Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

Proeve over de standvastigheid.

In allen leevensstand staaft ons de ervaarenis

Dat zelfsbewuste Deugd de bron der Geestkragt is,

Standvastigheid van ziel schept nimmermeer behaagen
Om een ondeugend wit oneerlyk te bejaagen.

't Is eene toegestaane waarheid, dat allen Menschen even begeerig zyn na geluk; doch dat 'er maar weinigen slaagen in de verkryging. Eene hoofdoorzaak van dit mislukken is mangel aan kragt van geest, die hun in staat stelt om de verzoekingen van tegenwoordig gemak en vermaak het hoofd te bieden, en hun te doen vorderen in de navorsching van een afgelegener voordeel en vermaak. Onze geestneigingen vormen, op eene algemeene beschouwing haarer voorwerpen, zekere regels van gedrag, en aan byzondere maatregels, om het een boven het ander te stellen; en deeze uitspraaken, schoon weezenlyk herkomstig van bedaarde driften en natuurlyke genegenheden, worden, echter, door een gewoone fout van uitdrukkingen, de beslissingen van zuivere reden en overweeging geheeten. Doch als eenige deezer voorwerpen ons nader by komen, of de voordeelen van een gunstig licht en schikking verkrygen, die het hart of de verbeelding treffen, dan worden dikwerf onze algemeene besluiten gebroken, een tegenwoordig vermaak wordt 'er boven gesteld, en eene langduurige schaamte of hartzeer ons ingedrukt. Nochtans besteeden de Dichters

[p. 638]

hun vernuft en welspreekenheid in tegenwoordig vermaak te verheffen, en alle wydstrekkende oogmerken te veragten, in vergelyking met den goeden naam, gezondheid en geluk; het is klaarblykelyk, dat dit bestaan de bronwel is van alle ongebondenheid en wanorde, elende en berouw. Een man, van een sterken en rustigen aart, kleeft, onafgebroken, zyne algemeene besluiten aan, en wordt noch verleid door de aanlokzelen van vermaak, noch verschrikt door de bedreigingen van smart; maar houdt dan nog in het oog die wydstrekkende bejaagingen, waarop hy eenmaal zyn geluk en eer bouwt.

De Standvastigheid van een Mensch, die zyne tegenwoordige begeerten aan de gehoorzaamheid der reden onderwerpt, loopt in 't oog, en brengt eene waardigheid mede, zelfs in den laagsten leevensstand dien men zich kan verbeelden. De arme constantius, die nu kwynende in een harde koorts ligt, spreidt, in zyne ergste oogenblikken van ongesteldheid, zodanig eene grootheid van ziel ten toon, dat een volkomen vreemdeling hem zou aanzien in de daad als een voorwerp van medelyden, dan ten zelfden tyde bemerken, dat hy onlangs een voorwerp van eerbied was. Zyn sterke geest onderwerpt zich; maar op eene wyze, die zyne besluit te kennen geeft, om voor niets, dan het noodlot, te zwigten. Dit is overwinnen in den wysgeerigen zin; doch het bewind over onszelven is in de daad niet min aanpryzens waardig in het gemeene leeven; waar de geheele trein van 's menschen gedrag aan zyne reden onderworpen is, en overeenstemt met de regtmaatige gevoelens van anderen.

Marcellus is volkomen meester van zichzelven in alle omstandigheden. Hy heeft al den geest, dien een mensch kan bezitten, en is, echter, in zyn handel en wandel, zo regelmaatig als een werktuig. Hy is gevoelig voor ieder drift, doch wordt van geene vervoerd. In verkeering schynt hy onkundiger om verpligtender te zyn, en verkiest liever met anderen gelyk te staan, dan met de uitsteekenheid van zyn vernuft hun te onderdrukken. In vriendschap is hy gedienstig zonder zulks te vertoonen; in bezigheid vaardig zonder gezwets; met de grootste zagtheid en goedertierenheid, welke men zich verbeelden kan, is hy onpartydig, in spyt van alle tegenkanting, zelfs die zyner eigene goede natuure. Hy is altyd bondig in zyn oordeel; doch spreekt, uit

[p. 639]

inschikkelykheid voor het gezelschap, nooit stellig, en toont nimmer vertrouwen te stellen in eenig bewys, dan het geen dient om het gevoelen van een ander te ondersteunen. Regelde zulk eene gelykmoedigheid van ziel het gedrag der menschen in het algemeen, hoe zoet zouden de vermaaken der verkeering weezen! Hoe veele ongenoegens, die schreeuwers, vast op hun stuk staande en driftig van aart, verwekken, zouden dan uit de gezelschappen verbannen zyn!

