Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1781

Grondbeginsels der Algemeene Geleerdheid. Te Middelburg by P. Gillissen en Zoon, 1780. In gr. octavo 337 bladz.

Aan 't hoofd van dit Geschrift is, by manier van Inleiding, geplaatst, de Schets eener Verhandelinge over de Natuurlyke en Zedelyke Opvoeding der Kinderen; welke, in een kort bestek, vermeldt, het geen men daaromtrent, volgens deezen Schryver, voornaamlyk in agt heeft te neemen. Zyne deswegens, in eene geregelde orde, gedaane voorstellingen, kunnen grootlyks eene algemeene goedkeuring erlangen, en, naar de verschillende omstandigheden, daadlyk ter uitvoeringe gebragt worden. Hieraan hegt hy dan voorts zyn Geschrift, behelzende de Grondbe-

[p. 74]

ginzels der Algemeene Geleerdheid, als een Kort Begrip van alle de Weetenschappen, dat men der Jeugd met nut in handen kan geeven, om hun een denkbeeld van allerleie kundigheden te doen verkrygen. - Wy kunnen ons niet verbeelden, dat de Autheur hier mede bedoelt, eene inboezeming van dien geheelen omslag van kundigheden in alle kinderen: buiten dat zulks in veeler toestand onmogelyk zou zyn, zou het, daar 't mogelyk ware, veelmeer dienen, om Geleerden te vormen, die van alles wat weeten, en geen tak der Geleerdheid recht leeren kennen; dan om weezenlyk Mannen van Verstand, die eene grondige kennis bezitten, te doen voortkomen. Zyn bedoelde zal des, zo we vertrouwen, veeleer zyn, om dit Geschrift als een Handboek aan te bieden; waarvan men, naar de verschillende omstandigheden, met opzigt tot die of deeze Weetenschappen, naar den toestand, de vatbaarheid, de neiging der Kinderen, en wat van dien aart meer zy, een nuttig gebruik kan maaken. Aan dit bedoelde althans kan 't zeer wel beantwoorden, in zo verre de eerste beginzels, van genoegzaam allen der hier voorgedraagen Weetenschappen, op zodanig eene manier aangeweezen worden, dat het tot eene geschikte handleiding kunne dienen, om 'er der Jeugd een algemeen geleidelyk denkbeeld van te geeven, 't welk de Leermeester vervolgens, met des te meerder indruk, kan onderscheiden en uitbreiden. - Voor 't overige kunnen ook dezulken, die zig op deeze of geene Weetenschap toegeleid en dezelve beoefend hebben, een nuttig gebruik van dit Geschrift maaken, door 'er zig van te bedienen, ter verkryginge van een oppervlakkig denkbeeld van andere Weetenschappen; waar in een Man, van eene anderszins gezette Studie, die in de Waereld verkeert, niet wel geheel onervaaren zyn kan, zonder anderen lastig te weezen, of zigzelven ligtlyk bespottelyk te maaken. - Ter regelmaatiger behandelinge van dit uitgebreide Plan, verdeelt de Autheur het zelve in vier Hoofddeelen.

I. Komen in overweeging de Hoofd-Weetenschappen, die het Verstand bezig houden, waaronder hier betrokken worden, (1.) de Godgeleerdheid, behelzende de Grondleere, de Uitlegging der H. Schrift, het onderzoek der H. Schrift, de Zedekundige Godgeleerdheid, de Geloofsstryd, en de praktyk der Godgeleerdheid. (2.) De Regtsgeleerdheid, gaande over de Wetgeeving, het Staats- of Algemeen-Regt, met de verdere byzondere soorten van Regten, en de Praktyk der Regtsgeleerdheid. (3.) De Geneeskunde,

[p. 75]

waartoe behoort, de Ontleedkunde, de Physiologie; de kennis der Ziekten, derzelver kentekenen, de Geneeskunst, de Artsenykunde, de Scheikunst, de Artsenybereiding, de Chirurgie en de praktyk der Geneeskunst. Eindelyk (4.) De Wysgeerte, welke ontvouwt, de Redenkunst, de Zedekunde, de Natuurkunde, de Bovennatuurkunde en de Wiskunst. - Hier aan volgen

II. De Vrye Kunsten, die uit den Geest voortkomen, welken in vyf Classen verdeeld worden. (1.) De twee wegwyzers in de Vrye Kunsten, de Spraakkunst en de Redenaarkunst. (2.) De Fraaie Kunsten, die negen in getal zyn; de Welspreekendheid, de Dichtkunst, de Zangkunst, de Schilderkunst, de Graveerkunst, de Beeldhouwkunst, de Bouwkunst, de Uitspraakkunst en de Danskunst. (3.) De Kunsten van Beroep, te weeten, de Oorlogskunde, de Zeevaard en de Handel. (4.) De oefenende Kunsten, naamlyk, het Paardryden, Schermen, Voltigeeren, Worstelen, Zwemmen, Schieten, Vernuftige- en Hazard-Spellen. En eindelyk (5.) de twee Ydele Kunsten, welken zyn de Waarzeggery en Toverkunst. - By deezen komt

III. De Letterkunde, die alleen van het geheugen afhangt, waartoe behooren, (1.) de Historische Weetenschappen, als daar zyn, de Verdichtzelkunde, de Tydrekening en de algemeene Historie. En (2.) De Taalgeleerdheid, welke in zig vervat, de Oudheidkunde, de Penningkunde, de Diplomatica, de Statistica, de Reiskunde, de Aardrykskunde, de Genealogie, de Wapenkunde en de Taalkennis.

