Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1781

[p. 61]

A. Kluit, Primae Lineae Collegii Diplomatico-Historico-Politici. Lugd. Batav. apud C.v. Hoogeveen Junior 1780. Absque Tabulis Chronologicis 158 pp. in octavo, f. maj.

Overeenkomstig met de aanstelling van Hoogleeraar, ter behandelinge der Oudheden, mitsgaders der Geschiedenissen onzes Vaderlands, inzonderheid zo als de laatsten op te maaken zyn, uit de oude Diplomata of Lands-Schriften, heeft de Hoogleeraar Kluit zig geschikt, om Collegie te houden, of een gezet onderwys te geeven, over dit gewigtige onderwerp. Hy noemt het een Collegium Diplomatico-Historico-Politicum, als bedoelende eene Staatkundige ontvouwing van het oude algemeene Regt onzes Lands, Geschiedkundig uitgevoerd, en opgehelderd, inzonderheid uit onze oude Lands-Schriften. Ter verklaaringe nu der natuure van dit Collegie, met aanwyzinge der zaaken, die 'er in verhandeld, en der orde, waarin ze nagegaan zullen worden, strekt dit Geschrift, als zynde eene volledige schets zyner beoogde behandelinge van dit onderwerp.

By manier van Voorwerk stelt de Hoogleeraar ons voor eene Inleiding, ter aanpryzinge der beoefeningen onzer oude Lands-Schriften; en deelt ons verder mede eene Onderrigting, nopens het geene men wegens deeze Stukken heeft gade te slaan, zo ten opzigte van het uitwendige als het inwendige. - Hieraan doet hy volgen eene geregelde doorloopende opgave van de byzonderheden, die in de overweeging der hoofdzaaken, welken hy zig ter behandelinge voorgesteld heeft, in aanmerking komen. En in deeze opgave meldt hy ons beknoptlyk, wat hy stellig beweert, wat hy twyfelagtig houdt, en wat hy als ongegrond of valsch verwerpt: met eene korte voordragt van de bewysgronden, waarop hy, in 't eene en 't andere geval, zyn gevoelen vestigt. - De hoofdzaaken, die hy zig ter behandelinge voorstelt, zyn de volgende: eerst vier van eene algemeener, en dan nog acht van eene bepaalder soort.

De vier eersten zyn: (1.) de aloude staat van ons Gewest, onder de Romeinen; (2.) de toestand en staatkundige gesteldheid van Europa, ten dage van het wyduitgestrekte gebied der Franken; (3.) de toestand en Staatkun-

[p. 62]

dige gesteldheid van ons Gewest, onder de Fransche Koningen, en wyders (4.) onder de Germaanen, of het Duitsche Ryk. In de ontvouwinge hiervan spoort hy na, de lotgevallen der Staatkundige gesteldheid van ons Gewest geduurende dien tyd, (binnen welks verloop hy zig in deezen bepaalt,) tot op de dagen dat het een vry en onafhangelyk Gemeenebest geworden is. - Het afhandelen hier van leidt den Hoogleeraar verder, ter ontvouwinge van het trapswyze toegenomen gezagvoerende Gebied der Landsvorsten in ons Gewest, onder het laatst aangeduiden Tydbestek; waaromtrent nog de acht volgende hoofdzaaken ter overweeginge komen. - Hierin handelt zyn Ed. (1.) van hunne Landsvorstlyke Opperhoogheid in 't algemeen, en (2.) van hunne daaruit voortvloeiende Wetgeevende magt in 't byzonder. Daarmede verknogt hy (3.) een onderzoek na den oorsprong der Magistraatspersoonen, of der waardigheden van dezulken, die gesteld zyn om de bestiering des Lands te helpen handhaaven, met overweeging van het regt der Lands-Vorsten over dezelven; mitsgaders (4.) van hunne Regtspleegende magt, als mede (5.) van hun regt tot het voeren van Oorlog en het sluiten van Vrede, benevens het aangaan van Verbonden; en (6.) hunne magt tot het verleenen van Voorregten. Hierby komt nog (7.) eene navorsching van den oorsprong, het regt en 't gezag der Staaten onzes Lands, geduurende de regeering deezer Lands-Vorsten, en laatstlyk (8.) het regt dier Vorsten tot het invoeren en afvorderen van belastingen of onderstandmiddelen.

Behalven de nuttigheid van dit Geschrift als eene soort van Collegieboek, voor hun, die des Hoogleeraars lessen bywoonen, is het van een algemeenen dienst voor hun, die zig op de beoefening van 's Lands vroegere Geschiedenissen toeleggen; en lust hebben, om de verschillende denkbeelden onzer Nederlandsche Schryveren, over de oude Staatsgestedheid van ons Gewest te beoordeelen, en wel byzonder het gevoelen van den Hoogleeraar Kluit deswegens na te gaan. Het behelst, in een regelmaatigen voortgang, eene beknopte ontvouwing van alles wat tot dit onderwerp betrekking heeft; des men zig het gansche beloop der zaake gereedlyk kunne voorstellen. Daarby komt, ten aanzien van den Onderzoeker, een aanmerkelvk voordeel van die manier van voordragt. Een Schryver, die zyne stellingen volledig uitwerkt, vervalt nu of dan ligtlyk in verveelende of verbysterende uitweidingen; de ma-

