedichten buiten het getal der Gedichten sluiten.

De Satiren of Hekeldichten zyn te beschouwen als Leergedichten; zy hebben dus het zelfde regt als dezen, en bovendien nog dit voorregt, dat in de Satire gemeenlyk verdichte persoonen tot Helden moeten dienen, welken dezelve dus zinlyker maaken dan het Leergedicht.

Een Herderszang schildert den aangenaamen toestand der zogenoemde goude eeuw, of der eerste geruste waereldsjaaren. Niets is zinlyker dan de daar in voorgestelde voorwerpen; niets heeft eene bekoorlyker magt dan de bevindingen van 't aangenaame vermaak der velden en bosschen. De uitdrukking stemt daarin mede met de bevindingen overeen, welke onze zinnen van de hier voorgestelde dingen hebben. Gevolglyk zyn in de Herderszangen voorwerpen, erkenning en uitdrukking zinlyk.

Thans kan ik eindelyk het bewys geven over myne verklaaring van een Gedicht. - De Herderszang, de Satire, het Leergedicht, de Ode, het Bly- en Treurspel, het Heldendicht, zyn volkomen zinlyke redens. Daar zyn geene andere Gedichten buiten dezen: en bygevolg is ieder Gedicht een volkomen zinlyke reden. Alle de eigenschappen van deze Gedichten zyn in die van een volkomen zinlyke reden opgeslooten; en dit is de inhoud van het weezenlyke derzelver: gevolgelyk is een volkomen zinlyke reden het weezenlyke van een Gedicht.’

Aan dit bewys hegt de Hoogleeraar Curtius nog een tweede, waarvan hy den zaaklyken inhoud aldus opgeeft. - ‘Het weezen der Dichtkunde is noch in de gebondene schryfwyze opgeslooten, noch in de navolging der natuur, noch in de verdichting, noch in de begrippen, welken Bacon, Gottsched en Britinger daar van hebben. Gevolgelyk is geen één van deze begrippen het waare: maar zy allen zyn deelen en eigenschappen van een Gedicht, en zy vloeijen gezamentlyk uit het begrip van een volkomen zinlyke reden. Dat geene, waaruit alle eigenschappen voortvloeijen, is het weezen der dingen; by gevolg is eene volkomen zinlyke reden het weezen eens Gedichts’. - Zyn Ed. ieder deezer stellingen, nopens de bepaalingen van andere Kunstregters, aangedrongen, en daar uit zyn bewys opgemaakt hebbende, sluit zyne Verhandeling, met de beantwoording eeniger tegenbedenkingen, welke by bezeft dat door zommigen ingebragt zouden kunnen worden, maar die van geen groot gewigt zyn.

By deeze ontvouwing van het weezen en het waare begrip der

[p. 164]

Dichtkunde, komt wyders nog eene Verhandeling over de persoonen en handelingen van een Heldendicht; mitsgaders eene naspooring van het oogmerk des Treurspels, als mede eene beschouwing der persoonen en voorwerpen van het Blyspel. Daarnevens voegt zyn Ed eene overweeging van de Waarschynlykheid, die in het Dichtkundige vereischt wordt: en eindelyk treft men hiersnog aan, eene Verhandeling over het Tooneel der Ouden. - De eerst opgenoemde Stukken behelzen veele nuttige Dichtkundige lessen; en de laatste Verhandeling geeft ons een beknopt berigt van de opkomst en de voornaamste inrigtingen van het Tooneelspel der Grieken, die het zelve uitgevonden hebben, en welken de Romeinen meerendeels gevolgd zyn.