IV. Ten laatste neemt de Autheur nog in agt de Handwerkkunst, die door 't vernuft en de noodzaaklykheid uitgevonden zyn, door de beoefening geleerd, en door de Ambagtslieden waargenomen worden; welken hier, naar derzelver verschillende oogmerken, tot vier hoofdsoorten gebragt worden. (1.) Handwerkkunsten, welken tot voeding der Menschen dienen, naamlyk, de Landbouw, de Jagt, de Vlsschery, de Vogelaary en de Bereiding der Spyzen, Dranken en dagelyksche Benoodigdheden. (2.) Zulken, die tot kleeding van den Mensch strekken, te weeten, de Weefkunst, de arbeidzaamheden die tot de kleeding der Mannen en Vrouwen behooren, de Verwery en de Leêrbereiding. (3.) Zodanigen, die betrekking hebben, tot des Menschen Woonplaats, als daar zyn, de Bouwing, en Verciering of Meubileering der Wooningen. Waarby dan (4.) nog komen, de Handwerkkunsten, die tot de Zamenleeving dienen, onder welken in deezen be-

[p. 76]

trokken wordt, de bereiding der Metaalen, en Mineraalen; die der benoodigdheden in 't huishouden, en zo ook van 't geene tot de Rytuigen, tot de Drukkery, den Handel en de Zeevaart behoort; en by welken eindelyk nog gevoegd worden, de Mathematische en Musicaale Instrumentmaakers.

Onder deeze opgenoemde hoofdbenaamingen brengt de Autheur, telkens op hunne plaats, de byzondere oefeningen of werkzaamheden, welken daar toe betrekking hebben, met een korte verklaaring van dezelven, die meerendeels vry wel geschikt is, om 'er een algemeen denkbeeld van te geeven. Zyne taak op die wyze afgewerkt hebbende, besluit hy voorts zyn Geschrift, met het volgende voorstel.

‘Dus hebben wy in weinige woorden de grondbeginsels der algemeene Geleerdheid voleind; 't waare te wenschen, dat de Souverain eene Academie der algemeene Geleerdheid en der Opvoeding stichtte; deze zoude kunnen samengesteld zyn, uit.

Twee Theologanten, twee Rechtsgeleerden en twee Geneeskundigen.

Elf voor de Philosophie, als; drie voor de Logica, Metaphysica en Zedekunde; zes voor de Natuurkunde en Natuurlyke Historie in 't byzonder, en twee voor de Mathesis.

Tien voor de vrye Kunsten, als: vier voor de welspreekendheid en Poëzy, en zes voor de overige Vrye Kunsten.

Negen voor de Letterkunde, als vyf voor de Historie, Chronologie en Mythologie, en vier voor de Taalgeleerdheid.

Vier voor de Handwerkkunsten.

Deeze veertig Academisten zouden binnen weinige jaaren aan 't algemeen kunnen geeven, een volmaakte en methodische beschryving van de algemeene Geleerdheid, die tot 12 of 16 deelen zoude kunnen gebragt, en van tyd tot tyd met een deel vermeerderd worden, voor de nieuwe ontdekkingen. De Waereld zoude slechts een boek meer hebben, maar van welk een nut zou het niet zyn voor onze Landsgenooten!’

In hoe verre zodanig een voorslag al of niet daadlyk werkstellig gemaakt zou kunnen worden, indiervoege dat het beoogde nut daar door te wege gebragt wierd, willen wy niet op ons neemen te beslissen; maar de uitslag der tot nog aangewende poogingen, om de algemeene Geleerdheid dus als in een aaneengeschakeld werk te brengen, of op eenige an-

[p. 77]

dere wyze te zamen te voegen, begunstigt eene onderneeming van dien aart niet sterk. - Veelligt is de eene voorslag de andere waardig: zie hier 't geene ons by deeze gelegenheid voor den geest gekomen is.

Onze Autheur belooft ons, in den aanvang van dit Werk, een Catalogus der beste Boeken in alle verscheiden kunsten en weetenschappen; wy verwagtten dien Catalogus in dit zyn Werk; maar mogelyk heeft hier omtrent een misverstand by ons plaats; en veelligt is het oogmerk des schryvers dien afzonderlyk, als een vervolg van dit Geschrift, gemeen te maaken. Indien de Autheur dit oogmerk mogte voltrekken, zou hy, zo op zyn eigen oordeel, als op raadpleeging met bekwaame Mannen, in ieder tak der algemeene Geleerdheid, uit zyn uitgebreider Catalogus, eene beknopte Lyst kunnen opmaaken van die schriften, welken bovenal de geschiktsten zouden zyn, om met elkanderen een welgeregeld samenstel van de Algemeene Geleerdheid te verleenen. Eene weluitgevoerde beredeneerde Lyst van zulke schriften zou der studeerende Jeugd ongetwyfeld nuttig zyn; en zulks nog, naar ons in zien, ligter dan 't bovengemelde in 't werk gesteld kunnen worden. Dan, wy geeven 't niet hooger op dan als eene bedenking.