[p. 63]

nier op welke hy dezelven ontvouwt, de taal en schryfwyze waar in hy ze voorstelt, brengt dikwils niet weinig toe, om aan zyne gedagten een inneemend voorkomen te geeven, of dezelven, tegen zyn oogmerk, in een ongunstig licht te plaatzen; 't welk het oordeel van den Lezer min of meer kan belemmeren of overdwarsen. Niets van die natuur heeft in dit geval plaats. De Hoogleeraar Kluit geeft zyne stellingen blootlyk met korte woorden op, gaat trapswyze voort, meldt beknoptlyk den hoofdzaaklyken inhoud zyner bewyzen, en beantwoordt, op eene dergelyke manier, de tegenbedenkingen van hun, die deswegens anders gevoelen. Onder het nagaan van zulk een Geschrift kan het oordeel zo vry, als immer, werken; en dit maakt deeze schets te meerder aanpryzinge waardig voor alle oefenzugtigen, 't zy ze het gevoelen van den Hoogleeraar uit een gunstig of ongunstig oogpunt beschouwen, of by zig zelven nog eenigzins in twyfel staan, om hem al of niet toe te vallen. Onpartydigheid, zo veel doenlyk zy, is hier de groote hoofdzaak. - Buiten dat zal dit Geschrift zyne nuttigheid behouden; wanneer het den Hoogleeraar in 't vervolg van tyd mogte gevallen zyne uitgewerkte Lessen over dit Stuk openlyk in 't licht te geeven: gemerkt het dan als eene handleiding zal strekken, om zig derzelver inhoud met meer gemak te kunnen voorstellen.

Wyders vindt men, aan 't einde van dit Geschrift, inzonderheid ten nutte van hun, die zig op het Diplomatiq e, of de beoefening onzer oude Lands-Schriften, toeleggen, een aantal van Tafelen, betrekkelyk tot het Tydrekenkundige, die veele gevallen van een uitsteekenden dienst zyn. De Iste Tafel, in twaalf uitslaande bladen gegeeven, brengt ons onder het oog, het tydkundige beloop van 't geen tot de Geschiedkunde onzes Lands betrekking heeft, zints de verheffing van Willibrord, tot Aartsbisschop der Vriezen, door Paus Sergius den I, onder de regeering van Childebert den III, tot op den tyd der oprigtinge van ons Vereenigde Gemeenebest; of zints het jaar 696 tot het jaar 1581. In deeze Tafel wordt ons, in onderscheiden colommen, aangetekend het Jaargetal, de Indictie, de Zondagsletter, de Zonneeirkel, het Gulden getal en de Paaschtyd van ieder jaar; jaartekens, die, gelyk bekend is, dikwerf te stade komen. Voorts wyzen ze ons aan, de regeerende Pausen, Fransche en Duitsche Koningen, os Keizers, Utrechtsche Bisschoppen,

[p. 64]

Geldersche en Hollandsche, eertyds Dynastae, eene soort van Overheeren, of aanzienlyke Gebiedslieden, en vervolgens Hertogen en Graaven, met aantekening van den tyd hunner regeeringe. Tafel II, is eene Alphabetische Lyst van de Feestdagen, der tydkundige benoemingen van dezelven ontleend, en der Introïtus of aanvanglyke Kerkzangen op bepaalde tyden; misgaders van de naamen der Pausen, Keizeren, Koningen, Bisschoppen, Hertogen en Graaven, met meer byzonderheden van die natuur, ten tydrekenkundigen gebruike geschikt, 't welk in veele gevallen zyne nuttigheid heeft. Hier benevens verleent ons de IIIde Tafel de manier van den Paaschtyd te berekenen; en op eene dergelyke wyze leeren ons Tafel IV, V en VI, den tyd der beweegelyke Feestdagen, volgens de Introïtus, te bepaalen, en te berekenen, met welken dag der weeke ieder maand begint, en op welken dag der weeke een genoemde dag der maand invalt. De VIIde Tafel stelt ons voor oogen de verschillende Latynsche, Fransche, Hoogduitsche en Nederduitsche benaamingen der beweegelyke Feestdagen, kort voor en na Paasche. En eindelyk geeft ons de VIIIste Tafel een middel aan de hand, door welks behulp men zonder moeite nagaat, op welken dag der maand ieder beweeglyk Feest, dat van den beweegelyken Paaschdag afhangt, jaarlyksch moet invallen. - - Ieder een, die maar eenige kennis heest van de verschillende wyzen van dagtekening, naar de onbeweegelyke of beweegelyke Feestdagen der Roomsche Kerke, en de benaamingen der daar toe betrekkelyke dagen, oudtyds gebruikelyk, bezeft terstond, dat de Hoogleeraar Kluit, met eene naauwkeurige vervaardiging deezer Tafelen, een weezenlyken dienst gedaan heeft aan allen, die 's Lands oude Geschiedenissen naspooren, en zig wel eens met die verschillende dagtekeningen belemmerd vinden. In gevallen van die natuur zyn hun deeze Tafels een hulpmiddel, waarvan ze gereedlyk gebruik kunnen maaken.