Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1780

[p. 610]

Bericht van W. van Barneveld, betrekkelyk het onweder, dat den koorn-molen De Valk, in den zomer dezes jaars, getroffen heeft.

De uitwerkzels van den Blixem, die op den 22 Aug. dezes Jaars, den Koornmolen de valk, op de Stads Schans, alhier beschadigd heeft, nagespoord, en met de uitwerkzelen der konstige Electriciteit vergeleeken, heb ik in een klein daar over uitgegeven Stukje beschreeven. Na deszelfs uitgave is my berigt, dat een houten schutting van zekeren Tuin, in de Plantagie, op het eigenste ogenblik, en zo het scheen, met denzelfden slag, door het onweersvuur, beschadigd wierd. Deze Tuin is gelegen in eene Lyn, getrokken van den Molen, over het Pakhuis, staande op den Hoek van Keerweer, naar de middellaan der Plantagie. Hoewel het my niet vergund zy, den Tuin te melden, heb ik 't gebeurde aldaar kunnen bezien. Op de gemelde houten schutting, die eenige voeten hooger was, dan alle de anderen, welken daar in den omtrek stonden, was een Windwyzer geplaatst, ten naasten by, met de Schutting, 24 voeten boven den grond. De yzeren staaf van dezen windwyzer, dik genoeg, om de Electrieke stof door te laaten, is geheel niet beschadigd; maar de schutting, in welke de staaf was vast gemaakt, heeft derzelver verbryzelende kragt aan weerskanten ondervonden; dezelve was niet alleen vaneen gereten, maar ook had 'er de Blixem lange reepen hout uitgeslagen. Een Boom, aan deze schutting opgeleid, was, voor zo ver ik toen zien kon, onbeschadigd; maar van het Latwerk waren 'er hier en daar naar beneden eenige splinters afgestagen.

't Heeft my aan gepaste gelegenheid ontbrooken, dit bericht eerder mede te deelen; en, indien het niet op het zelfde oogenblik, dat de Koornmolen getroffen wierd, gezien, en als 't ware met denzelfden slag gehoord was, zou het naauwlyks onze overweeging verdienen. Dan 't is nu niet oneigen hier omtrent te onderzoeken; (1.) of dit uitwerkzel, daar 't gelyktydig met het onheil van den Molen gebeurd is, ook met dezelfde uitbarsting ge-

[p. 611]

schied zou kunnen zyn; dan of 'er twee uitbarstingen verondersteld moeten worden. 't Komt my voor, dat 'er, schoon de slag gelyktydig mogte schynen, evenwel twee afzonderlyke uitbarstingen plaats gehad hebben. Men neeme hier in opmerking, dat 'er niet alleen nog een Molen in den omtrek is, maar dat ook de Muiderpoort, en het vry hooge pakhuis Keerweer, nevens verscheiden hooge Boomen in de richting van den Molen de valk, naar den gemelden Tuin, staan. Dus zouden, volgens de reeds lang bevestigde Theorie der Electrike eigenschappen, deeze hooge gebouwen moeten getroffen worden, en niet een ongemeen veel laager staande windwyzer. Zo deze gedagten nu gegrond zyn, dan zou men (2.) mogen vraagen; of deze uitbarsting negatiev geweest zy? dat is, of, op dat zelfde pas, eene zamen gedrongen Blixemstof, van het aardryk, door het spits, naar de wolken geschooten zy? Men stelle zich voor, dat 'er een zwaare onweersbui hangt; de wolk of wolken van dezen bui zyn positieve Lichaamen. De streek van de aerde, over welken deeze bui heen trekt, word negatiev. 't Is toch bekend, dat een positiev Lichaam alles, wat in deszelfs Atmospheer komt, negatiev maakt; dat is; de natuurlyke Electriciteit word van daar naar elders weggestoten. Hoe meer de kragt der Electrieke stoffe zich nu in zo eene Donderwolk te zamen gevoegd heeft; hoe laager de wolk daalt, en zich elders zoekt te ontlasten; des te meer moet die plaats aldaar negatiev worden. Is dit nu zo, dan moet hier de Molen, als het middenpunt, benevens een groote omtrek van den grond, waarop dit staat, verondersteld worden, van de natuurlyke Electriciteit beroofd te zyn; welke, naar dezen Tuin verplaatst zynde, met een anderen, dog gelyktydigen slag, naar de wolken, gekeerd is. Dog dit heeft zyne zwarigheid. Alhoewel de eigen Electriciteit van den Molen en deszelfs omtrek worde weg gestoten, zo word dezelve niet maar één oord verplaatst, maar voortgedreeven in het ronde, op een afstand, evenredig aan de uitgebreidheid der wolk; en dus moesten we, op meer dan deze plaats, de uitwerkzels daar van gezien hebben. 't Schynt my derhalven toe, dat 'er meer dan één wolk, by het onweer, ten minsten by dit onweer, zich van het Electrieke vuur ontlast, even als twee geelectrizeerde Leidsche Vlessen, slegts aan de eene zyde

[p. 612]

met elkanderen vereenigd, niet anders dan op zyn minst met twee uitbarstingen kunnen ontlaaden worden. Van daar dan, dat men, indien deeze ontlastingen beide niet volmaakt te gelyk uit de wolken naar de aarde geschieden, een Donderslag hoorende, geen eenpaarig, maar meertyds een mengeling van geluid hoort. Ook kan deze mengeling ontstaan, door het verschil, dat 'er in den afstand der wolken is; waardoor dan, gelyk elk weet, de verst af zynde wolk, zekerlyk, zyn geluid, het laatst aan ons gehoor zal mededeelen. - Kan zich iemand, intusschen, met dit gevoelen, niet vereenigen, elk heeft vryheid, om 'er naar zyne meening over te denken; ik zoude myne voorstelling niet gaarne beslissend willen geacht hebben. Niemand toch kan in deze stoffe, voor als nog, tot de zekerheid komen; men moet zich des met het waarschynelyke vergenoegen. Mogten de waarneemers der uitwerkzelen van het Onweer in 't vervolg bedagt zyn, of 'er, by dergelyke gebeurtenissen, in den omtrek van de plaats, daar de Blixem eigenlyk gevallen is, ook beschadigingen van minder belang gebeurd, en te ontdekken zyn, dan zouden wy eene schreede nader komen, en vryheid hebben, om dit aan den lateralen slag toe te schryven. 'Er is, naamlyk, by de ontlasting van een geëlectrizeerd glas, een verschynzel, dat deszelfs waarneemers tot nog toe niet verklaard hebben; 't welk men den Lateralen Schok heet. Het verschynzel bestaat hier in: men legt aan den buitenkant van eene gelaadene vles een koperen keten, zo lang of kort als men begeert; wanneer men de vles ontlaadt, zal de keten hier en daar door stippels van electriek vuur verlicht worden; vooral digt by den buitenkant. In 't donker is dit verschynzel best waarteneemen; en hoe grooter de schok van het geëlectriceerde Lichaam zy, des te sterker is ook dit vuur. Tot nog toe weet men niet, of dit vuur af- of toevloeiend geacht moet worden; dog, hoe het hier mede ook zy, wy zien het verschynzel duidelyk; en dit is genoeg, om gerust te mogen besluiten, dat, zo 'er eenige gelykheid is, by de ontlasting van een donderwolk, met die van een Leidsche vles, dat dan dit af- of toeschietend vuur kragts genoeg zal bezitten, om Lichaamen in den omtrek van de plaats, alwaar de Blixem gevallen is, te beschadigen.

Amst. den 26 Nov. 1780.