Dus geeft hy veel toe aan het algemeen gevoelen van het gezelschap. Maar, gelyk boven gemeld is, de Man van waare Standvastigheid regelt zyne daaden naar zyne eigene beginzels. De gevoelens van andere lieden moeten wy, in zaaken van weinig belang, boven de onzen laaten gelden, doch niet in betrekkingen, waar waarheid en deugd mede verknogt zyn. Wanneer wy tot den grond der zaaken doordringen, vinden wy, dikwyls, dat grondbeginzels, die in het eerst ons wonderspreukig toescheenen, duidelyke waarheden zyn; en grondstellingen, die, vóór eene behoorlyke overweeging, hunnen oorsprong verschuldigd scheenen aan een denkbeeldig soort van Wysbegeerte en onkunde der waereld, komen ons, naa een weinig bespiegelings, zo redelyk voor, dat niets minder dan volslagen uitzinnigheid ons zou kunnen overhaalen, om naar andere regels onzen wandel in te rigten. Dus is onze verlangens tegen te streeven, en de aandrift der eerzucht te wederstaan, wanneer zy niet met deeze gevoelens strooken of een bedaard oordeel die goedkeurt, zo weezenlyk ons belang, en zo volstrekt een vereischte tot ons waar geluk, dat de versmaading van alle de voordeelen, die de waereld ons aanbiedt, wanneer zy na onze eer staan, de beoeffening is der deugd, Standvastigheid geheeten.

Indien wy de Ziel van den Mensch als den Mensch zelve aanmerken, zal het ons voor de onnatuurlykste soort van zelfsmoord voorkomen, dat men de gevoelens der Ziele opoffert om de begeerlykheden van het lichaam te voldoen. Is het niet verbaazend, dat een Mensch, als de noodzaaklykheden des leevens verzorgd zyn, een kruipend vleijer zyn wil om ryk te worden, of een bedrieger om aanzien te verwerven! Wanneer wy een' bedelaar ontmoeten, gefolterd door honger en koude, ons om een aalmoes smeekende, zyn wy gereed

[p. 640]

om van deezen zynen staat te denken, dat wy liever op ééns zouden sterven, dan in denzelven voortleeven; doch hoeveel veragtelyker is de omstandigheid van hem die, boven de nooddruftigheid verheeven, nogthans, zyn reden en opregtheid vaarwel kan zeggen, om overtolligheden te bekomen? - Beiden deezen zyn veragte en gemeene bedelaars. Zeker echter is het eene mindere laagheid onderhoud te verzoeken om den honger te stillen, dan trotsheid te voeden; doch algemeene vooringenomenheid en gewoonte hebben zo, ver de meerderheid over de meeste menschen, dat die nooddruftige schepzels, die het leevenslicht niet kunnen genieten zonder toejuiching en een' magtigen toestel, zo verre zyn van veragt te worden, dat verdrukte Deugd minder in aanzien is, dan schitterende Ondeugd. Dan, byaldren, in gevallen, die opzigt hebben tot waare eer, de mensch zich terstond op zyn eigen hart beriep, zou 'er een vaste grond, en onwrikbaare regel, voor ons gedrag zyn, en het doelwit onzer poogingen eer strekken, om eerwaardig te zyn dan om het te schynen. Mr. collier heeft, in zyn Proeve over de Standvastigheid, dit onderwerp met groote naauwkeurigheid behandeld: ‘Wat’, zegt hy, ‘kan 'er edeler zyn, dan moeds genoeg te bezitten, om de bevelen der reden en van het gewisse uit te voeren, om de waardigheid onzer natuure, en van den staat ons toegeschikt, staande te houden? gehard te zyn tegen armoede, smart en den dood zelf, zo zeer dat men geen schandelyk of zondig ding doen zou, om dezelve te vermyden; tegen onspoed in allerlei gedaanten pal te staan, met welvoeglykheid, en een onveranderbaar besluit. Dit te doen is waarlyk groot zyn, boven tytels en de goederen der Fortuin verheeven. - Dit tekent eene Ziel van eene hemelsche herkomst, en zy is haaren Goddelyken oorsprong waardig!’

Welk een edelaartige eerzucht heeft die Schryver ons aangeweezen? Wanneer de Mensch zich overtuigd heeft door zulke edele grondbeginzels, dat 'er niets roemwaardig is, 't geen niet gepaard gaat met onschuld, niets gemeen, dan dat bezoedeld is met schuld; als zy deeze denkwyze zich hebben eigen gemaakt, zullen, schoon armoede, gebrek en dood altoos hun verschrikkelykheid hebben, echter rykdom, vermaak en eer weldra

[p. 641]

hunne bekoorlykheid verliezen, zo zy aangekant zyn tegen ons en onze Deugd. Standvastig en gelukkig in ons zelve zynde, kan niets van buiten ons stooren, en de schichten der wangunstige Fortuin zullen ons niet treffen.

a.

den 15 Aug. 1780.