Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1781

Geschiedenis van alle Godsdiensten, van de Schepping af, tot op den tegenwoordigen tijd, door W. Hurd, D.D. Uit het Engelsch vertaald. Eerste Deel. Te Amsterdam, by M. de Bruyn, 1781. Behalven de Voorrede, 561 bladz. in gr. octavo.

Vermits het hier aengekondigde onderwerp van ene zeer groote uitgebreidheid is, zal het, zo wy achten, niet ondienstig wezen, den Lezer wat byzonderer te melden, naer welk Plan de Heer Hurd zich voorgesteld heeft, het zelve te behandelen; als waer uit men best zal kunnen opmaeken, wat men van zulk ene uitgestrekte beschouwing hebbe te verwachten. Ter dier oorzake zullen wy ons, voor tegenwoordig, inzonderheid bepalen, tot het mede-

[p. 116]

deelen van 't hoofdzaeklyke, van 't geen ons de Autheur desaengaende in zyne Voorreden meld: dat wy het geschiktste middel oordeelen, om een duidelyk denkbeeld van den aert dezes Werks te vormen.

Ene aendachtige beschouwing van veler Volkeren verbasterde denkwyzen, in zaken van den Godsdienst, met het invoeren veler verrichtingen en plegtigheden van hunne eigen uitvinding, noopt ons, gelyk de Autheur aenvanglyk opmerkt, om te onderzoeken, wat toch zommigen kan bewogen, om zo onbestaenbaer met de waerdigheid hunner eigen nature te handelen. Dan zullen wy hier in slagen, zo behooren wy, zegt hy, te letten op de volgende byzonderheden.

‘I. Wij moeten onderzoek doen na de oorzaaken, welken aanleiding gaven tot die verrigtingen en plegtigheden van menschlijke uitvindinge; en door dezelve te vergelijken met den staat van 't Menschdom, en de Eigenschappen van het Godlijk Opperweezen, zullen wij eenigermaate reden kunnen geeven van derzelver bestaanlykheid.

II. Wij behooren agt te geeven, welke de begrippen waren van het Volk, 't welk dezelve omhelsde, wegens dat gewigtig Vraagstuk in de Godgeleerdheid, de Voorwaarden onzer aanneeminge bij de godheid, 't welk, in zekeren opzigte, als het heerschende beginzel van den Godsdienst in 't algemeen kan worden aangemerkt.

III. Wij moeten zodanige plegtigheden beschrijven, die in haaren eigen aart onbestaanbaar en ongerijmd zijn, op dat de Leezer moge opmerken, het onderscheid tusschen dezelve, en de eenvoudigheid der zuivere Euangelische plegtigheden, welke, als een gedeelte eener Godlijke Openbaaringe, ingerigt zijn, om de menschen in dit leeven tot deugd, en in de toekomende waereld tot gelukzaligheid te leiden.

IV. Ten laatste moeten wij zodanige zedelijke gevolgen afleiden, uit onze berigten aangaande de verschillende Godsdiensten, als dienen kunnen om den Leezer aan te spooren, tot de betragting van Deugd en Godzaligheid, als het grootste sieraad des menschlijken leevens, de regelmaat der Zeden, en de zekere grond van altoos duurende heerlijkheid.’

Dit is het algemene Plan van een Werk, waerin de Schryver bedoelt ene beknopte en duidelyke ontvouwing van alle de Godsdiensten der onderscheiden Volken in de Waereld te geven, zonder zich, door enige Gezindheids-

[p. 117]

vooroordeelen, ten voordeele van deze of gene bijzondere begrippen, te laten slingeren. - ‘Het Werk zal des, gelijk hij vervolgt, bevatten een omstandig berigt van alle de verscheidenheden van begrippen, welke, ten aanzien van het voorwerp des Godlijken Eerdiensts, in alle oorden der waereld, geheerscht hebben, en van de gezintheden en Aanhangen, ingevolge van deeze begrippen ontstaan, zints de vroegste tijden, tot op deezen dag. De Plegtigheden en Gewoonten der Asgodische Volken zullen daarin worden aangeweezen, nevens den langzaam groeienden wasdom der Afgoderije, en de ongerijmde en bijgeloovige begrippen, welke in de verschillende woeste en barbaarsche Gewesten allengskens zijn ingevoerd. - Van de Joodsche en Christen Kerken wordt hier bijzonderlijk gehandeld, en een omstandig berigt gegeeven van de verschillende godsdienstige gezintheden in Amerika en Europa bijzonderlijk ook in de Koningrijken van Groot Britannie. De allengskens toeneemende wasdom van het vermogen en den invloed des Roomschen Stoels wordt hier aangewezen, nevens de Staatkunde, het belang en de Regeeringswijze der Paussen van Rome; daar wij nevens voegen eene beschouwing der Voorzeggingen hun betreffende, en de verschillende gevoelens der Geleerden, raakende deeze voorspellingen.’

Ten einde dit alles onpartydig en ten zekerste voor te dragen, heeft de Heer Hurd, geduurende ene reeks van jaren, welken hy aen 't opstellen van dit Werk besteed heeft, geen moeite gespaerd, om, buiten het geen hem eigen oefening en ondervinding kon leeren, de getrouwste berichten van des kundigen byeen te verzamelen, en in orde te brengen. Daerbenevens is het Werk vercierd, met een aental van Kunstplaten, die ons ene naeuwkeurige afbeelding van verscheiden Godsdienstige Gewoonten en Plegtigheden onder 't oog brengen.

Naer dit Plan, en volgens deze inrichting, levert ons de Heer Hurd in dit Werk een leerzaem verslag van de verschillende Godsdiensten op den Aerdbodem; 't welk men met nuttigheid kan doorbladeren. Ene oplettende overweging toch van 't zelve kan dienen zo ter vermeerderinge van kundigheid, in vele wetenswaerdige byzonderheden betreffende dit onderwerp; als ter aenspooringe tot het rechtmatige waerdeeren van die gunstige gelegenheden, welken wy in ons Vaderland bezitten, om den Godsdienst steeds meer in zyne zuiverheid te leeren kennen; 't welk ons moet opleiden, om 'er een des te ernstiger gebruik van te maken,

[p. 118]

ten aenzien van 't kenlyke beiden en van 't betrachtlyke. In 't ene en andere opzicht verdient dit Werk in dezen te meerder aenpryzing; om dat de Heer Hurd, in de uitvoering, alleszins blyken geeft van ene oordeelkundige schifting der min of meer gewigtige onderwerpen en byzonderheden; mitsgaders een geest van bescheidenheid, in de opgave der verschillende Godsdiensten; welke hem, onder het melden van 't laekbare, het goede doet pryzen, en nog al etlyke stukken met een verschoonend oog doet beschouwen; uit overweging der omstandigheden, in welken zy plaets gegrepen hebben, of stand houden. - Wy hebben ons, om de rede hier boven gemeld, wat te breed opgehouden, met de aenduiding van den aert dezes Werks, om ons gezegde, nopens de uitvoering, nog door een of ander voorbeeld te staven. Met de afgifte van een volgend Deel zullen wy daer toe wel nieuwe aenleiding vinden; 't welk ons te gereeder voor tegenwoordig hier van doet afzien. Genoeg zy 't derhalve nu alleenlyk, met betrekking tot dit Deel, nog te melden, welke Godsdiensten in 't zelve ontvouwd worden.

De Autheur begint natuurlyk met den Aartsvaderlyken Godsdienst, eerst voor den Zondvloed, en vervolgens zints den leeftyd van Noach tot aen de roeping van Abraham; waerop hy verder den Godsdienst der oude Jooden beschryft, en voorts een bericht geeft van dien der hedendaegsche Jooden. - Na deze beschouwing van een Godsdienstig Leerstelzel, dat den éénen waren God alleen tot een voorwerp van Eerdienst heeft, keert de Heer Hurd zich tot de overweging der verschillende Leerstelzels, welken tot den Afgodendienst behooren, zo als dezelven by vele Volken in zwang geraekt zyn. Hieromtrent komen by hem, in de eerste plaets, in aenmerking de Egyptenaers, benevens de Karthagers en Tyriers, mitsgaders de Druïden, welker zamenstelzel, onder alle de oude Heidensche Godsdienstige Zamenstelzels, naest aen dat der Karthagers schynt te komen. Verder slaet hy het oog op de Assyriers, Babyloniers, Meders en Persen, zamt de aloude Kanaänieten, Syriers en Arabiers. Op deze volgen de Ethiopiërs, Armeniërs, Georgiërs en Circassiërs, met opzicht tot hunne denk-en handelwyze als Christenen. Van dezen gaet hy over tot de Afgodische Mogollen, handelende inzonderheid van de Leer der Bramins; terwyl hy die van Muhammed tot ene andere plaets in dit zyn Werk uitstelt. Wyders ontvouwt hy den Godsdienst der Chinezen, der inwoonderen van de Provin-

[p. 119]

cien Carnate, Golcondo, Bisnagar en Decan, benevens der inwoonderen van Asem, Ava en Aracan. Verder dien der Peguanen, der Siammers, met dien der inwoonderen van Laies, Langiens of Laos, dien der Tonquinezen, en der Inboorlingen van Cochin-China en Cambodin. Daerby komt nog de Godsdienst der bewoonderen van de Philippynsche en Moluksche Eilanden, mitsgaders die der Ceilonnezen, Japannezen, en der inwoonderen van Corea en Jesso. - Ieder dezer Artykelen behandelt de Heer Hurd naer het voorgemelde Plan; des de aldaer opgenoemde hoofdbyzonderheden gemeenlyk in 't oog gehouden worden; 't welk den Autheur meermaels aenleiding geeft, om zyn geschiedkundig en, leerstellig verslag van de verschillende Godsdiensten, door leerzame opmerkingen van onderscheiden soort, te veraengenamen.